2022'nin ardından: İran Devrimi'nden COP27'ye

Eylül 

Ayın sözü:

Önce seni görmezden gelirler, sonra sana gülerler, sonra senin için tahtakuruları dilerler, sonra sen kazanırsın.

ABD’nin iklim hareketi Sunrise Movement aktivisti Varshini Prakash, Kongre’de süren fosil yakıt şirketleri soruşturması hakkında Gandhi’nin sözlerine atıfla bu yorumu yaptı. (Guardian)

Ukrayna Savaşı:

- Ukrayna ordusunun Ağustos sonunda karşı saldırı başlatmasıyla birlikte yeniden nükleer savaş tehdidi gündeme geldi. Ukrayna’nın, Eylül’ün ilk 10 gününde Doğuda ve Güneyde 6 bin kilometrekarelik alanın geri alındığını açıkladığı sırada Rusya’nın savaşı kaybetme ihtimaline karşılık “sınırlı” ve “taktik” denilen nükleer silahları kullanabileceğine dair istihbarat haberleri medyada yer aldı.

- Finlandiya merkezli bağımsız araştırma enstitüsü CREA'nın (Enerji ve Temiz Hava Araştırma Merkezi) açıkladığı rapora göre, Rusya savaşmakta olduğu 6 ay içinde, fiyatlardaki yükselişin de etkisiyle, enerji ihracatından toplam 158 milyar euro kazanç sağladı. Ukrayna Savaşı'nın Rusya'ya maliyeti ise 100 milyar euro civarındaydı. Yani Rusya savaş nedeniyle harcadığı bütçeden fazlasını fosil yakıtı satışından geri kazanmıştı.

- Rusya, Avrupa Konseyi’nden sonra Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden de çekildiğini açıkladı. AİHM’de en fazla davaya sahip olan ülke durumunda olan Rusya’nın çekilmesiyle birincilik Türkiye’ye geçmiş oldu.

- Eylül ayının sonlarına doğru Rusya devlet başkanı Putin kısmi seferberlik ilan ettiğini duyurdu. Açıklama, Rusya’nın işgal ettiği dört bölgede Rusya’ya katılma referandumu yapılacağı günlerde geldi. Seferberlik kararı Rusya’da binlerce kişiyi savaşa karşı sokağa döktü. Daha ilk günkü eylemlerde 38 şehirde 1000'den fazla eylemcinin gözaltına alındığı belirtildi.

- Kısmi seferberlik ilanıyla beraber askere alınmaktan korkan onbinlerce erkek ülkeyi terk etmeye başladı. Öncelikle vizesiz gidilebilen Gürcistan, Ermenistan, Türkiye gibi ülkeler tercih edildi. Bu gelişme üzerine seferberlik zamanında askerî görevden kaçmanın cezası 5 yıldan 10 yıla çıkarıldı.

- Rusya’nın işgal ettiği Herson, Zaporijya, Luhansk ve Donetsk bölgelerinde referandum düzenlendi. Silahlı askerlerin kapı kapı dolaşarak topladığı oylarla dört bölgenin de Rusya’ya bağlanmaya “Evet” dediği açıklandı. Putin de dört bölgeyi Rusya’ya bağlayan kararnameyi onayladı.

- Eylül ayının son günlerinde Rusya’dan Avrupa’ya gaz ithalatının gerçekleştiği Kuzey Akım 1 ve 2 boru hatlarında patlamalar gerçekleşti. Boru hatlarının sabotaj sonucu bazı bölümlerinde patlamalar olduğu açıklandı ancak sabotajı kimin yaptığı “belirlenemedi.”

Dünya:

- Şili halkı dünyanın en ilerici ve çevreci anayasası denilen yeni anayasayı yapılan referandumda reddetti. Şili sağının ülkenin bölüneceği ve bayrağının değiştirileceği gibi gerçek dışı bir propagandanın gölgesi altında yapılan referandumda yüzde 62’yle anayasa reddedilmiş oldu. Başkan Gabriel Boric, "yeni bir anayasal süreç" oluşturmak üzere Kongre ve sivil toplum örgütleriyle ortak çalışma yürüteceğini söyledi.

- Britanya başbakanı Boris Johnson’ın Temmuz ayında istifa etmesinin ardından yaşanan Muhafazakâr Parti içi başkanlık seçimlerini büyük sermaye çevrelerine yakınlığıyla bilinen Liz Truss kazandı. Truss, böylece Başbakan da olmuş oldu ve Johnson hükümetinin parlamentosu seçimlerinde ilan ettiği seçim manifestosundan son derece farklı, aşırı neoliberal bir programı açıkladı.

- Azerbaycan-Ermenistan sınırında iki ülkenin askerî birlikleri arasında bir kez daha yoğun çatışmalar başladı. Ancak bu sefer çatışma alanı Karabağ değil Ermenistan topraklarıydı. Azerbaycan kendi askerlerine yönelik saldırı hazırlığı olduğu iddiasıyla Ermenistan topraklarını vurdu. İki gün süren çatışmalarda iki taraftan toplamda 300 kadar asker öldü.

- Savaş sırasında Ermeni bir kadın askerin cenazesine işkence edildiğine dair görüntüler büyük tepki çekerken Ermenistan, Azerbaycan'ın savaş suçları işlediği gerekçesiyle Uluslararası Adalet Divanı'na başvurdu. Bu olaydan haftalar sonra tekrar çatışmalar yaşandı ve bu kez de dört Ermenistanlı esir askerin Azeri askerler tarafından infaz edildiği görüntüler ortaya çıktı.

- Savaşın sisi içerisinde Ermenistan, Azerbaycan, Rusya, Gürcistan, Türkiye, Kırgızistan gibi ülkelerden onlarca akademisyen, gazeteci ve hak savunucusu bir araya gelerek Ermenistan ve Ukrayna'ya yönelik saldırılar üzerine "Barış talep ediyoruz" diyen ortak bir bildiriye imza attı.

- İsveç’te gerçekleşen genel seçimlerde Nazi kökleri olan aşırı sağcı İsveç Demokratları Partisi, Sosyal Demokratların ardından ikinci büyük parti oldu. Ülkede üç merkez sağ partinin oluşturduğu bir azınlık koalisyonu kuruldu. İsveç’in ilan ettiği 2045 yılına kadar net sıfır emisyon hedefine karşı çıkan aşırı sağcı parti hükümet dışında kalmakla birlikte hemen her konuda kendisine danışılması koşuluyla hükümete dışarıdan güvenoyu verdi.

- İtalya’da yapılan seçimlerden faşist kökleri olan İtalya’nın Biraderleri Partisi birinci parti olarak çıktı. Göçmen düşmanı, aşırı sağcı partinin lideri Giorgia Meloni ülkenin yeni başbakanı oldu.

İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth hayatını kaybetti. Fotoğraf: CNN

- Tam 70 yıldır tahtta bulunan İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth 96 yaşında hayatını kaybetti. Ülkede anma etkinliklerini protesto eden bazı monarşi karşıtlarının gözaltına alınması tepki topladı.

- BM Bağımsız Uluslararası Suriye Soruşturma Komisyonu, bölgedeki ülke ve grupların faaliyetlerine dair “Suriye Raporu”nu açıkladı. Raporda, Türkiye'nin etkinlik alanında savaş suçu ve insancıl hukukun yok sayılması gibi ihlallerin yaşandığına dair bulgulara yer verildi.

- Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Zirvesi'nde, İran yönetimi örgüte tam üyelik belgesini imzaladı. Böylece uluslararası sistemden tecrit edilen İran Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’la resmî olarak yakınlaşmış oldu. Zirveye katılan Cumhurbaşkanı Erdoğan Türkiye’nin de Örgüte katılma hedefi olduğunu ilan etti.

- 1960 ve 70'li yıllarda eşcinsellerin çalışma kamplarına gönderildiği Küba’da halk LGBTİ+ bireylerin evlenmesine imkân tanıyacak yeni bir aile tasarısının yasalaşmasını referandumla onayladı. Yeni yasaya göre LGBTİ+ bireyler için taşıyıcı gebelik ve evlat edinme hakları da tanınmış oldu.

- Kolombiya'nın ilk solcu Cumhurbaşkanı Gustavo Petro, aralarında Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri'nden (FARC) ayrılan silahlı örgütün de yer aldığı en az 10 gerilla örgütüyle ateşkes imzaladı.

İran'daki eylemlerden görüntüler.

- İran’da 16 Eylül’de 22 yaşındaki Mahsa Amini, başörtüsünü düzgün takmadığı gerekçesiyle ahlak polisi tarafından gözaltında dövülerek öldürüldü. İran devleti Amini’nin kalp krizi sonucu öldüğünü söylese de ülkenin dört bir yanında rejime karşı gösteriler başladı.

- Gösteriler ilk olarak Amini’nin bir Kürt kadını olmasının da etkisiyle Kürdistan eyaletinde yoğunlaşmıştı. Tahran ve birçok büyük şehirde zaten aylardır süren başörtüsü eylemleri de kentlerde kadınların sokaklara inmesinde önemli rol oynadı. Kadınlar hem başörtülerini çıkarıp yakarak hem de saçlarını keserek rejimi protesto etmeye başladı.

- İran rejimi her zamanki gibi eylemcileri dış güçlerin maşası olmakla suçladı. Göstericilere karşı polis güçleri ve rejim yanlısı Besic paramiliterleri şiddet uygulamaya ve ateş etmeye başladı. Birçok kentte internet erişimi kesildi. Eylemlerin daha ilk haftasında 40 kişi ölmüş, binden fazla kişi gözaltına alınmıştı.

- 30 Eylül'de “Kara Cuma” olarak tarihe geçen bir gün yaşandı. Çoğunluğunu Sünni-Müslüman azınlığın oluşturduğu Sistan-Belucistan eyaletinin Çabahar kentinde 15 yaşındaki bir kız çocuğunun bir polis komutanı tarafından gözaltında tecavüze uğradığı haberi üzerine çıkan olaylarda 96 kişi öldürüldü, yüzlerce gösterici yaralandı.

Türkiye:

- 1 Eylül Dünya Barış Günü’nde çeşitli illerde açıklama yapmak isteyen ve aralarında HDP’li vekillerin ve Barış Annelerinin de olduğu gruplara polis izin vermedi. Çok sayıda eylemci gözaltına alındı. 

79. Venedik Film Festivali’nden.

- 79. Venedik Film Festivali’nde, “Sinemacılar Saldırı Altında” başlıklı panelde, Gezi davasında 18 yıl mahkûmiyet alan yapımcı Çiğdem Mater’in mektubu okundu. Mater salona şöyle seslendi: “Tahran’daki bir hücrede ya da Kâbil’de yeraltına çekilmek zorunda kalmış bir sanatçıda söylediklerimin karşılık bulacağına, bulduğuna eminim. Özgür zamanlarda, festivallerde buluşmak ümidiyle.”

- İstanbul, Ankara ve İzmir’de "Büyük Aile Buluşması" adıyla LGBTİ+ hakları karşıtı nefret mitingleri örgütlendi. Üstelik mitinglerin duyurusuna ilişkin hazırlanan bir video TV kanalları ve radyolarda, “kamu spotu” başlığı adı altında da RTÜK'ün internet sitesinde yayımlandı.

- 14. Uluslararası Hrant Dink Ödülleri, her yıl olduğu gibi bu yıl da Hrant Dink’in doğum günü olan 15 Eylül’de sahiplerini buldu. Ödül bu yıl Türkiye İnsan Hakları Vakfı’na ve Türkiye dışından ise Afganistanlı kadın hakları savunucusu Shaharzad Akbar'a verildi.

- Diyarbakır’da 20 Eylül 1992 tarihinde katledilen Kürt yazar ve gazeteci Musa Anter’in ölümüne ilişkin açılan davada mahkeme heyeti, 30 yıllık zamanaşımının uygulanması ve davanın düşürülmesine karar verdi.

- Ayın son günlerinde resmî enflasyonun yüzde 80’i aştığı açıklanırken Merkez Bankası ise beklenmedik şekilde politika faizini 100 baz puan indirimle yüzde 13'den yüzde 12 seviyesine çekti. Kararın ardından dolar TL karşısında 18,40'a yükselerek tarihi zirvesini yineledi.

- Halkların Demokratik Partisi (HDP), Emek Partisi (EMEP), Türkiye İşçi Partisi (TİP), Toplumsal Özgürlük Partisi (TÖP), Sosyalist Meclisler Federasyonu (SMF) ve Emekçi Hareket Partisi (EHP) bir araya gelerek üçüncü ittifak dedikleri Emek ve Özgürlük İttifakı’nı ilan etti.

