Açık Gazete: 28 Şubat 2018

Kuzey Kutup Ayıları ve Kuzey Atlantik Doğru Balinaları

“Dünya Kutup Ayıları Günü”nü bir gün gecikmeyle de olsa kutladık. 
Dünyanın ve kutup ayılarının geleceği için “Kuzey Kutbu’nu Koru” kampanyasıyla mücadele eden Greenpeace, bugünü kutup ayılarını kurtarabilmek adına harekete geçmek için bir fırsat olarak değerlendiriyor. Kutup ayıları hakkında farkındalık yaratmak için, her yıl 27 Şubat’ta “Dünya Kutup Ayıları Günü” kutlanıyor.

İnsanlar, tüketim, alışveriş ve eğlenceden sonra dünyada en çok neye ilgi duyuyorlar? İkonik megafaunaya, yani karada ve denizde yaşayan dev memeli hayvanlara. Onları gözlemek, seyretmek için milyonlarca insan milyonlarca, hatta toplamda belki milyarlarca dolar harcayarak seyahatler ediyorlar, safarilere, deniz yolculuklarına çıkıyorlar. 

Peki bu ikonik hayvanları kimden kurtaracağız? İnsanlardan tabii. Mesela kutup ayılarını. 

Küresel ısınma ve iklim yıkımı dolayısıyla nesli bu yüzyıl içinde tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bu büyüleyici ve olağanüstü hayvanlar hakkında farkındalık yaratmak için, her yıl 27 Şubat’ta “Dünya Kutup Ayıları Günü” kutlanıyor. Küresel ısınma ve iklim yıkımı ise insanların tüketim, alışveriş ve eğlence merakından doğuyor; ama galiba bunun için “farkındalık yaratmak” imkânsız gibi birşey.

Her neyse, Greenpeace Kuzey Kutbu Kampanya Sorumlusu Ian Duff da “bugüne özel” (exclusive) olarak, kutup ayıları hakkında çok bilinmeyen 10 gerçeği anlatıyor:

•    Aslında derileri siyah (burunlarına bakın) ve tüyleri renk pigmentine sahip değil, yani şeffaf. Bu tüyler ışığı yansıtarak beyaz görünmelerini sağlıyor.
•    1235 birimlik ısırma kuvvetleriyle büyük beyaz köpekbalığı, Bengal kaplanı ve Afrika aslanından daha güçlü ısırığa sahip. ( İnsan ısırma kuvveti:162 birimcik)
•    Saatte 40 kilometre hızla koşabiliyorlar, hem de o buz ve karın üstünde! Yani, bir yarış atıyla herhangi bir zeminde yarışabilirler.
•    Kalın yağ katmanları ve meşhur kürkleri, hem rahat, hem de onları gece görüş gözlüklerinden saklıyor. Sıcağı yalıtıyor, UV ışıkta görünmez oluyorlar.
•    Tam 3 tane göz kapakları var! Üçüncüsü, gözlerine ulaşan UV miktarını azaltıyor ve böylece onları “kar/buz körlüğü”nden koruyor.
•    Su içmiyorlar: Kutupta sular çokluk, donmuş halde, ama sıkıntı yok! Çünkü kutup ayıları, H2O’yu yağ yakımı sırasında kimyasal tepkime ile elde ediyorlar.
•    Islanmıyorlar: Kürkleri iki katmanlı. Buz denizinde yüzerken, dış katmandaki kürk, iç katmandaki kürkü ıslanmaktan koruyor. Sudan çıktıklarında hızlıca bir silkelenmeleri güne kaldıkları yerden devam etmeleri için yeterli oluyor.
•    Dilleri mavi renkte. Derin deniz mavisi.
•    Dünya dayanıklılık rekoru onlarda olabilir. Bir kutup ayısı, 9 gün boyunca hiç durmadan 687 km (kesintisiz 232 saat) yüzerek, rekor kırmış!

Ne var ki, bu olağanüstü güç, uyum ve yetenek harikası, yüzyıl sonuna varmadan gidici! Bir daha geri gelmemek üzere bu dünyadan gidecek. Çünkü, dedikleri gibi: Ecce homo! (“İşte insan”!)

***

Dünya Kutup Ayıları Günü’nü kutlarken onların yüzyıl sonunu bulmasının zor olduğu da belirtilmişti ya,  bir diğer ikonik büyük hayvan türü için durum daha da vahim gibiydi: Kuzey Atlantik Doğru Balinası.

Ağırlığı yaklaşık 10 tona, uzunluğu da 17 metreye kadar varabilen bu hayvanlar, devasa yapılarına karşılık müthiş akrobatik manevralarla havalara sıçrayarak oyun oynayabilen, kuyruk hareketleriyle, binbir türlü ses çıkararak diğer canlılarla mükemmelen haberleşme yeteneğine sahip, diğer balina ve yunus türleriyle gayet iyi anlaşabilen, saldırgan davranışlarına rastlanmayan, son derece munis tabiatlı yaratıklar. Dişleri yerine tırnaksı bir maddeden tarak gibi “çubuk veya balenler”le kaplı ağızlarına doldurdukları suların içindeki mikroskopik canlılarla (fitoplanktonlar, zooplanktonlar, kriller, çok küçük balıklar) beslenen bu devlerin adları da trajik bir ironiyi yansıtıyor aslında: Neden “Doğru” balina? 

Çünkü, anne balinalardaki güçlü ana şefkati, onların yavrularını avlamaya çalışan balina avcısı insanlardan kaçmasını engelliyor da ondan. Yavrusunu terketmiyor. O zaman da, “avlamak için en doğru” balina oluyor tabii.
 
İşte, yaklaşık 800 yıldır etinden, yağından, “balenlerinden” yararlanmak, onlardan yakıt ve hatta patlayıcı madde imal etmek için avlandığı halde hâlâ varlığını sürdürmeyi başarabilen bu mucizevî hayvanlar ne yazık ki artık bunu yapamayacaklarmış. Dünyanın önde gelen gözlem ve araştırma kuruluşları Kutup Ayıları Günü ile aynı günde açıkladı: Yeryüzünde sadece 430 Kuzey Atlantik Doğru Balinası bireyi kalmış! Bunların da sadece 100 kadarı potansiyel anne! Bu sene hiç yeni doğum yokmuş. 100 anne adayı da 20 yıl içinde yokolup  gidecekmiş. Dolayısıyla, 2040 yılına gelindiğinde yeryüzünde bir daha hiç Doğru Balina kalmaması ihtimali çok yüksekmiş!

Doğru balinaları bir daha geri gelmemek üzere yanlış balina cennetine gönderen üç temel sebep var: Birincisi, iklim değişikliği. Isınan ve asitlenen sularda artık yiyecek bulamıyorlar. İkincisi, yoğun ticaret ve savaş gemisi trafiği hem radarlarını bozup haberleşmelerini şaşırtıyor, hem de çarpıp onları yaralıyor ve öldürüyor. Yüz doğru balina bireyinden yaklaşık 50’sinde gemi çarpması izleri görülüyor. Ve üçüncüsü, özellikle ıstakoz avcılık endüstrisinin yeni teknolojiyle geliştirdiği çok sağlam iplere ve oltalara takılıp kurtulamıyor, kendi evleri olan sularda feci şekilde boğularak ölüyorlar...
Zaten artık bu türe fonksiyonel olarak tükenmiş gözüyle bakılıyor.

Doğru balina, yanlış insan.  Dayanıklı ayı, dayanaksız insan. Böyle işte.

Vakanüvis ÖM