Dalida'dan Foé'ye: Uyarlamalar

Programın açılışını, Avrupa Futbol Şampiyonası'nda Türk Milli Takımının kazandığı maçlar sonrasında tekrar gündeme gelen bir şarkının Fransızca yorumuyla yaptık. Mireille Mathieu, 1969 yılına ait bir canlı performans kaydıyla L’aveugle adlı parçasını seslendirdi. Parça Türkçeye Memleketim adıyla uyarlanmış ve Ayten Alpman yorumuyla özellikle 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında adeta bir marşa dönüşmüştü. Bununla birlikte şarkının orijinali aslında Mireille Mathieu’ye de ait değil, Fransızcaya Der Rebbe Elimelech adlı Yahudi halk şarkısından uyarlanmış. Derya Bengi, 70’li Yıllarda Türkiye kitabında şöyle anlatmış parçanın hikâyesini⁽¹⁾: “Şarkının hem kendisinin hem de Türkçe adaptasyonunun uzun ve maceralı bir yolculuğu vardı. Melodi 18. Yüzyıl başlarındaki İngiliz çocuk şarkısı Old King Cole’a dayanıyordu. Old King Cole, Uncle Joe’nun, Eric Roland’ın 1920’li ve 30’lu yıllarda yaptıkları kayıtlarda, 78’lik plaklarda geleceğe uzanırken daha basitleştirilmiş versiyonları Anglosakson ülkelerin müfredatındaydı. Bu çocuk şarkısı 20’lerde New York’ta bir başkalaşım geçirdi. Yahudi cemaatinin gazetelerinde yazılar ve şiirler yazan Moshe Nadir adlı komünist şair, Old King Cole melodisinin temel motiflerinden yararlanarak, Yidiş dilinde bir hahamın gündelik küçük mutluklarını anlatan yepyeni bir çocuk şarkısı ortaya attı. Der Rebbe Elimelech adlı bu şarkı Yahudiler arasında kabul görerek tüm dünyaya yayıldı, Bunun ardından da 1969’da kör bir kemancıdan bahseden bir pop şarkısı olarak Mireille Mathieu tarafından plak yapıldı” Kitapta, bunun yanı sıra parçanın Fikret Şeneş tarafından Türkçeye uyarlanma sürecinden de geniş şekilde bahsedilmiş.

Zager and Evans’ın 1969 tarihli In the year adlı 2525 şarkısı, Amerikan ve İngiliz listelerinde bir numaraya kadar tırmanmış ve müzik tarihine ikilinin en büyük hiti olarak geçmişti. İnsanların bin yıllar ilerledikçe git gide birer robota dönüşmesini konu alan parça, aynı yıl Boris Bergman imzalı sözlerle L'an 2005 adıyla Fransızcaya uyarlandı. Richard Anthony tarafından seslendirilen bu uyarlama, orijinalinin aksine 2525 değil 2005 yılında başlamasına karşın yine insanlığın yok oluşunu konu alıyordu.