- Mersin'in Mezitli ilçesindeki Tece Polisevi'ne silahlı saldırı düzenlendi. PKK’nin üstlendiği saldırıda bir polis hayatını kaybederken 4 kişi de yaralandı. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu saldırıyı kınayan HDP eski eş genel başkanı Selahattin Demirtaş’a hakaret ederken Cumhurbaşkanı Erdoğan da HDP’yi hedef alan konuşmasında “İki tane terörist kadını kimler istismar ediyor? Malum, parlamentoda olan parti” dedi.

17. İstanbul Bienali'nden bir kare.

- 17. İstanbul Bienal’i başladı. Açık Radyo da 3 ay sürecek bienal boyunca Çemberlitaş’taki Barın Han’da bir sergi alanı ve stüdyo kurarak canlı yayınlar ve etkinliklerle bienal katılımcısı oldu.

İklim-Çevre: 

- Somali’de kuraklığın ağır sonuçları açıklandı. Arka arkaya dört yıldır yağmur mevsiminde kuraklık yaşanmış olmasının yüzbinlerce insanı hızla ölümcül bir kıtlığın içerisine sürüklediği belirtildi. Özellikle çocukları etkilemekte olan kıtlık nedeniyle saha çalışanları hâlsizlikten ağlayamayan çocukların ölmek üzere olduğunu ve çocuklarının acıyla dahi olsa ağladığını gören annelerin ise sevindiklerini belirtti.

- Aşırı kurak bir yaz geçirmekte olan Çin’de ülkenin en büyük tatlı su gölü Poyang’da sular 19,43 metreden 7,1 metreye kadar rekor seviyede çekildi ve ülkede ilk kez bir su kaynağı için “kırmızı alarm” ilan edildi.

- Nijerya, bu yılın başından beri sel felaketlerinde 300’den fazla insanın öldüğünü açıkladı. Son on yılın en kötü selleriyle mücadele eden ülkenin 27 eyaletini etkileyen seller 100.000 kişinin yerinden olmasına ve yarım milyon insanın etkilenmesine neden oldu.

- Yaz boyu aşırı kuraklıkla boğuşan İtalya’yı bu sefer de aşırı yağışlar vurdu. İtalya'nın doğusundaki Marche bölgesinde aşırı yağışların yol açtığı sellerde 10 kişi hayatını kaybetti.

- Eylül ayının daha başında Grönland buzullarının rekor ölçüde eridiği açıklandı. 2-5 Eylül tarihleri arasında Grönland’da geç sezon sıcak dalgası ve erime olayı meydana geldiği, buz tabakasının yüzde 36’sına tekabül eden 600 bin kilometrekarelik alanda yüzey erimesi gerçekleştiği söylendi.

- Japonya’yı Nanmadol Tayfunu vurdu. 7 milyon kişiye sığınaklara inmeleri çağrısı yapılırken tayfun sırasında 200 bin hanenin elektriği kesildi. Porto Riko’yu ise Fiona Kasırgası vurdu. Tüm ülkede bir gün boyunca elektrikler kesildi, 800 bin konut ve işyeri susuz kaldı. Fiona Kasırgası devam ederek Kanada’yı da vurdu. Sular altında kalan kentlerde kurtarma çalışmaları ve temizlik için ordu birlikleri görevlendirildi.

- Ayın son günlerinde ortaya çıkan Ian Kasırgası da Küba’yı vurarak 50 bin kişinin tahliye edilmesine, beş kişinin ölümüne ve ülkenin bir süre elektriksiz kalmasına yol açtı. Daha sonra Florida’ya ilerleyen kasırga iki milyondan fazla kişinin elektriksiz kalmasına, en az 153 kişinin ölmesine, yolların ve köprülerin yıkılmasına neden oldu.

- Küresel enerji tedariğinin yüzde 85’ini karşılayan 51 ülkede yapılan bir araştırma, 2021 yılında küresel çapta fosil yakıtlara verilen teşviklerin 700 milyar doları bulduğunu ortaya çıkardı.

- Türünün ilk örneği olan bir analize göre, fosil yakıt endüstrisinin son yıllarda protestoları susturmaya yönelik davalarla 150'den fazla iklim aktivisti ve topluluk liderini hedef aldığı ortaya çıktı. Earth Rights International’ın araştırması fosil yakıt şirketlerinin, boru hatlarını durdurma eylemleri yapanlar, üretimi durdurmaya çalışanlar ve benzeri gruplar tarafından gerçekleştirilen birçok olayda aktivistlere karşı ağır para cezası dahil yıldırma davaları açtığını gösteriyordu.

- Global Energy Monitor raporu, dünya çapında 24 bin km'den fazla yeni petrol boru hattının geliştirilmekte olduğunu ortaya çıkardı. Araştırmacılar ABD, Rusya, Çin ve Hindistan tarafından yönetilen projelerin “küresel ısınmayı 1.5 veya 2 dereceyle sınırlama planlarıyla büyük ölçüde çeliştiğini” söyledi. Boru hatlarından pompalanacak petrolün yılda en az 5 milyar ton CO2 salacağı açıklandı.

- BBC'nin yeni bir araştırmasına göre BP, Eni, ExxonMobil ve Shell gibi büyük petrol şirketlerinin, yükümlü oldukları hâlde zehirli sera gazı salımlarının büyük bir kısmını beyan etmediği ortaya çıktı. Petrol çıkarma işlemi sırasında ortaya çıkan doğalgazı yakan şirketler bu yakma işlemi sırasında ortaya çıkan sera gazı salımlarını yetkili kurumlara bildirmiyordu. Her yıl milyonlarca ton sera gazının bu şekilde hesaplara katılmadan atmosfere verildiği ortaya çıktı.

- Science dergisinde yer alan yeni bir bilimsel araştırma da fosil yakıt kuyularından çıkan doğalgazı yakma süreçlerinin, daha önce düşünülenden beş kat daha fazla metan saldığını ortaya koydu.

Fotoğraf: Fridays For Future Russia

- Rusya'da bir grup iklim aktivisti savaşa rağmen Rusya hükümetine karşı iklim davası açtı. Grup, Rus makamlarından, 2015 Paris İklim Anlaşmaları kapsamında kabul edilen küresel sıcaklık artışını 1,5 dereceyle sınırlama hedefleri doğrultusunda sera gazı emisyonlarını azaltacak daha sıkı önlemler almasını talep etti.

- Fosil yakıt kirliliği ile doğrudan bağlantılı sağlık ve güvenlik risklerine atıfta bulunan yaklaşık 200 küresel sağlık grubu, hükümetleri Fosil Yakıtların Yayılmasını Önleme Anlaşması'nı kabul etmeye çağırdı. Bu tarz bir anlaşma çağrısı bir ilk olmasa da ilk kez sağlık kuruluşları tarafından yapılmış oluyordu.

- Yeni bir rapora göre, gezegendeki kuş türlerinin neredeyse yarısının nüfusunun azalmakta olduğu ortaya kondu. Küresel olarak, kuş türlerinin yüzde 49'unun azalmakta olduğu, sekizde birinin yok olma tehdidi altında bulunduğu ve 1500 yılından beri en az 187 türün neslinin tükenmiş olduğu açıklandı.

- Avrupa'nın en büyük ve en çok tehlike altındaki tuzlu su lagünlerinden biri olan Mar Menor lagününe kişi statüsü verildi. Yok olma tehdidi altındaki lagünü 640.000'den fazla insanın imza verdiği kampanya kurtardı.

- 23 Eylül’de küresel iklim grevleri gerçekleşti. Eylemlerin en büyüğü 280 bin kişinin katıldığı Almanya’da gerçekleşti. Eylemciler “okulda grev, fabrikada grev, sizin politikalarınıza yanıtımız bu” sloganı attı. Dünyanın 450 noktasında olduğu gibi Türkiye’de de İstanbul, İzmir, Bursa gibi şehirlerde yüzlerce aktivist iklim adaleti talep etti.

- 2011’den 2021’e kadar geçen 10 yıllık süreçte, devlet kurumlarının hatalı su politikaları sonucunda, yüzey alanının yüzde 98,18’lik bir kısmını kaybeden Marmara Gölü hakkında açılan ve Türkiye’nin ilk iklim davası olarak bilinen davada mahkeme yürütmeyi durdurma kararı verdi. Böylece önemli bir kazanım sağlanmış oldu.

Ekim 

Ayın Sözü:

Sokakta dans etmek için, Öpüşme anındaki korku için, Kız kardeşim için, kız kardeşin için, kız kardeşlerimiz için, Aşınmış beyinleri değiştirmek için, Normal bir hayat özlemi için.

Bu satırların yer aldığı “İçin” adlı şarkıyı yayınlayan İranlı sanatçı Shervin Hajipour tutuklandı. Hajipour’un şarkı sözleri Mahsa Amini için atılan tweetlerden oluşuyordu. (Açık Radyo)

Ukrayna Savaşı:

- Ukrayna’ya ait dört bölgede yapılan referandumun ardından Rusya Devlet Başkanı Putin, bölgelerin Rusya’ya bağlandığını Moskova’da düzenlediği dev bir gösteriyle duyurdu. Otobüslerle taşınan ve bir kısmında Rus ordusunun sembolü hâline gelen Z amblemli şapka ve tişörtlerin bulunduğu binlerce insanın önünde konuşan Putin, işgali “Özgür olmamızı istemiyorlar, sömürge olmamızı istiyorlar; eşit ortaklık istemiyorlar, bizden çalmak istiyorlar” diyerek savundu. Militarist ve milliyetçi propaganda şovunda ordu mensupları ve iktidar yanlısı sanatçılar da hazır bulundu.

- Ukrayna ordusu savaş başladığından bu yana Rus ordusunun en büyük gemisi olan Moskva gemisini Nisan ayında batırmasının ardından en sembolik saldırılarından birini gerçekleştirdi. Kırım’ı Rusya’yla birleştiren Kerç Köprüsü’nün bir kısmı havaya uçuruldu. Kerç köprüsü saldırısının hemen ardından Rusya, Zaporijya’da sivil hedefleri füzelerle vurdu ve 17 sivilin ölümüne neden oldu.

Fotoğraf: The Associated Press

- Köprü saldırısının ertesi günü Putin ani bir kararla kötü şöhretli bir general olan Sergei Surovikin’i Ukrayna'daki savaşın birinci genel komutanı olarak atadı. Surovikin, 1990'larda demokrasi yanlısı protestoculara ateş açan, Çeçenistan savaşında yer alan ve Suriye’de de devrimci halk hareketine karşı katliamlar yapan bir generaldi.

- Kuzey Akım boru hatlarına yönelik sabotajların ardından Rusya’dan Polonya’ya oradan da Almanya’ya gaz ileten Druzhba boru hattında da sızıntı olduğu açıklandı ve gaz akışı bir süreliğine durduruldu. Aynı günlerde Putin, Türkiye’nin Rus gazını Avrupa’ya ulaştırma konusunda bir merkez konumuna gelebileceğini açıkladı ve Türkiye hükümetinden de bu konuda olumlu açıklamalar geldi.

- Rusya’nın nükleer silah kullanabileceğine dair çıkan birçok haberin ardından bu kez Rusya, Ukrayna'nın radyoaktif madde yayan “kirli bomba” kullanabileceğini iddia etti ancak iddia hakkında herhangi bir kanıt göstermedi.

Dünya:

- İranlı sanatçı Shervin Hajipour, Mahsa Amini için atılan tweet’lerden hazırladığı sözlerle “Beraye- İçin” adlı şarkısını sosyal medyadan yayınladı. Şarkı hızla İranlı eylemcilerin marşı hâline gelirken Hajipour evine yapılan baskınla tutuklandı. İki gün içerisinde 40 milyon kez dinlenen şarkıda "Sokakta dans etmek için/Öpüşme anındaki korku için/Kız kardeşim için, kız kardeşin için, kız kardeşlerimiz için/Aşınmış beyinleri değiştirmek için/Öğrenciler için, Gelecek için/… Kadınlar, hayat, özgürlük için/Özgürlük için, Özgürlük için, Özgürlük için” deniyordu.

İran'da gerçekleşen eylemlerden bir kare. Fotoğraf: AP

- Özgürlük eylemlerinin her gün devam ettiği İran’da 17 yaşındaki Nika Shakarami ve 16 yaşındaki Sarina Esmailzadeh’in rejim güçleri tarafından kafalarına copla vurularak öldürülmeleri öfkeyi daha da artırdı. Eylemler özellikle üniversitelerde yaygınlaştı. Sokaklarda ise kadınlar “Azadi” sloganlarıyla eylemlerin başını çekmeye devam etti.

