Haftanın Kitabı'nda Ceyhan Usanmaz, dijital sanatın genç öncülerinden biri olarak kabul edilen Beyza Doğuç'un ChatGPT’ye yönelttiği sorularla yarattığı "Koda" kitabı üzerine konuşuyor.
Geride bıraktığımız 2023 için, Collins sözlüğü, yılın kelimesi olarak ‘yapay zekâ’yı (artificial-intelligence) seçtiklerini açıklamış ve bu kelimenin 2023 yılı içerisinde kullanımının dört kat arttığına dikkat çekmişlerdi. Bir çeşit yıl sonu değerlendirmesi olarak da nitelendirebileceğimiz bu ‘yılın kelimesi’ seçimlerine –Collins dışında– Oxford gibi başka sözlükler de, hatta çeşitli kurum ve kuruluşlar da katılıyor. Collins gibi doğrudan yapay zekâ olmasa da, ‘yapay zekâ temelli’ başka bazı kelimeler de 2023’ün kelimeleri olarak belirlendi. Anlaşılan o ki, yapay zekâ ile hayli içli dışlı bir yıl geçmiş; üstelik, konuyla ilgili uzmanların dile getirdiği gibi, bu daha yalnızca bir başlangıç!
Yapay zekânın, başka alanlardaki gibi, kaçınılmaz olarak edebiyatta da ağırlığını hissettirdiğine dair örneklerin çoğalmaya başladığını söyleyebiliriz. Hatırlanacaktır, geçen yılın tartışma konularından biri, Dedalus Kitap’ın yayımladığı bazı kitaplarda yapay zekâ destekli çeviriyi tercih etmesiydi. Kitap çevirilerinin yapay zekâ ile yapılmasına tümüyle karşı olanlar kadar, yayınevinin bunu açıkça belirtmeden yapmasını ‘kabul edilemez’ bulanlar da olmuştu. Alevlenen tartışmaların ardından yayınevi, sektörde nitelikli içeriğin ve inovasyonun tatışılmasının önünü açacağı ümidiyle böyle bir tercihte bulunduklarını açıklamış ve söz konusu kitaplarda revizeye gitmişlerdi. Artık söz konusu kitapları farklı bir logo ile ve ‘Yapay Zekâ Destekli Kolektif Çeviri’ isimli bir proje kapsamında yayımladıklarını açıkladılar.
2023 içerisinde yapay zekâ ile edebiyat ilişkisine dair bir diğer tartışma konusu da Nobel ödüllü yazar Mo Yan’ın, bir derginin ödül töreninde yapacağı konuşmasını öğrencisinden destek alarak bir yapay zekâ uygulaması aracılığıyla yazdığını açıklamasıydı. İşin burada kalmayacağı belli gibiydi! 2024 başında, işte o beklediğimiz ‘ilerleme’ye tanıklık edecektik. Japonya'nın prestijli edebiyat ödüllerinden birini kazanan yazar Rie Kudan, ödül töreninde, yeni kitabını yazarken yapay zekâdan faydalandığını söyledi (bazıları bunu ‘itiraf” olarak nitelendirdi). Haber genel olarak şöyle verildi: Rie Kudan, fütüristik bir Tokyo'yu tasvir ettiği The Tokyo Tower of Sympathy adlı romanıyla, Japonya'nın en prestijli edebiyat ödüllerinden Akutagawa Ödülü’ne layık görüldü. 33 yaşındaki yazar, ödül töreninde yaptığı konuşmada jüri tarafından ‘kusursuz’ olarak nitelendirilen kitabın yaklaşık %5'ini ChatGPT'nin ürettiği metni ‘kelimesi kelimesine’ kullanarak yazdığını söyledi. Kudan, konuşmasında sohbet botunu sık sık kullandığını ve bazen kimseyle paylaşamayacağı düşünceleri ChatGPT'ye anlattığını söyledi. Rie Kudan'nın yapay zekâ üzerine tartışmaları alevlendiren itirafı aslında tam da kitabının konusuyla ilgili.
The Tokyo Tower of Sympathy, yapay zekânın günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline geldiği hayali bir yakın gelecekte geçiyor. Roman, Tokyo'daki bir parkta suçluların rehabilite edildiği bir yer olarak tasarlanan bir kule inşa eden bir mimarın hikâyesini anlatıyor ve toplumun yasaları çiğneyenlere karşı hoşgörüsünden duyduğu rahatsızlığı irdeliyor.
Ve şimdi de Türkçede ‘böylesi’ bir romanla karşı karşıyayız! Kitabın tanıtım metninden aktarırsak: “Türkiye’de dijital sanatın genç öncülerinden biri olarak kabul edilen Beyza Doğuç, ilk kitabı Koda’da bir ilki deneyerek ana kahramanlarından birini yapay zekâ aracılığıyla yaratıyor. Doğuç, ChatGPT’ye yönelttiği sorularla ‘Koda’ isimli kahramanının karakterini geliştirdiği ve diyaloglarını oluşturduğu bu novellada, bilinç aktarımının, dijital evcil hayvanların, içine konulan suyun, çiçeğin özünü melodiye dönüştüren müzik aletlerinin var olduğu bir evrene davet ediyor okuru. Kendi müziğini de katıyor bu evrene; Liszt’in, Chopin’in, Beethoven’ın besteleri üzerine yazdığı sözlerle sesleniyor satır aralarından.”
Kısacası, yayıncılık dünyasında bu yıl daha çok tartışacağız gibi görünüyor yapay zekâyı...
Beyza Doğuç
Koda
İthaki Yayınları, 2024, 120 s.