Fransızcadan Türkçeye uyarlanan şarkılar konusunda rekor kuşkusuz Enrico Macias’a ait. Sanatçının onlarca parçası farklı dönemlerde Türkçeye uyarlandı ve bu şarkıların çoğu Türk pop müziğinde özel bir yer edindi. Açık Radyo programcılarından Murat Meriç de, Pop Dedik⁽²⁾ adlı kitabında “Pop müziğimizin gizli kahramanı Enrico Macias” başlıklı bir bölüm ayırmış sanatçıya ve: “Türkçe söyleyen ecnebilerden söz etmişken Cezayir asıllı Fransız şarkıcı Enrico Macias’ı atlamak olmaz. Macias Türkçe plak yapmaz ama Türkiye’de pop müziğin yerleşmesine, bilmeden de olsa önemli katkıda bulunur. Şarkıları kulağımıza yakın olduğundan besteleri memlekette çok sevilir ve Macias şarkılarına her daim Türkçe sözler yazılır. Pop müziğin klasikleri arasında girmiş pek çok hit şarkı Macias imzasını taşımaktadır. Semiramis Pekkan’dan O Var ya,  Engin Evin’den Olmaz olmaz, Seyyal Taner’den Son Verdim Kalbimin İşine, Juantio’dan Gurbet, Arkadaşımın Aşkısın ve Selçuk Ural’ın da seslendirdiği Kumsaldaki İzler, Kamuran Akkor’dan Aşk Eski Bir Yalan, Berkant’tan Ben Sen O, Tanju Okan’dan Koy koy koy, Benim Halkım ve Çal Çingene, Nilüfer’den Pişman Olacaksın, Selam Söyle ve Hey Gidi Günler gibi...” şeklinde söz etmiş onun eserlerinden yapılan uyarlamalardan. Ses getiren bir başka Enrico Macias uyarlaması da, Türkçe versiyonu Bu Ne Dünya Kardeşim adıyla Yeliz tarafından seslendirilen 1968 tarihli Au talon de ses souliers. Kariyerinin ilk yıllarında klasik şansona göz kırpan Enrico Macias’ın bestelerine yavaş yavaş oryantal tınılar eklemeye başladığı döneme ait parçada: “İnsan biraz şehrini taşır, ayakkabısının topuklarında, daha huzurlu yaşamak için her şeyi terk ettiğinde, nerde yaşarsak yaşayalım, aksan takip eder bizi, aynadan yansıyan bir gölge gibi. Her kelimeye dikilmiş, bir bayrak gibi taşırız onu yola çıktığımızdan günden beri" sözleriyle Cezayir’den zorunlu göçüne ve Fransa’da bir yabancı gibi görülmesine vurgu yapıyor sanatçı. Buna karşın Yeliz, parçanın daha hızlı bir tempoya sahip Türkçe uyarlamasında: “Ye iç eğlen çok kısa ömrün, sev çünkü sevmek çok kolay” diyerek Carpe Diem felsefesini benimsemeyi tercih ediyordu.

Türk pop müziğinde Enrico Macias şarkılarından yapılan uyarlamaları seslendiren isimlerin başında Ajda Pekkan geliyor şüphesiz. 1976’da Olympia’da, 2007’de de İstanbul’da onunla birlikte sahne alan Pekkan, kariyeri boyunca repertuarında Marc Aryan, Patricia Carli ya da Hervé Vilard gibi pek çok farklı isme ait eserlerden yapılan uyarlamalara da yer verdi. Sanatçının seslendirdiği parçalar arasında bir Charles Aznavour uyarlaması da bulunuyor. Aznavour’un çok da bilinmeyen 1986 tarihli Une idée (Bir fikir) adlı parçasını, Ülkü Aker’in sözleriyle ertesi yıl Beni de adıyla yorumlamıştı Ajda. Aznavour şarkısında: “Önce sesi yoktur bir fikrin, ama yavaş yavaş ağırlaşır, olgunlaşır, takipçi kazanır, kabul edilir mantıklı geldiği sürece, yabancılaştırır bir fikirden bile korkanları” sözleriyle bir fikrin gelişim sürecinden bahsederken parçanın Türkçe uyarlamasında Ülkü Aker: “Beni de düşünceler alır birden, Korkutur hep gelecekten ve her gün yeniden yaşadığım sevginden” diyerek konuyu farklı bir açıdan ele alıyordu.

1969’da ülkesi Portekiz’den ayrılıp Fransa’ya yerleşen Linda de Suza burada zor günler geçirmişti. Bir göçmen olmanın tüm zorluklarına göğüs germek zorunda kalan genç kadının şansı nihayet 1978’de dönmüş ve Le Portugais adlı şarkısıyla şöhrete kavuşmuştu. Linda de Suza’nın Face à Face ve Gri Gri gibi Akdeniz tınıları içeren birçok parçasının Türkçe uyarlamaları yapıldı ve Nilüfer, Ferdi Özbeğen ve Aylin Urgal gibi isimlerce yorumlandı. Sanatçının Türkçeye uyarlanan bir diğer şarkısı da 1985 tarihli Un jour ici, un jour ailleurs’dü. Ülkü Aker’in yazdığı sözlerle Ferdi Özbeğen tarafından Hep Böyle adıyla yorumlanan şarkıda: “Kolay değil ayrılmak, kime doğru gideceğini bilmeden, yirmi yaşında çıkınca yola, ne düşünürse düşünsün insan, bu çocukluğunu unutmak içindir. Bir gün orada bir gün burada, o an geliyor yaklaşıyor saat, nihayet başka bir sayfa açmak için” sözleriyle, ülkesini terk edip Fransa’ya yerleşmek zorunda kalmasına vurgu yapıyordu sanatçı.