- Genç kadınların başını çektiği eylemler okulların açılmasıyla birlikte liselere taşındı. Lise bahçeleri ve derslikler eylem alanı hâline geldi. Liselerde resmî tezleri anlatmak üzere konuşma yaptırılan devlet görevlileri ve paramiliter Besic komutanları öğrenciler tarafından “Defol” sloganlarıyla kürsüden indirildi.

- Tahran’da Politik tutsakların tutulduğu ve kötü bir işkence şöhretine sahip Evin Hapishanesi’nde isyan çıktı. Hapishaneden silah seslerinin gelmesi üzerine çok sayıda tutsak ailesi hapishane önüne gitti ama devlet güçleri ailelere izin vermedi. Hem içeride hem de dışarıda yaşanan çatışmalarda en az dört tutsak öldürüldü, onlarcası yaralandı.

- Mahsa Amini’nin ölümünün 40. gününde mezarlık başında ve ülke genelinde on binlerin katıldığı büyük gösteriler düzenlendi.

- Dünya genelinde çatışma verilerini inceleyen BBC, bu yılın ilk dokuz ayında 90'dan fazla ülkede ve bölgede petrol fiyatlarından kaynaklanan protestolar düzenlendiğini haberleştirdi.

- Britanya’da “Enough Is Enough” kampanyasında biraraya gelen sendikalar artan enerji faturalarına, enflasyona ve yoksulluğa karşı ülkenin 50 kadar şehir ve kasabasında eylemler düzenledi. Ulusal Eylem Günü ilan edilen günde on binlerce işçi taleplerini dile getirdi. 

- Britanya’nın yeni başbakanı Liz Truss ilan ettiği yeni neoliberal programdan sadece birkaç hafta sonra geri adım atmak zorunda kaldı. Ancak ortaya çıkan siyasi kriz sonucu kendisi de istifa etti. Sadece 45 gün görev yapan Truss böylece İngiltere'nin tarihinde en kısa süre görevde kalan başbakan oldu. Truss’ın yerine eski maliye bakanı Rishi Sunak Muhafazakâr Parti’den başka bir aday olmadığı için yeni parti lideri ve başbakanlık görevine atandı.

- Sosyal eşitsizlikleri gözler önüne süren bir araştırma, ABD’de son 43 yıl içerisinde (1978-2021) neoliberal dönemde en üst düzey yöneticilerin maaşlarının yüzde 1500 artarken işçi maaşlarının sadece yüzde 18 arttığını ortaya çıkardı. Bir CEO ile sıradan bir işçinin maaşı arasındaki farkın 400 katı bulduğu belirtildi.

- Bu sırada Çin’de Komünist Parti'nin (ÇKP) 20. Ulusal Kongresi gerçekleşiyordu. Çin devlet başkanı Şi, Tayvan hakkında "Güç kullanmayı dışlamıyoruz, ayrılıkçı hareketleri durdurmak için gereken her türlü tedbiri alacağız" diyerek yeni bir savaşın sinyalini verdi.

- NATO'nun her yıl düzenli olarak gerçekleştirdiği "Steadfast Noon" tatbikatı bu sene Belçika ile Kuzey Denizi ve İngiltere hava sahasında gerçekleşti. Fakat bu yıl küresel nükleer gerilimin bir parçası olarak tatbikatta ABD'ye ait nükleer silahlar yer altında bulundukları depolardan çıkarılarak savaş uçaklarına nakledildi ve montajı yapıldı.

- NATO tatbikatının hemen ardından da Rusya nükleer füzelerinin dahil olduğu bir tatbikat gerçekleştirdi.

- ABD’de görülen bir davada Fransız çimento devi Lafarge, Suriye'de bir fabrikayı çalışır hâlde tutmak için onbinlerce insanın kanını döken terör örgütü IŞİD'e ödeme yaptığından kendisine yöneltilen “IŞİD'e yardım etme" suçunu kabul etti. Lafarge, 777,8 milyon dolar para cezasına çarptırıldı.

- İspanya'da kabul edilen "Demokratik Hafıza Yasası"yla birlikte diktatör Franco dönemi yasadışı ilan edildi. Yasayla diktatörlük dönemi ve o dönemin mahkemelerince verilen cezalar yasa dışı ilan edilip Franco tarafından verilen soyluluk unvanları geri alındı.

- İtalya’da ise tam aksi yönde bir gelişme yaşandı. 25 Eylül’de yapılan genel seçimlerin ardından yeni parlamentonun ilk oturumunda aşırı sağcı İtalya’nın Biraderleri (FDL) Partisi"nden Mussolini hayranı Ignazio Benito Maria La Russa, Senato Başkanı seçildi. Tarihin en ilginç ve ironik tesadüflerinden biri olarak Senato başkanlığına La Russa’nın seçildiğini anons etme görevi, Senato’nun 92 yaşındaki üyesi, Yahudi Soykırımı'nda ailesini kaybeden Senatör Liliana Segre’ye düştü. Üstelik Senato başkanlık devri faşistlerin Roma yürüyüşünü başlattığı 10 Ekim’de, yürüyüşün 100. yıldönümüne de denk geldi.

- Hemen ertesi gün de Temsilciler Meclisi başkanlığına Rusya yanlısı ve LGBTİ+ karşıtı görüşleriyle tanınan Lorenzo Fontana seçildi. Fontana, Putin yönetiminin yanı sıra Yunanistan’da daha sonra “suç örgütü” ilan edilen neo-Nazi partisi Altın Şafak’a da destek veriyordu.

- İsveç’te yeni kurulan sağ koalisyon hükümeti ilk icraatlarını hayata geçirdi. Çevre Bakanlığı kapatılarak Enerji, İş ve Sanayi Bakanlığı altına alındı. İsveç’e özgü bir ileri adım olan feminist dış politika çizgisinin de ülke çıkarlarına aykırı durumlara yol açtığı gerekçesiyle kaldırıldığı açıklandı.

- Türkiye-Yunanistan sınırında 92 göçmen tamamen çıplak bir şekilde bulundu. İki taraf da birbirini suçlarken bu insanlık suçunu üstlenen olmadı. Uluslararası Göç Örgütü (IOM) ise 2014'ten bu yana Avrupa'ya gelmeye çalışan düzensiz göçmenlerin 29 binden fazlasının yolculuk sırasında hayatını kaybettiğini açıkladı.

- Ekim ayının son günlerinde arka arkaya kötü haberler geldi. Güney Kore'nin başkenti Seul'de düzenlenen Cadılar Bayramı etkinliklerinde meydana gelen izdihamda 154 kişi hayatını kaybetti. Hindistan’da ise bir yürüyüş köprüsünün çökmesi üzerine 141 kişi öldü. Somali’de yaşanan bombalı saldırıda da en az 100 kişi öldü. Bu ayın hemen ilk günlerinde de Endonezya’da bir futbol maçında yaşanan olaylarda 174 kişi hayatını kaybetmişti.

Türkiye:

- Amed Spor-Afyon Spor maçı öncesi Afyon Sporlu oyuncuların antrenmanını ziyaret eden Afyon İl Jandarma Komutanı Yılmaz Kırgel, “Gerçekten Afyon’un sizin kazanmanıza ihtiyacı var. Hele hele Mersin’de yaşadığımız o terör eyleminden sonra gönlümden geçeni söylüyorum: Şöyle bir 5-0 eze eze yenerseniz, buradan onları göndeririz” dedi. Kırgel’in açıkça nefret söyleminde bulunduğu konuşma tepki çekti. Diyarbakır Barosu, Kırgel hakkında suç duyurusunda bulundu. Kırgel ise sadece özür diledi.

Dezenformasyon yasası, TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi.

- AKP ve MHP “sansür yasası” olarak suçlanan “dezenformasyon yasası” taslağını meclise sundu. Yasa gazeteciler tarafından siyah maskelerle Genel Kurul basın locasında protesto edildi. CHP milletvekilleri de bu sırada "sansür yasasına hayır" dövizlerini göstererek gazetecilere destek verdi. Basın meslek örgütlerinin de karşı çıktığı tasarı TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi.

- CHP’nin başörtüsü konusunda kadınlara yasal bir güvence önerisi hazırlayan tasarısı AKP ve MHP oylarıyla reddedildi. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan yasa değil anayasa düzenlemesi yapacaklarını, buna da sadece başörtüsü güvencesinin değil LGBTİ+ karşıtı olarak yorumlanan, ailenin korunması maddesinin de ekleneceğini açıkladı. 

- Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Türkiye ekonomisi hakkında yaptığı konuşmada tarihe geçecek şu sözleri söyledi: “Neoklasik ekonomi düşüncesinden epistemolojik bir kopuşu temsil eden heterodoks yaklaşım günümüzde giderek ön plana çıkan davranışsal ekonomi ve nöro ekonomiyle daha fazla önem kazanmaktadır.” Kimsenin anlamadığı konuşma espri malzemesi oldu. 

- Altın Portakal Film Festivali Ulusal Uzun Metraj Film Yarışması Cahide Sonku Ödülü, Gezi Davası tutuklularından Çiğdem Mater‘e verildi. Mater’in adının anons edilmesi uzun süre alkışlandı. Ödülü Çiğdem Mater adına alan Zümrüt Burul kısa bir konuşma yaptı. 

- Festivalde 9 ödül kazanan Kurak Günler filminin yönetmeni Emin Alper de bir konuşma yaparak mezunu olduğu Boğaziçi Üniversitesi direnişine destek verdi. 

- Küresel eşitsizlikler üzerine hazırlanan OXFAM Raporu, Türkiye’nin servet dağılımı konusunda dünyadaki en adaletsiz üç ülkeden biri olduğunu gösterdi. En zengin yüzde 1’lik kesimin toplam servetin yüzde 41’ine sahip olduğu Türkiye genel sıralamada ise 161 ülke içerisinde 74. sırada, OECD ülkeleri arasında ise en son sırada yer aldı. Türkiye sendikal haklar açısından da sıralamada en sondaki 10 ülke arasındaydı.

- PKK’ye bağlı Halk Savunma Merkezi TSK’nın 2021 Şubat’ında Kuzey Irak’ta kimyasal silah kullandığına dair görüntüler paylaştı. Türk Tabipleri Birliği (TTB) Başkanı Şebnem Korur Fincancı görüntüler hakkında katıldığı bir programda bağımsız heyetlerin inceleme yapması çağrısında bulundu. Uzun yıllardır savaş bölgelerinde işkence ve tecavüzler üzerine uluslararası raporlar hazırlayan çalışmalarıyla bilinen Dr. Şebnem Korur Fincancı tutuklandı.

- Türkiye Taşkömürü Kurumu'na bağlı Amasra İşletmesi'ndeki maden ocağında patlama meydana geldi. 42 madenci hayatını kaybederken Cumhurbaşkanı Erdoğan “Biz kader planına inanmış insanlarız. Bunlar her zaman olacaktır, bunu da bilmemiz lazım" dedi. Sayıştay’ın 2020 raporunda grizu patlaması riski bulunduğu, özelleştirilmesi planlanan madende olması gerekenden çok daha az sayıda işçi ve teknisyen çalıştığı söylenmişti. Ölen madencilerin ailelerinden biri “Kardeşim 15 gün önce ‘Burada gaz kaçağı var, bizi yakında patlatacaklar’ dedi’” diye konuştu.

- Genel Maden İşçileri Sendikası (GMİS) Genel Başkanı Hakan Yeşil ise eylem yapanlara çıkışarak “Kimse provokatif eylemlere girmesin” diyebildi. Yeşil ayrıca soruşturma sonuçlarını dahi beklemeden madende metan gazı tespit eden cihazlarla ilgili bir sorun olup olmadığı konusunda "Burada bir eksik olduğunu düşünmüyorum" dedi. 

- Aralık 2016'dan beri tutuklu olan ve bir süredir demans teşhisi konulması nedeniyle tahliyesi talep edilen Halkların Demokratik Partisi (HDP) eski milletvekili Aysel Tuğluk hakkında Adli Tıp Kurumu "Cezaevinde kalamaz" raporu verdi. Tuğluk en sonunda tahliye edildi.

İklim-Çevre:

- Doğal Hayatı Koruma Vakfı'nın (WWF) yayımladığı ve bugüne kadarki en kapsamlı biyoçeşitlilik raporuna göre 1970-2018 arasında yaban hayvanlarının nüfusu yüzde 69 azalmıştı.

- BM dünyanın küresel sıcaklıklarda 2,8 derecelik bir artış yolunda olduğunu bildirdi.

- Fosil yakıt şirketleri Shell, BP ve TotalEnergies artan doğalgaz ve petrol fiyatları sayesinde Temmuz-Eylül arasındaki üç aylık dönemde kârlarını önceki yılın aynı dönemine göre iki kat artırdıklarını duyurdu.

- Bu veriler üzerine konuşma yapan ABD Başkanı Joe Biden, “Bakın, ben bir kapitalistim” diyerek başladığı konuşmasında yüksek kârlar açıklayan petrol şirketlerine seslenerek, "Üretimi artırıp Amerikalıların maliyetlerini azaltmalarına yardımcı olun" dedi. Oysa bu şirketlerden daha fazla vergi alarak fosil yakıtları yenilenebilir enerjiyle değiştiren politikalar açıklaması bekleniyordu.

- Alman çevre grubu Urgewald’in yaptığı araştırmaya göre, dünya çapında incelenen 1064 kömür şirketinin neredeyse yarısının yeni madenler ve elektrik santralleri geliştirdiği ve sadece 27 şirketin uluslararası iklim hedefleriyle uyumlu bir şekilde kömürden çıkış tarihlerini açıkladığı belirtildi. 

- Çocuk hakları vakfı KidsRights ile Erasmus Üniversitesi yayımladıkları ortak raporda, dünyadaki çocukların üçte birinin (yaklaşık 820 milyon çocuğun) aşırı sıcak hava dalgasına maruz kaldığı belirtildi. Raporda aktarılan Birleşmiş Milletler (BM) ve diğer uzman kuruluşların verilerine göre, 920 milyon çocuk susuzluk çekiyor, 600 milyon çocuk sıtma ve dang humması gibi hastalıklarla mücadele ediyordu.

- Just Stop Oil grubunun başlattığı bütün aya yayılan iklim adaleti eylemlerinde 4 hafta içerisinde polisin 626 kişiyi tutukladığı açıklandı.

- Yokoluş İsyanı aktivistleri birçok sergide meşhur ressamların resimlerine çorba, patates püresi gibi yiyecekler atıp kendilerini yapıştırarak basının ilgisini iklim değişimine çekmeye çalıştı. Resimler güvenlik camıyla korunduğu için hiçbir esere zarar gelmedi.

- Washington’da yapılan İMF ve Dünya Bankası grubu toplantıları iklim aktivistlerinin eylemleriyle sarsıldı. Aktivistler iklim değişimi kaynaklı felaketlerin altında ezilen yoksul dünyanın borçlarının silinmesini talep ettiler.

Fotoğraf: Greta Thunberg, Twitter

- Greta Thunberg’ın yeni kitabı The Climate Book yayımlandı. Thunberg bu çok özel kitabında 100’den fazla bilim insanının makalesine ve derlenen bölümlerin aralarında kendi yazılarına yer verdi.

- Greenpeace Akdeniz, yeni yayımladığı "Türkiye'de Hava Kirliliği Yükü" başlıklı raporuyla, Türkiye'de hava kirliliğinin 2021 yılında 34 bin erken ölüme neden olduğunu ortaya koydu. 38 ilde, 2021 yılı boyunca maruz kalınan kirlilik oranı Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) belirlediği yıllık limit değerin dört katından fazlaydı.

- 350.org “Türkiye’deki Bankaların İklim Değişikliğine Yaklaşımı” raporunu yayımladı. Rapora göre, Türkiye’de sekiz banka kömürü finanse etmeyeceğini açıklarken, geri kalanların böyle bir beyanı bulunmuyordu. Bankaların yaklaşık yarısı “karbon nötr” ve/veya “net sıfır” olmak yönünde hedef belirlemişken, geri kalanların ise bir tarih belirleyip belirlemediğine ilişkin bilgiye ulaşılamıyordu.

- Endüstri Bölgeleri Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi mecliste kabul edildi. Böylece, Cumhurbaşkanı’nın izniyle kurulacak sanayi bölgeleri için Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) süreci yürürlükten kaldırılmış oldu.

Kasım 

Ayın Sözü:

Dünyanın ciğerleri bu gece daha kolay nefes alacak.

İklim muhabiri Jake Spring, yağmur ormanlarının karbondioksiti emme yeteneğine atıfta bulunarak Lula da Silva’nın başkanlık seçimlerini kazanmasını bu sözle değerlendirdi. (Common Dreams)

Ukrayna Savaşı:

- The New York Times gazetesi, Ukrayna'nın işgalinden bu yana Rusya'ya ihracatını en fazla artıran ülkenin Türkiye olduğunu yazdı. Türkiye'nin Rusya'ya yaptığı ihracat bu dönemde yüzde 113 arttı. İlk sırada yer alan Türkiye'nin ardından Rusya'ya ihracatını en çok artıran ülke yüzde 24’le Çin oldu. Türkiye'nin Rusya'dan yaptığı ithalat ise savaş başladıktan sonra yüzde 213 artmıştı. Batı ülkeleri Rusya’ya ekonomik yaptırımlar uygularken Türkiye’nin aksi yönde gitmesi yıl boyu önemli bir gerilim konusu.

Fotoğraf: New York Times

- Ukrayna askerleri Herson kentine girerek kenti geri aldı. Herson’u haftalar önce tahliye ettiğini duyuran Rusya’nın büyük bir direniş göstermesi belenirken Rus askerleri kenti boşaltıp Dinyeper Nehri’nin öteki yakasına geçerek savunma pozisyonu aldı.

- Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, hem Rusya'nın hem de Ukrayna'nın dokuz aydır süren çatışmalarda savaş esirlerine işkence yaptığını bildirdi.

Dünya:

- BM Ortadoğu Barış Süreci Özel Koordinatörü Tor Wennesland, bu yıl şiddet olayları nedeniyle Batı Şeria'da 2005'ten bu yana en kötü dönemin yaşandığını söyledi. Wennesland, İsrail güvenlik güçlerinin bu yılın başından beri Batı Şeria ve Doğu Kudüs'te düzenlediği saldırılarda toplamda 125 Filistinliyi öldürdüğünü ifade etti.

- İsrail vatandaşı Filistinli bir doktor, polis nezaretinde bulunan 16 yaşındaki yaralı bir Filistinli çocuğa şeker verdiği gerekçesiyle işten kovuldu. Tel Aviv merkezli İnsan Hakları Doktorları (PHR) adlı kuruluş, olayı “ırkçı, milliyetçi ve popülist bir cadı avı” sözleriyle niteledi. 

- Dünya Kupası, Katar’da büyük tartışmalar içerisinde başladı. Yıllardır on binlerce göçmen işçinin ağır çalışma koşullarında ülkede var olmayan futbol ve turizm altyapısını inşa etmek için çalışması, bu süreçte 6 binin üzerine işçinin iş cinayetlerinde öldüğü iddiaları, stadyumlarda içki yasağı, kadınlara yönelik kılık kıyafet uygulamaları, LGBTİ+ sembollerinin yasaklanması FIFA’nın da ağır eleştiri almasına yol açtı.

- Turnuvada en çok tartışılan olay Fas’ın yarı finale kadar yükseldiği hemen her maçın ardından özellikle Belçika ve Hollanda’da yaşanan kutlamaların Faslı göçmenler ile polis arasında çatışmalara neden olmasıydı.

- Yaklaşık 600 İranlı öğretim üyesi, Eylül ortasından beri devam eden gösterilerde tutuklanan öğrencilerin serbest bırakılması için çağrı yaptı. Öğrenciler ise kampüslerdeki eylemlerine aralıksız devam etti. Tahran ve Şerif üniversitesi gibi üniversitelerde öğrenciler hep beraber marşlar söyledi. 

- İran bu ay özellikle spor dünyasının rejim protestolarıyla sarsıldı. Daha önce Elnaz Erkabi’nin yarışmada başörtüsü takmadan yarışmasının ardından İranlı patenci Nilüfer Merdani, İstanbul Maratonu’ndaki paten maratonunda birinci olmayı başardı ve madalya törenine başörtüsüz çıktı. Ardından Birleşik Arap Emirlikleri’nde düzenlenen bir turnuvada İran plaj voleybolu takımının oyuncuları millî marşa eşlik etmedi. İran millî sutopu takımının oyuncuları da benzer şekilde Tayland’da düzenlenen Asya Şampiyonası’ndaki maçta İran ulusal marşını söylemedi. Katar’da düzenlenen Dünya Kupası’nın ilk maçında da millî takım oyuncuları marşa eşlik etmedi.

- Ancak Dünya Kupası sırasında İran Millî Takımı oyuncularının rejim tarafından tehdit edildiği iddialarının ardından oyuncular diğer maçlarda ulusal marşı söyledi. Göstericiler ise İran’a karşı diğer takımlara destek verdi. İran sokaklarında İran takımının mağlubiyetleri coşkuyla kutlandı. ABD maçı sonrasında olaylar çıktı.

- 2019 yılında yaşanan gösterilerde 1500 kişinin katledildiği olayların yıldönümünde İran’da büyük gösteriler gerçekleşti. Ülkenin farklı kentlerinde aralarında 10 yaşında bir çocuğun da olduğu en az 15 kişi öldürüldü. Birçok yerde barikat oluşturup ateş yakan göstericiler özgürlük sloganları attı.

Lula da Silva seçimlerden zaferle çıktı. Fotoğraf: BBC

- Brezilya’da seçimleri solcu aday Lula da Silva kazandı. Lula yanlıları sokaklarda ve metrolarda şarkılarla zaferi kutladı. 

- Bolsonaro'nun destekçileri ise kamyonlarıyla otoyolları kapadı. Polis ülke genelinde 342 noktada yolların trafiğe kapandığını açıkladı. Yüksek Mahkeme yol kapatma eylemlerinin "ulusal güvenlik riski oluşturduğunu" söyleyerek bu eylemlerin engellenmesini emretti ve polis eylemlere müdahale etti. Ayrıca binlerce Bolsonaro taraftarı ordu karargahlarının önünde eylemler yaparak açıkça darbe çağrısı yaptı.

- Bolsonaro ise seçim sonuçları açıklandıktan 44 saat sonra açıklama gerçekleştirdi. Bu 2 dakikalık açıklama sırasında ne yenilgiyi açıkça kabul etti ne de sonuçları reddetti. Ama taraftarları henüz sokaktayken "Hayallerimiz devam ediyor" dedi. Bu açıklamadan iki hafta kadar sonra seçimlerde usulsüzlük yapıldığını ilan etse de artık faydası yoktu.

- ABD’de gerçekleşen ara seçimlerde Temsilciler Meclisi’nin tamamı ve 100 koltuklu Senato’nun ise 35’i seçildi. Bunun yanında eyaletlerde referandumlar da yapıldı. Temsilciler Meclisi’nde çoğunluk Cumhuriyetçilere geçerken Senato’da çoğunluk Demokratlarda kaldı.

- Ara seçimlerde çok daha büyük bir zaferin ardından başkanlığa adaylığını açıklaması beklenen Trump, beklediği büyük zafere ulaşamasa da önümüzdeki dönemde başkanlığa aday olduğunu resmî olarak ilan etti.

- Elon Musk, aylarca süren hukuki sürecin ardından 44 milyar dolarlık satın alma anlaşmasını tamamlayarak Twitter'ın sahibi oldu. Musk, ilk iş olarak şirketin CEO'su ve birçok yöneticisini görevden aldı ve yönetim kurulunu da feshetti. Binlerce çalışanı işten çıkardı. Ardından da Trump ve aşırı sağcıların kapatılan hesaplarını aktif hâle getirdi.

- Çin'in güneyindeki Guangju kentinde binlerce kişi, "Sıfır Covid-19 Politikası" kapsamında uygulanan karantina önlemlerini protesto etti. Foxconn fabrikasında Covid-19’lu işçilerin tespit edilmesi üzerine fabrikadan çıkışların engellenerek içeride çalışma kampı kurulmasına karşı da işçiler isyan ederek polisle çatıştı ve bir kısmı fabrikadan kaçtı. Şirket ikramiye sözü vererek işçileri ikna etmeye çalıştı ancak bu sefer de ikramiyelerin ödenmemesi üzerine isyan çıktı. Şirket durumu “teknik arıza” olarak açıkladı.

- Bu gelişmeler yaşanırken Urumçi kentinde karantina altındaki bir binada çıkan yangında 10 kişinin ölmesi sonrası Covid-19 protestoları yayıldı. Başta Şanghay olmak üzere bir dizi kentte eylem düzenlendi. Şanghay'da "Kahrolsun Şi Cinping" sloganı dikkat çekti. Öğrencilerin cep telefonlarının fenerlerini açarak Çin ulusal marşının "Köle olmayı reddedenler ayağa kalksın" dizelerini söylediği görüldü. 