Şu ana dek hep geçmişe ait uyarlamalardan bahsettik ama farklı sanatçılar günümüzde de repertuarlarında bu tip parçalara yer veriyorlar. Örneğin Maud Lübeck’in 7 Haziran’da piyasaya çıkan yeniden yorumlar albümü “Les ravissements”da yer alan Pourquoi tu vis?, İspanyol şarkıcı Jeanette’in 1974 tarihli Porque te vas adlı parçasından uyarlanmış. José Luis Perales imzasını taşıyan şarkı, daha önce de onlarca sanatçı tarafından yorumlanmış ve en fazla cover’lanan Perales şarkısı olarak tarihe geçmişti. Lübeck’in uyarlamasında şarkının nakarat kısmında yer alan Porque te vas (Çünkü gidiyorsun) ifadesi yerini Pourquoi tu vis? (Neden yaşıyorsun?) şeklindeki soruya bırakmış ve şarkı böylece daha derin bir anlam kazanmış.  Bir diğer yakın tarihli uyarlama da Ricchi e Poveri grubunun 1981’de piyasaya çıktığında Avrupa’nın birçok ülkesinde liste başı olan parçası Sarà perché ti amo’nun Fransızca versiyonu C’est fou comme je t’aime. Fransız popüler müziğinin genç yeteneklerinden Foé tarafından yapılan bu uyarlama, müzik marketlerdeki yerini geçen yaz almış ve müzik platformlarında bir milyonluk bir dinlenme rakamına ulaşmıştı.

Steve Wonder’ın 1984’te piyasaya sürdüğü I just called to say I love you adlı parça, o dönemde dünya genelinde büyük ilgi görmüş, Hollanda’dan Avustralya’ya, Uruguay’dan Zimbabwe’ye hemen hemen tüm müzik listelerinde zirveye oturmuştu. Gördüğü bu olağanüstü ilgi sonrasında parçanın farklı dillere uyarlanması da kaçınılmazdı elbette. Yayınlandıktan hemen sonra Hırvatça, Flamanca ve Almanca sözlerle yeniden kaydedilen şarkı, 1985’te Türkçeye de Mehmet Teoman tarafından Bir Tek Şey adıyla uyarlanmış ve Ajda Pekkan & Beş Yıl Önce On Yıl Sonra grubu tarafından yorumlanmıştı. Bunun yanı sıra parçanın tam üç tane Fransızca uyarlaması da bulunuyor. Bunlardan ilki Pour te dire je t’aime adıyla 1984’de Dider Barbelivien tarafından Dalida’nın seslendirmesi üzere yapılmış. Bunun ardından da yine 1984’te Michel Detrey, 1986’da da André Sylvain şarkı için Fransızca sözler kaleme almış. 

Amerikalı müzisyen Barry Mann tarafından seslendirilen 1966 tarihli Angelica adlı parçanın Fransızca versiyonu, ertesi yıl Ann Grégory’nin yazdığı sözlerle Nicoletta tarafından La musique adıyla kaydedilmişti. O dönemde Fransa listesinde altıncı sıraya kadar tırmanan parça zamanla unutulmaya yüz tutsa da yayınlanmasından tam otuz dört yıl sonra Star Academy isimli televizyon ses yarışması sayesinde yeniden hayat buldu. Yarışmaya katılan on dört isim tarafından farklı bir düzenlemeyle yeniden kaydedilen şarkı, Fransa ve Belçika listelerinde haftalar boyunca zirveye otururken Fransa’da yedi yüz elli binin üzerinde bir satış rakamına da ulaştı.

Kaynaklar: 

⁽¹⁾  70'li Yıllarda Türkiye: Sazlı Cazlı Sözlük - Şimdiki Zaman Beledir, Derya Bengi, Yapı Kredi Yayınları, 2020

⁽²⁾  Pop Dedik, Murat Meriç, İletişim Yayınları, 2017