- Polis şiddeti nedeniyle Rusya’da savaş karşıtı eylemcilerin yaptığına benzer şekilde Çin’de de beyaz, boş defterleri kaldıran göstericilerin gözaltına alındığı görüldü. Eylemler nedeniyle “Sıfır Covid-19 Politikası”ndan vazgeçildi, ülke genelinde kısıtlamalar gevşetildi ve Çin yönetimi Covid-19 vakalarının gerilediğini ilan etti.

- Endonezya'nın Cava adasında meydana gelen 5,6 büyüklüğündeki depremde 331 kişi hayatını kaybetti ve yüzlerce kişi yaralandı.

- Açlık ve yoksulluğun dayanılmaz bir hâl aldığı Afganistan’da ailelerin açlık çeken çocuklarını sakinleştirmek için onlara ucuza temin edilebilen sakinleştirici ilaç verdiği haberleri yer aldı. Öte yandan yoksul ailelerin organlarını ve kız çocuklarını da satmaya başladığına yine aynı haberlerde yer verildi.

Türkiye:

- Gezi davasında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan Osman Kavala tutukluluğunun beşinci yılını doldurdu. Kavala cezaevinden yazılı açıklama yaparak “Ülkemizde hukuk normlarının hükümran hâle gelmesinin, etik değerleri öne çıkaran bir yenilenmeyi başlatacağına inanıyorum” diye seslendi.

- Kamuoyunda Kobane Davası olarak bilinen davanın duruşmasında iki yıldan uzun bir süredir tutuklu olarak yargılanan Bircan Yorulmaz ve Mesut Bağcık adli kontrol şartıyla tahliye edildi. Diğer 18 sanığın ise tutuklu yargılanmasına devam kararı verildi.

- "Dünyanın En Etkili Bilim İnsanları” listesinde Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yaman Barlas da yer aldı. Rektörlük ise ders vermesini engellediği Barlas'ın başarısını resmî sosyal medya hesabından gururla paylaştı.

- Ekmek Üreticileri Sendikası Başkanı Cihan Kolivar, katıldığı bir TV programında İstanbul’da ekmeğin fiyatının 7,5 TL’ye çıkarılmasını savunayım derken abartarak ekmeğin zaten aptal toplumların temel gıda maddesi olduğunu söyledi. Hızını alamayan Kolivar, “Bizim toplum ekmekle doyduğu için başında 20 senedir böyle yöneticiler duruyor” deyiverdi. Ardından da "Cumhurbaşkanına hakaret" suçlamasıyla tutuklandı. Kolivar günler sonra tahliye edildi.

- Türkiye’de yaşayan mültecilerin dramı arka arkaya gelen haberlerle gündem oldu. Bursa’da evlerinden çıkarılan Suriyeli aileden 8’i çocuk 9 kişi yeni evlerine bağladıkları sobadan çıkan yangında hayatını kaybetti. Ankara’da ise bir evde 5 Afgan mülteci öldürülmüş hâlde bulundu.

İstiklal Caddesi'nde 13 Kasım'da meydana gelen patlama yerinin ertesi günkü görüntüsü. Fotoğraf: AFP

- İstanbul Beyoğlu'ndaki İstiklal Caddesi'nde bir bombalı saldırı meydana geldi. Altı kişi öldü, 81 kişi yaralandı. Saldırının ardından Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) internete ve sosyal medya platformlarına erişim kısıtlaması getirdi.

- Yetkililer saldırının PYD ve PKK tarafından gerçekleştirildiğini ilan etti ancak PKK saldırıyı yaptığı iddialarını reddetti. Bombayı bırakarak kaçan Ahlam Albashır kısa sürede yakalandı. Albashir’in ağabeylerinin IŞİD için savaşırken öldüğü ortaya çıktı.

- Öte yandan İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ilginç bir şekilde ABD’den gelen taziye mesajını reddetti. Soylu “Amerikan Büyükelçiliği'nin taziyesini kabul etmiyoruz, müttefikliğimiz tartışılmalı” derken Cumhurbaşkanı Erdoğan olaydan sadece birkaç gün sonra G20 zirvesinde ABD Başkanı Biden’la görüştü ve bu konuda bir gerginlik yaşanmadı.

- Terör saldırısından birkaç gün sonra TSK Irak ve Suriye Kürdistan bölgelerine "Pençe Kılıç” adı verilen hava harekâtına başladı. Harekatta çok sayıda hedefin vurulduğu açıklandı. Saldırının ardından Kilis ve Gaziantep’e Suriye tarafından füze saldırıları gerçekleşti. Biri çocuk üç kişi hayatını kaybetti. Savaşa karşı bazı barolar, insan hakları ve çevre örgütleri açıklamalar yaptı. Parlamentodaki partilerden ise bir tek HDP ve TİP savaş yöntemlerine karşı açıklamalarda bulundu.

- Yargıtay, Büyükada Davası olarak bilinen, 11 hak savunucusunun yargılandığı davada verilen hapis kararlarını “eksik araştırmayla hüküm kurma” ve “kesin delil bulunmadığı” gerekçeleriyle bozdu. 

- Türkiye’nin birçok ilinde kadınlar 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü‘nde sokaklara indi. Polisin müdahale etmediği illerde gösteriler sorunsuz geçerken Beyoğlu Kaymakamlığı’nın “toplumsal iç barışı tehdit edebileceği” gerekçesiyle yürüyüş ve basın açıklaması yasağı getirmesi tepki çekti.

- Yüzlerce kadın, İstiklal Caddesi’nin sivillere dahi baştan sona kapatılmış olmasına karşın birçok sokakta bir araya gelerek Haliç’e yürüdü. 200’den fazla kadın gözaltına alındı. Bir kadın eylemcinin polis tarafından bacağı kırıldı.

Ömer Madra ve Özdeş Özbay, Barın Han'daki stüdyodan canlı yayın yapıyor. Fotoğraf: Açık Radyo

- 17. İstanbul Bienali sona erdi. Barın Han’da kurulan Açık Radyo yerleştirme alanı ve stüdyosunda Açık Radyo 6 panel ve 45 programcının katıldığı 30 canlı yayın gerçekleştirdi. 

- Tahir Elçi’nin 28 Kasım’da öldürülmesinin 7. yıldönümünde Tahir Elçi Vakfı’nın ilkini düzenlediği İnsan Hakları ve Özgürlük Ödülü, İran’da katledilen Mahsa Amini’ye atfedildi.

İklim-Çevre:

- Oxfam’ın yayımladığı “Karbon Milyarderleri: Dünyanın en zenginlerinin yatırım emisyonları” başlıklı rapor, dünyanın en zengin 125 milyarderinin ortalama bir insandan bir milyon kat daha fazla sera gazından sorumlu olduğunu ortaya koydu. Bu hesaplamada sadece bireysel karbon ayak izi değil aşırı zenginlerin sahip oldukları şirketlerin ve yatırımların da sera gazı emisyonlarındaki payları hesaplanarak sonuca ulaşıldı.

- Climate Trace koalisyonu yeni ve çarpıcı bir araştırma raporu yayımladı. Rapora göre, dünyanın dört bir yanındaki petrol ve gaz tesislerinden kaynaklanan sera gazı emisyonları, üreticilerinin iddia ettiğinden yaklaşık üç kat daha fazlaydı. Raporda, ülkelerin bildirdiği emisyonların gerçekte olduğundan çok daha düşük olduğu tespit edildi.

- Hollanda’da Greenpeace ve Extinction Rebellion aktivistleri Amsterdam Schiphol Havalimanı'ndaki uçuş sayılarının azaltılması ve hava yoluyla daha az seyahat edilmesi için özel jetlerin havalandığı bölümleri uçuş trafiğine kapadı. 200’ün üzerinde aktivist gözaltına alınırken ticari uçuş sektörü alanında çalışan Avrupa Ticaret Derneği sözcüsünün özel jetlerin sadece lüks değil ambulans amaçlı da kullanıldığını belirterek eylemi eleştirmesi tarihi bir absürtlük örneği olarak kayıtlara geçti.

- BM İklim Zirvesi COP27 bir diktatörlük rejimi olan Mısır’ın lüks tatil kenti Şarm El Şeyh’de, dünyanın en büyük plastik üreticisi Coca Cola’nın sponsorluğunda ve 636 fosil yakıt temsilcisinin katılımıyla başladı. Çok sayıda aktivist akreditasyon dahi alamazken zirve alanının uzağında eylem yapmak isteyenler için izole bir yer ayrıldı. Greta Thunberg ise zirveyi boykot etti.

- Mısır’da yıllardır hapiste bulunan demokrasi aktivisti Alaa Abd el-Fattah Nisan ayından beri sürdürdüğü açlık grevini zirvenin başladığı gün su içme grevine de çevirdi. Mısır rejimi yüzlerce aktivist ve STK’nın el-Fettah’ın serbest bırakılması çağrısına yanıt vermezken kısa süre sonra sağlığı kötüleşen el-Fattah’a polis zorla besleme yoluyla müdahale etti. Bunun üzerine el-Fattah da grevine son verdiğini açıkladı. Mısırlı yetkililer el-Fattah’ın annesi ve kardeşiyle görüşmesine izin verdi.

- Glasgow'da devletler ısınmayı 2 değil 1,5 dereceyle sınırlı tutma hedefinde uzlaşmış olsalar da sundukları katkı beyanları bu hedefe ulaşmayı imkânsız kıldığı için COP27’ye yeni katkı beyanlarıyla gelmiş olmaları gerekiyordu. Ancak COP27’de sadece 26 devlet yeni katkı beyanı sundu, 165 devlet ise bunu başaramadı.

- 12 Kasım’da COP27 zirvesine basınç yapmak için küresel eylem gününde dünyanın birçok noktasında binlerce kişi sokaklara indi.

- Ukrayna, COP27’de pavilyonu ve sunumlarıyla savaşın ekolojik maliyetine odaklanan bir tavır aldı. Ukrayna pavilyonu gri renklerle savaşta parçalanmış ve kurşun isabet etmiş ağaç parçaları içeriyordu. Savaşın ülkenin koruma alanlarının beşte birini yok ettiği belirtildi ve yıkılan kentlerin, altyapının yeniden inşasının 50 milyon ton karbondioksit salımına neden olacağı söylendi.

- Ada ülkesi Tuvalu’nun Dışişleri Bakanı Simon Kofe, zirvenin son günlerinde dünyaya Metaverse dünyasında kurdukları Tuvalu ülkesinden seslendi. Denizlerin yükselmesi sonucu yok olma riski altında olan Tuvalu, tarihini ve kültürünü yok olmaktan kurtarmak için son çare olarak ülkeyi dijital dünyaya yani Metaverse’e nakletmekte bulmuştu.

- Zirvede Türkiye yeni ulusal katkı beyanını açıkladı. Türkiye “yüzde 41 artıştan azaltım” yani gerçekte 2030 yılına kadar yüzde 30 artış hedefi koydu. Türkiye 2053 net sıfır hedefleri dahilinde de emisyon tepe noktası yani pik yıl olarak 2038 yılını açıkladı. Bu hedef tabii ki aktivistlerin eleştirilerine neden oldu.

- COP27 iklim zirvesi de öncekiler gibi beklenenin çok altında kalan bazı uzlaşılarla sona erdi. Alınan en önemli karar, iklim krizinden etkilenen yoksul ülkelere para yardımı yapılması için "Kayıp ve Zarar Fonu"nun kurulması oldu. Ancak hangi ülkenin ne kadar katkı yapacağına karar verilmedi. Öte yandan fosil yakıtların kullanımının sınırlandırılmasına dair hiçbir ilerleme sağlanamadı ve sonuç bildirgesinde buna dair bir taahhüt yer almadı. Önceki zirveden öteye giden bir uzlaşı yerine aynı cümlelerin kopyala yapıştır yöntemiyle tekrarlandığı eleştirileri yapıldı.

Fotoğraf: Evrensel 

- Demirören Holding'in Ziraat Bankası'ndan aldığı 300 milyon dolar ve 1 milyar 118 milyon lira krediye karşılık ipotek ettirdiği Göktürk Mahallesi'ndeki Kemer Country'ye ait yeşil alana polis eşliğinde yıkım ekibi geldi. Site sakinleri ile vatandaşlar yıkıma tepki gösterirken polis müdahalesiyle karşılaştı.

- Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş döneminde yeniden ihaleye açılan ODTÜ otoyolu projesine karşı direnmeye devam eden ODTÜ’lü öğrenciler belediye meclisi toplantısına katılmak isterken karşılarında polisi buldu. Öğrenciler polis müdahalesine karşı açıklama yaptı.

Aralık 

Ayın sözü: 

Biz devrim yapmak istiyoruz ama siz buna izin vermeyeceksiniz.

Tahran Belediye Başkanı Alireza Zakani’nin yaptığı konuşma sırasında bir öğrencinin ayağa kalkarak Zakani’ye karşı haykırdığı sözler. Zakani ise öğrencinin sözlerinin çocukça olduğunu söyleyerek kendisiyle dalga geçti. (El Cezire)

Ukrayna savaşı

- Ukrayna’nın 12 ülkedeki 18 misyonuna içerisinde patlayıcı ve hayvan gözü gibi maddelerin olduğu zarflar gönderildi. Bunlardan biri olan Ukrayna Madrid büyükelçiliğinde zarfı açan bir çalışan patlama sonucu yaralandı. İspanya’da Başbakan Pedro Sanchez dahil altı ayrı kuruma patlayıcı madde içeren zarflar gönderilmişti. Ukrayna sorumlu olarak Rusya’yı gösterse de zarfları kimin gönderdiği bulunamadı.

Ukrayna'ya gönderilen bombalı zarflar panik yarattı. Fotoğraf: Reuters

- Ukrayna, yılın son ayına stratejik olduğu kadar sembolik de önemi olan bir saldırıyla girdi. Rusya’nın yüzlerce kilometre içerisindeki iki stratejik askeri hava üssü SİHA’larla vuruldu. Saldırılarda en az 3 kişi öldü, yakıt tankerleri ve bazı uçaklar vuruldu.

- Rusya ise bu saldırıya bir kez daha sivilleri hedef alarak yanıt verdi. 100’e yakın füzeyle birçok Ukrayna şehrini vurdu. En az dört kişi hayatını kaybetti. Birçok kentte uzun süre elektrik ve su kesintileri yaşandı. Ancak bu saldırılardan sadece 2 hafta sonra, Ukrayna droneları bir kez daha Moskova yakınlarındaki Engels Havaalanı’nı vurdu. Bu sefer de 3 kişi öldü.

- Rusya'da muhalif siyasetçi İlya Yaşin "Rusya ordusu ve onun Ukrayna'daki özel operasyonu hakkında sahte bilgi yaydığı" gerekçesiyle 8,5 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Yaşin'in yaptığı "sanığın son sözü" konuşması Mediazona tarafından yayımlandı ve Rusya'da en çok konuşulanlar arasına girdi. Savaş karşıtı bir konuşma yapan Yaşin Rusya halkına “Umutsuzluğa kapılmayın. Burası bizim ülkemiz. Onların değil” diye seslendi.

- Zelenski ABD’yi ziyaret etti. ABD’den patriot füzeleriyle yeni silah yardımı almayı başardı. Biden yönetiminin Ukrayna'ya toplam askeri yardımının bu yardım paketi ile birlikte 21,9 milyar dolara ulaştığı açıklandı. Aynı günlerde Rusya eski başkanı ve güvenlik konseyi üyesi Medvedev de Çin’e ziyarette bulunarak stratejik ortaklık görüşmesi gerçekleştirdi. 

- Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği'nin paylaştığı verilere göre, 24 Şubat'tan beri Ukrayna'da savaş nedeniyle 6 bin 826 sivil öldü, 10 binin üzerinde sivil yaralandı. Uluslararası Gazeteciler Federasyonu'nun (IFJ) verilerine göre de savaşta 12 gazeteci öldürüldü. 8 milyon kadar Ukraynalı ülkelerini terk edip Avrupa ülkelerine sığınmak zorunda kaldı. 6,5 milyon insan ise savaş sebebiyle ülke içinde yer değiştirmek zorunda kaldı. 

Dünya

- İran özgürlük ve devrim mücadelesiyle sarsılmaya devam etti. İran Millî Futbol Takımı’nın Dünya Kupası’ndan elenmesi üzerine rejim karşıtları sokaklarda kutlamalar yaptı. 

- İran’da üç günlük genel grev ve kitle gösterileri gerçekleşti. 30’dan fazla kentte onbinler sokaklara indi, bazı kentlerde çarşı esnafı kitlesel şekilde kepenk kapatarak eylemlere destek verdi, sınırlı sayıda da olsa çeşitli fabrika ve rafinerilerde grevler yaşandı. Öğrenciler dersleri boykot ederek kampüslerde eylemler düzenledi.

- Rejim karşıtı eylemlere katıldığı için ölüm cezasına çarptırılan protestocular ise idam edilmeye başlandı. Mahkeme’nin "Allah'a karşı düşmanlık" suçu işlediği gerekçesiyle ölüm cezasına çarptırdığı Muhsin Şikari asılan ilk eylemci oldu. 

Muhsin Şikari, Rejim tarafından idam edilen ilk direnişçi oldu.

- İran insan hakları örgütleri tarafından ülkede 3 aydır süren özgürlük ve devrim eylemleri sonucu 18 binin üzerinde eylemcinin tutuklandığı ve 69’u çocuk olmak üzere en az 506 kişinin öldürüldüğü açıklandı. Ancak şiddet ne kadınları ne de İran halkını özgürlük mücadelesinden alıkoyamadı.

- Afganistan, Taliban rejimi altında yılın son ayını da açlık, felaket ve yasaklarla geçirdi. Ayın ilk günlerinde ülkenin kuzeyindeki Samangan vilayetinde bir medreseye bombalı saldırı düzenlendi. Saldırıda çoğu medrese öğrencisi çocuktan oluşan 15 kişi öldü.

- ABD tarafından finanse edilen, kadın ve LGBTİ+'lara yönelik yayın yaparak okuldan uzak kalan çocuklara eğitim programları da sağlayan Azadi Radyo yayından kaldırıldı. “Özgürlük” anlamına gelen ismiyle yayın yapan Azadi Radyo, Taliban’a boyun eğmeme sözü vermişti.

- Bu karardan kısa bir süre sonra da arka arkaya kadın haklarına yönelik saldırılar geldi. Önce kız çocuklarının ilkokul eğitimi alması yasaklandı. Sonra kadınların üniversite eğitimi alması yasaklandı. En son da kadınların STK’larda çalışmasına yasak getirildi. Önceki aylarda da kadınlara spor salonları, cafeler ve parklar yasaklanmıştı. Afganistan kadınlar için koca bir cezaevinde dönüşüyordu ama az sayıda da olsa kadınlar sokaklarda bu yasakları protesto etti. Bazı üniversitelerde erkek öğrenciler de yasakları protesto ederek sınıfları terk etti.

- Katar’da gerçekleşen dünya futbol kupasında bazı ilkler yaşandı. Turnuva, ilk kez Arap veya Müslüman bir ülkenin ev sahipliğinde gerçekleşti. İlk kez bir dünya kupası maçını kadın hakemler yönetti ve yine ilk kez bir Afrika-Arap ülkesi, yani Fas Millî Takımı yarı finale yükseldi.

- Kupayı Arjantin Millî Takımı Fransa’yı penaltılarla yenerek üçüncü kez kazandı. Ancak sahadaki sevinç gösterilerine restoran zinciri sahibi Nusret damgasını vurdu. Her nasılsa FİFA’dan sahaya inme izni koparabilen Nusret’in Arjantinli oyuncuları teker teker çekiştirerek çektirdiği fotoğraflar, Dünya Kupası’nı oyuncuların elinden alarak kupayı eline aldığı anlar ve yaptığı tuhaf hareketler tartışma yarattı. 

- Tunus'ta modern tarihin en düşük katılımlı genel seçimleri gerçekleşti. Siyasi partilerin büyük çoğunluğunun boykot ettiği seçimlere katılım yüzde 8,8'de kaldı. Cumhurbaşkanı Kays Said'in zaten bütün yetkileri elinde toplaması nedeniyle halkın teveccüh göstermediği seçimler hakkında Bağımsız Yüksek Seçim İdaresi Başkanı Faruk Buasker ilginç açıklamalarda bulundu. Buasker katılım azlığını, "önceki seçimlere kıyasla yabancı finansmanı olmamasına" bağladı ve "En temiz seçimdi bu, hiç oy satın alınmadı" dedi.

- İsrail’de tarihin en sağcı hükümeti kuruldu. Hakkında yolsuzluk davası bulunan Netanyahu kendisini kurtarmak amacıyla ülkenin en sağcı partileriyle koalisyon kurdu. İsrail'in Batı Şeria'yı ilhak etmesini isteyen Dini Siyonizm Partisi, paramiliter terör örgütleriyle ilişkili olan Yahudi Gücü Partisi, LGBT karşıtı Noam Partisi ile Netanyahu’nun Likud Partisi hükümet kurmakta uzlaştıklarını açıkladılar. 

- ABD’nın aşırı sağcı Texas Valisi Greg Abbott, Noel günü ülke siklon bombası nedeniyle -40 derecelere varan soğuklarla boğuşurken binlerce mülteciyi otobüslere doldurup Washington sokaklarına ve Başkan Yardımcısı Kamala Harris’in evinin önüne bıraktı. Valinin bu vicdansızlığı mülteci dostu grupların hızlı bir şekilde yardım sağlamasıyla kimse soğukta donmadan atlatılabildi.

- Yunanistan’ın Selanik şehrinde bir benzin istasyonundan 20 euroluk benzini ödemeden kaçan 16 yaşındaki Roman genç polis tarafından başından vurularak öldürüldü. Cinayet üzerine Yunanistan solu ve öğrencileri ayağa kalktı. Onbinler polis şiddetine ve ırkçılığa karşı sokaklara indi. 

- Almanya'da ülke çapında yapılan operasyonlarla, darbe planladıkları ve terör örgütü üyesi ya da destekçisi oldukları varsayılan, aralarında eski bir milletvekilinin de olduğu 25 kişi gözaltına alındı. Söz konusu 25 zanlının aşırı sağcı "İmparatorluk Vatandaşları" (Reichsbürger) adlı örgütün üyesi olduğu bildirildi. Bu örgütün adı geçen yıl ortaya çıkarılan bir başka darbe planında daha geçmişti. 

- Avrupa Birliği (AB) yakın tarihindeki en büyük yolsuzluk skandallarından biriyle sarsıldı. Belçika mahkemesi, Avrupa Parlamentosu yardımcılarından biri olan Yunan milletvekili Eva Kaili ile birlikte üç kişiyi rüşvet almaktan gözaltına aldı. Yapılan ev aramalarında 1,5 milyon euro nakit para bulundu. Kaili’nin babası da ayrıca 600 bin euro nakit parayla yakalandı. Kaili, Katar’dan rüşvet almakla suçlandı. Parlamento üyelerine rüşvet veren ülkeler arasında Fas’ın da adı geçiyordu.

- Avrupa Birliği, kendisinden istenilen reformların hiçbirini tam olarak yerine getirmemesine rağmen Bosna Hersek’e aday ülke statüsü vererek resmi üyelik müzakerelerini başlattığını ilan etti. Kararın arkasında Ukrayna savaşının neden olduğu jeopolitik gelişmelerin olduğu belirtildi.

- Peru’nun solcu Cumhurbaşkanı Pedro Castillo, sağ partilerin çoğunluğundaki Kongre'yi, hükümeti devirmeye çalışmakla suçlayarak feshettiğini açıkladı. Bu karar üzerine kendi kabinesinden dahi istifalar ve itirazlar geldi. Castillo'nun fesih kararına karşın Kongre'de oylama yapıldı. 101'e karşı 6 oyla Castillo'nun görevden alınmasına karar verildi. Kongre Castillo'nun yardımcısı Dina Boluarte'yi başkan olarak seçti. Ancak Castillo taraftarları sokaklara indi. Çıkan çatışmalarda 27 kişi hayatını kaybetti. Ülkede OHAL ilan edildi.

- Çin'de geçtiğimiz ay başlayan Covid-19 isyanlarının ardından kısıtlamalar kaldırılmış ve devlet organları vaka sayılarının azaldığını ilan etmişti. Ancak, Aralık ayının son günlerinde sadece Zhejiang eyaletinde, bir gün içerisinde 1 milyon vaka tespit edildi. Yeni yıla girilirken vaka sayıları artmaya devam ediyordu.

- ABD, Tayvan'ın savunmasını güçlendirmesine destek için 10 milyar dolar askeri yardım kararı aldı. Karardan sadece birkaç gün sonra Çin’e ait 71 savaş uçağı Tayvan’la arasındaki hava savunma tanımlama bölgesine girerek tarihinin en büyük bölge ihlalini gerçekleştirdi ve bölgedeki gerilim had safhaya çıktı. 

- Paris'te bulunan Ahmet Kaya Kürt Kültür Merkezi'ne silahlı saldırı düzenlendi. Üç kişinin hayatını kaybettiği saldırının faili aşırı sağcı William M. Olarak açıklandı. Ancak saldırganın akıl sağlığının yerinde olmadığının söylenmesi şüphe yarattı. Katliamın ardından Paris sokakları protestolara sahne oldu ve çatışmalar yaşandı.

- Yılın son günlerinde Dağlık Karabağ bölgesinde bir kez daha gerilim yükseldi. Karabağ’ı Ermenistan’a ve dış dünyaya bağlayan Laçin Koridoru’nda madenlerin yasa dışı işletildiği ve çevreye zarar verildiği iddiasıyla Azeriler eylemlere başladı. Karabağ Ermenileri de Azerilerin eylemlerinin ambargoya dönüştüğünü ve birçok ihtiyaç malzemesine ulaşılamadığını söyleyerek sokaklara indi. 

- Uluslararası Göç Örgütü verilerine göre, 2022 yılı boyunca Doğu Akdeniz’de 368 kişi ölmüş ya da kaybolmuştu. 2021 yılında bu rakam 111 olarak kayıtlara geçmişti.

- Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), 2022’de çatışma, şiddet ve doğal afetler nedeniyle yerinden edilen kişi sayısının 100 milyonu geçtiğini açıkladı. 2021’de bu sayı 59,1 milyondu.

- Yeni yıla yaklaşılırken BM İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi (OCHA) 2023 yılında yardıma muhtaç durumda olacağı tahmin edilen kişi sayısının 339 milyona çıkacağını açıkladı. Bu sayı, dünya nüfusunun yüzde 4'ünden fazlasına tekabül ediyordu ve önceki yıldan 65 milyon insan daha fazlaydı. Hemen ardından Birleşmiş Milletler (BM) 2023 yılında dünya genelindeki ihtiyaç sahiplerine yardım edilebilmesi için 51,5 milyar dolar toplanması gerektiğini duyurdu. Bu, BM'nin şu ana kadar talep ettiği en büyük bağış miktarı oldu.

Türkiye 

- 7 Kasım tarihinde Sivas-Gürün'de bir yolcu otobüsünün devrilerek iki kişinin öldüğü kazada bir insanlık dramı yaşandı. Aralık ayında öğrenilen ayrıntılarda Tuzla’dan Diyarbakır'daki Geri Gönderme Merkezi'ne taşınan Suriyeli göçmenlerin yolculuk boyunca ellerinin arkadan kelepçeli olduğu ve bu nedenle kaza sırasında kendilerini savunamayarak savruldukları ortaya çıktı. 

- Bursa Nilüfer Kent Konseyi Gençlik Meclisi’nin düzenlemek istediği “Toplumsal Cinsiyet Atölyesi” Ülkücülerin ve Yeni Akit gibi hükümete yakın bazı aşırı sağcı medya gruplarının hedefi oldu. Uludağ Üniversitesi Ülkücüleri, Gençlik Meclisi önünde basın açıklaması yaparak açıkça etkinliği tehdit etti. Tehditler üzerine katılımcıların güvenliği nedeniyle atölyenin ertelendiği belirtildi. İçişleri Bakanlığı ise örgütlü nefrete karşı harekete geçmek yerine, Nilüfer Belediyesi hakkında inceleme başlattığını duyurdu.

- Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğine onay verip vermeyeceği tartışmaları sürerken, İsveç devlet televizyonu SVT ile bir röportaj gerçekleştiren Cumhurbaşkanlığı sözcüsü İbrahim Kalın bir soruya sinirlenerek röportajı yarıda kesti. Türkiye'nin mafya üyelerine sığınak olup olmadığı yönündeki soruya kızan Kalın gazeteciyi "PKK ve FETÖ dilini kullanmakla" suçladı.

- CHP, Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ‘İkinci Yüzyıla Çağrı Buluşması’nda vizyon belgesini açıkladı. Dünyadan ve Türkiye’den itibarlı 70 kişiden oluşan bir ekip açıklayan Kılıçdaroğlu’nun başdanışmanı olarak seçtiği isim iklim değişimine yönelik yeşil piyasa politikalarının savunucu Jeremy Rifkin oldu. Toplantıda Kılıçdaroğlu’nun ardından bu 70 kişilik ekipten birçok uzman ve bilim insanı sunumlar gerçekleştirdi. 

- Diyarbakır’da, çocuk istismarı suçlamasıyla görevden alınan MHP İl Başkanı Cihan Kayaalp’in beraat gerekçesi açıklandı. Mağdur ifadelerini çelişkili bulan mahkeme heyeti, “İstismar olsa bile çocuğun rızası var” diyerek utanç verici bir gerekçe açıkladı.

- İsmailağa Cemaati’nin kollarından Hiranur Vakfı kurucusu Yusuf Ziya Gümüşel'in 6 yaşındaki kızını Kadir İstekli isimli müridiyle “evlendirdiğinin” ortaya çıkması ülke çapında tepkilere ve protestolara neden oldu. Gümüşel ve kızını evlendirdiği müridi İstekli tutuklandı. AKP sözcüleri dahi olaya tepki gösterdi. Aile Bakanı davaya müdahil olacaklarını açıkladı.

- Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, HDP eski MYK üyeleri hakkında, 24 Nisan 2021’de yaptıkları ve "Ermeni soykırımı" ifadesini kullandıkları basın açıklaması nedeniyle, Türk Ceza Kanunu’nun "Türklüğe hakaret" başlıklı 301. maddesi uyarınca yargılanmaları istemiyle dava açtı. Böylece Hrant Dink cinayeti döneminde çokça tartışılan 301. Madde konusunda ülke tekrar başa sarmış oldu.

Belgesel yönetmeni Sibel Tekin tutuklandı. Fotoğraf: ANKA

- Belgesel yönetmeni, gazeteci ve akademisyen Sibel Tekin, Ankara’da yaz saati uygulamasıyla ilgili bir belgesel çekimi sırasında polis aracının görüntüye girdiği gerekçesiyle gözaltına alındı ve “silahlı terör örgütüne üye olma” suçundan tutuklandı. Ancak, tutuklama kararında, Tekin'in hangi terör örgütüne üye olmakla suçlandığının yazmaması dikkat çekti. Belgesel Sinemacılar Birliği imza kampanyası başlatarak Tekin’in serbest bırakılmasını talep etti.

- Hasta ve infazları yakılan tutukluların serbest bırakılması için Kadıköy’de yapılan bir yürüyüş esnasında Halkların Demokratik Partisi (HDP) İstanbul İl Örgütü Eşbaşkanı Ferhat Encü’ye bir polisin attığı tokat büyük tepki çekti. Protestoda Encü'nün de aralarında olduğu 69 kişi gözaltına alındı. Ertesi gün yine Kadıköy’de bu kez HDP eş genel başkanı ve milletvekillerinin de katıldığı protestoya polis yine müdahale etti ve onlarca kişi daha gözaltına alındı.

- İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu hakkında Yüksek Seçim Kurulu (YSK) üyelerine “ahmak” diyerek hakaret ettiği gerekçesiyle 2 yıl 7 ay hapis ve “siyasi yasak” cezası verildi. Ceza, itiraz yolu açık olduğu için kesinleşmemiş olsa da kararın açıklanmasının ardından binlerce kişi Saraçhane meydanında kararı protesto etti.

• Ertesi gün de Saraçhane’de gerçekleşen mitinge 6’lı Masa denilen muhalefet bloğu partileri başkanları katıldı ve İmamoğlu’na sahip çıktı. Onbinlerce kişinin katıldığı mitingde parti liderleri konuşma yaptılar. Ancak mitinge hükümete yakın medya kuruluşları ve TRT gibi devlet yayın organları ilgi göstermedi. Sadece bu da değil NTV, HaberTürk, CNNTürk gibi haber kanalları da haber değeri görmemiş olacak ki mitingi canlı olarak yayınlamadılar.
• Bu gelişmelerin hemen ardından bu kez de İçişleri Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne işe alış süreçlerinde yüzlerce kişinin “terörle irtibatlı ve iltisaklı” olduğunu öne sürerek başlattığı terör soruşturmasını sonuçlandırdı ve dosyayı İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’na teslim etti. İBB, “Terör bağlantılı kişiler kamu kurumlarında iş buluyorsa, sorun belediyenin değil, güvenlikten sorumlu İçişleri Bakanlığı’nındır.” açıklamasında bulunurken, soruşturmayı gerçekleştiren müfettişin AKP’den milletvekili aday adayı olduğu ortaya çıktı.

- Türk Tabipleri Birliği Başkanı Şebnem Korur Fincancı’nın duruşmasına katılmak için uluslararası örgütlerden çok sayıda insan hakları savunucu ve doktor İstanbul’a geldi. Dünya Tabipler Birliği bir açıklama yayınlayarak Fincancı için adalet talep etti. Ayrıca aralarında Etienne Balibar ve Noam Chomsky gibi isimlerin de olduğu 228 akademisyen ortak bir açıklama yayımlayarak Fincancı’nın serbest bırakılmasını talep etti. Duruşma öncesi yüzlerce kişi biraraya gelerek basın açıklaması gerçekleştirdi. Duruşmada tutukluluğunun devamına karar verildi.

- HDP Diyarbakır Milletvekili Semra Güzel’in milletvekilliği Meclis’te yapılan oylama sonucu, ‘devamsızlık’ gerekçesiyle düşürüldü. Oysa Güzel, aylardır tutuklu olduğu için meclise gelemiyordu. Oylamada İyi Partili vekiller de Güzel’in vekilliğinin düşürülmesine evet derken, CHP hayır oyu kullandı. 

- Paris’te Ahmet Kaya Kürt Kültür Merkezi’nde gerçekleşen ve üç kişinin öldürüldüğü katliamla aynı gün birçok ilde Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) binalarına ve yöneticilerinin evlerine yönelik baskınlar düzenlendi. Çok sayıda kişi gözaltına alındı. Birçok ilde protesto gösterileri düzenlendi ve yine gözaltına alınanlar oldu.

- Türkiye’de yaşamakta olan 1 milyon 200 bin Suriyeli mülteci çocuğun 350 bin kadarının okula gidemediği açıklandı. Maalesef gelecekleri yok edilen bu çocuklar neredeyse hiçbir partinin gündeminde yer almıyordu. 

- Yeni yılın asgari ücret görüşmeleri sonunda Cumhurbaşkanı Erdoğan 8.500 TL asgari ücrette anlaştıklarını duyurdu. Oysa bu miktar hiçbir sendikayı memnun etmemişti. DİSK 13 bin 200 TL, Türk İş ise en az 9 bin TL talep etmişti. 

- Boğaziçi Üniversitesi’nde kayyum-rektör uygulamasına karşı 726 gündür süren direniş ve 493 defa gerçekleştirilen Boğaziçi Üniversitesi Akademisyenleri Nöbeti ülke tarihinin en uzun süren üniversite mücadelesi oldu ve yeni yılda da devam edeceğini gösterdi.

- Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Konseyi Başkanı, adli tıp uzmanı Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı Aralık sonunda ikinci kez hakim karşısına çıktı. Bu duruşmanın hemen öncesinde Fincancı hakkında ikinci bir ‘terör örgütü üyeliği’ soruşturması başlatılmış, soruşturmaya TTB Merkez Konseyi üyeleri de dahil edilmişti. İkinci duruşmada Fincancı: “Ben bu devletin başına musallat olmuş at sineğiyim. Sadece Türkiye’de değil dünyanın neresinde olursa olsun hangi devlet suç işlerse o benim derdim olmaya devam edecek” dedi. Tutukluluk halinin devamına karar veren mahkeme, duruşmayı 11 Ocak 2023’e erteledi.

İklim-Çevre

- COP27 iklim zirvesinden birkaç hafta sonra Paris İklim Anlaşması’na benzer bir anlaşmaya varılması hedefiyle plastik kirliliğinin önlenmesi konusundaki Uluslararası Anlaşma müzakerelerinin ilki Uruguay'da gerçekleşti. 2024’te küresel bir anlaşmaya varmayı amaçlayan görüşmelerde fosil yakıt ve plastik üreticisi şirketler de eksik olmadı. Önemli bir gelişme kaydedilmeyen görüşmelerde Türkiye delegasyonu 25 kuruş olan poşet parası uygulamasını ve sıfır atık projesi ile topladığı plastik çöp miktarını anlatarak meseleye ne kadar uzak olduğunu gösterdi.

- İki yıldır Çin’de düzenlenmesi gereken ama pandemi bahanesiyle sürekli olarak ertelenen BM Biyoçeşitlilik zirvesi COP15 Çin’den alınarak Kanada’nın Montreal şehrinde Çin ve Kanada’nın ortak sahipliğinde gerçekleştirildi. Zirveden dünya topraklarının ve denizlerinin %30’unu koruma altına alacak bir anlaşma konusunda uzlaşmaya varılması “tarihi uzlaşı” olarak ilan edildi. Ayrıca 500 milyar doları bulan çevreye zararlı küresel sübvansiyonlarda reform yapılması ve 2030’a kadar her yıl 30 milyar dolar finansman sağlanması kararları da alındı.

COP15'ten bir kare. Fotoğraf: Xinhua / Alamy Stock Photo

- Anlaşma bazı eleştirilere de neden oldu. 2010 yılında yine BM düzeyinde ilan edilen Aichi biyolojik çeşitlilik hedeflerinin bugüne kadar tek birine dahi ulaşılamamış olması hatırlatıldı. Ayrıca ABD, Vatikan ile birlikte bu anlaşmanın bir tarafı olmadığı için eleştirildi. Yaptırım mekanizmasının olmaması diğer bir eleştiriydi.

- Biyoçeşitlilik zirvesi sırasında 3 bin bilim insanının yer aldığı dev bir araştırmanın sonuçları açıklandı. Araştırma, acil tedbir alınmadığı takdirde her 10 canlı türünden birinin bu yüzyılın sonunda tamamen yok olacağını ortaya koyuyordu.

- Ekim ayı sonunda bu yılın ve belki de bu yüzyılın en önemli kitaplarından biri olan ve iklim aktivisti Greta Thunberg'in editörlüğünü yaptığı İklim Kitabı yayınlanmıştı. Aralık ayında ise hem bu yılın hem de belki de yüzyılın en önemli bilimsel araştırma raporu yayınlandı. Küresel ısınma ve iklim krizini dünyaya 35 yıl önce haber veren bilim insanı James E. Hansen'ın 14 bilim insanıyla birlikte hazırladığı rapor "Küresel Isınma Yolda" başlığını taşıyordu. Raporun ortaya koyduğu sonuç şöyleydi: Atmosferdeki sera gazı yoğunluğu bugünkü seviyesinde kalacak olursa, önümüzdeki onyıllarda dünya ortalama sıcaklığı artışı 7 ila 10 derece arasında olacaktı. 

- Amerikalı aktris Jane Fonda’nın başlattığı Fire Drill Fridays- Ateşi Söndürme Cumaları eylemleri üç yıl aradan sonra geri döndü. Fonda bu eylemlere Fridays for Future'ın kurucusu Greta Thunberg’den ilham alarak 2019 yılında başlamıştı. Greta öğrencileri harekete geçirirken Fonda da yetişkinleri harekete geçirmeyi hedefliyordu. Fonda bu eylemler sırasında gözaltına alınmıştı. Pandemi nedeniyle ara verilen Fire Drill Fridays, Aralık ayında Washington’da bir açılış mitingi ile eylemlerine yeniden başladı. 

- Fonda, Beyaz Ev-Saray yakınlarındaki Freedom Plaza'da göstericilere şöyle seslendi: "Zaman tükeniyor. Bilim insanları bize harekete geçmek için son on yılda olduğumuzu söylüyorlar. Önümüzdeki sekiz ila 10 yıl içinde fosil yakıt emisyonlarımızı yarıya indirmek için yaptıklarımız ya da yapmadıklarımız, ne kadar yaşanabilir bir geleceğe sahip olacağımızı belirleyecek. Yani hemen şimdi. Çok geç olmadan cesurca hareket etme zamanı. İşte tam da bu yüzden şu an buradayız. 2019 yılının Ekim ayında, o ilk Fire Drill Friday etkinliği yine tam da burada gerçekleşmişti. Harika bir etkinlik ortakları grubumuz vardı ve ben sivil itaatsizlik eylemim nedeniyle gözaltına alınmıştım. 82. yaşıma hapiste girmiştim."

- 170’ten fazla ülkeyi kapsayan değerlendirmeler sunan Paris-Equity-Check, ülkelerin Ulusal Katkı Beyanları’nı değerlendiren bir rapor açıkladı. Rapora göre Çin, Rusya, Suudi Arabistan, Türkiye, Vietnam ve İran hâlâ +5°C küresel ısınmayla ilişkili iklim planları olan ülkeler arasında yer alıyordu.

- Yerli halkların ve yaşam savunucularının yıllardır yapımına karşı mücadele ettiği ABD’deki Keystone Boru Hattı’nda tarihinin en büyük kazalarından biri yaşandı. 10 yılın en büyük ham petrol kazası denilen olayda, yaklaşık 600.000 galon ham katran kumulu petrolü Keystone 1 boru hattından fışkırarak çevreye yayıldı. 

- ABD ve Kanada'da Noel Bayramı öncesinde 250 milyon kişi, hayati tehlike yaratan dondurucu kış koşullarıyla karşı karşıya kaldı. Siklon bombası denen hava olayı sonucu yüzbinlerce hane elektriksiz kaldı ve en az 60 kişi hayatını kaybetti. Okyanusun öteki tarafındaki Japonya’da da aşırı soğuklar nedeniyle 17 kişi hayatını kaybetti. Aynı günlerde yaz mevsimine giren Avustralya yazın ilk sıcak dalgasını yaşadı. Sıcaklıklar 40 dereceyi buldu.

- Aralık ayının ilk haftalarında AKP-MHP ittifakı 10. kez zeytinliklerin maden faaliyetlerine açılmasına ilişkin düzenlemeyi meclise sundu. Ancak, hızla örgütlenen çevre grupları yaygın kampanyalar ve basın açıklamaları yaparak bir kez daha yasa teklifini geri püskürtmeyi başardı. 

- Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü‘nden bilim insanları, Karadeniz’e kıyısı olan Sakarya ve Artvin arası 11 ili kapsayan bin 100 kilometrelik kıyı şeridi boyunca deniz tabanından tortu örnekleri topladı. 31 ayrı istasyondan alınan örneklerdeki kimyasal analizlerde; 10 farklı toksik metal izlerine rastlandı. 

- ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü'nde görevli bilim insanlarının çıktığı 'kış seferinde' Marmara'da oksijen azlığı trendinin sürdüğü; 20 metreden sonra birçok balık türünü strese sokan oksijen değerlerine ulaşıldığı ve 80 metreden sonra oksijenin sıfıra indiği belirlendi. Aralık ayı boyunca devam eden seferde Türkiye'de ilk kez Marmara'nın karbon yutma kapasitesinin de hesaplanacağı söylendi.

- Sağlık ve Çevre Birliği HEAL, Türkiye’deki kömürlü termik santrallerden çıkışın faturasına dair rapor yayınladı. Rapor, termik santraller 2030'da kapatılırsa yüz binlerce ölüm ve hastalık önlenmiş olacak, 3,1 trilyon TL de tasarruf yapılmış olacağını ortaya koyuyordu.

2022'de aramızdan ayrılanlar

Pierre Parsus, ressam, desinatör 

Sidney Poitier, aktör (Oscar kazanan ilk siyah oyuncu)

Peter Bogdanovich, yönetmen

Mark Forest, aktör, opera sanatçısı

Bob Saget, oyuncu

Dwayne Hickman, aktör, televizyon yapımcısı ve yönetmeni

Herbert Achternbusch, yazar

 Ahmet Çalık, futbolcu

Jean-Jacques Beineix, film yönetmeni 

Aykut Edibali, siyasetçi, yazar ve Millet Partisi Genel Başkanı 

Hossein Valamanesh, ressam

Alekos Fassianos, ressam

Carmela Corren, şarkıcı ve oyuncu

Bozkurt Kuruç, tiyatro oyuncusu, yönetmen

Steve Schapiro, fotoğrafçı

Michel Subor, aktör

Yvette Mimieux, aktris

Gaspard Ulliel, aktör

Badal Roy, tabla ustası

Hardy Krüger, oyuncu

Elza Soares, samba şarkıcısı

Meat Loaf, müzisyen-şarkıcı

Louie Anderson, aktör ve komedyen

Selahattin Beyazıt, iş insanı, eski Galatasaray başkanı

Thích Nhất Hạnh, Zen Budist rahip, öğretmen, yazar, şair ve barış aktivisti 

 Ali Arif Ersen, ressam ve fotoğraf sanatçısı

Uğur Alacakaptan, hukukçu, akademisyen

Fatma Girik, oyuncu

Etchika Choureau, aktris

Ertunç Şenkay, yönetmen

Diler Saraç, sinema oyuncusu

Pierre Bellon, milyarder

Ebu İbrahim el-Haşimi el-Kureyşi, IŞİD lideri

Üner Tan, nörolog ve evrimsel biyolog

George Crumb, besteci 

Aysel Bora, çevirmen 

Luc Montagnier, virolog ve Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü sahibi

Haydar Dümen, psikiyatr ve seksolog

Ivan Reitman, yönetmen ve yapımcı

Salih Bolat, şair

Carmen Herrera, sanatçı

Arif Şentürk, halk müziği sanatçısı

Cristina Calderón Harbanson, Yaghan dilini konuşan son kişi, etnograf, zanaatkar, yazar ve kültürel aktivisti

Fausto Cigliano, şarkıcı

Sina Akyol, şair

Dan Graham, sanatçı ve yazar

Joni James, pop şarkıcısı

Paul Farmer, halk sağlıkçısı, aktivist

Muvaffak ‘Maffy’ Falay, caz müzisyeni

Mark Lanegan, rock müzisyeni

Ayten Erman, sinema ve tiyatro oyuncusu

Yunuslar- Karadeniz’de Ukrayna savaşı nedeniyle öldükleri tahmin ediliyordu

Volodimir Struk, siyasetçi

Anne Beaumanoir, nörolog ve insan hakları aktivisti

 Akrep Nalan, pop müziği şarkıcısı ve oyuncu

Ron Miles, kornet ustası caz müzisyeni

Aijaz Ahmad, Marksist edebiyat kuramcısı

Murat Özer, sinema eleştirmeni 

 Traci Braxton, şarkıcı, radyocu

William Hurt, sinema oyuncusu

Oksana Şvets, oyuncu

Reza Beraheni - Şair

Aydın Engin, gazeteci ve yazar

Taylor Hawkins, müzisyen

Mira Calix, müzisyen 

Ayaz Mutallibov, Eski Azerbaycan cumhurbaşkanı

Kara gerdanlı dalgıç kuşları (Yunus ölümler gibi yine Ukrayna savaşı nedeniyle öldükleri tahmin ediliyordu.)

Fitzroy "Bunny" Simpson, müzisyen

Mıgırdiç Margosyan, yazar

Estelle Harris, aktris

Sidney Altman, biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi

Miguel Ángel Estrella, piyanist ve insan hakları aktivisti

Peng Ming-min, demokrasi aktivisti, siyasetçi ve hukukçu

Charnett Moffett, caz müzisyeni

Zekeriya Beyaz, ilahiyatçı

Michel Bouquet, tiyatrocu

Balkan Naci İslimyeli, ressam

Jacques Perrin, aktör, film yapımcısı ve yönetmen

Arno, müzisyen 

Garbis Balıkçı, Sevag Balıkçı’nın babası

Klaus Schulze, müzisyen

İsmail Ogan, Olimpiyat Oyunları şampiyonu güreşçi

Yurdanur Göker, karikatürist

Naomi Judd, country şarkıcısı, müzisyen, aktris, söz yazarı ve aktivist

Cem Madra, radyocu, belgeselci, etnolog

Rona Aybay, akademisyen

Canan Arıtman, doktor ve eski CHP milletvekili

Ahmet Say, müzik yazarı

Şirin Ebu Akile, gazeteci 

Halife bin Zayid en-Nehyan, Birleşik Arap Emirlikleri devlet başkanı

 Lil Keed, rapçi

Knox Martin, ressam ve heykeltıraş

Vangelis, besteci

Andrew Fletcher, müzisyen

Alan White, müzisyen

Bo Hopkins, aktör

Gilberto Rodríguez Orejuela, uyuşturucu baronu

Latif Demirci, karikatürist

Tarhan Erdem

Tim Sale, Amerikalı çizgi roman sanatçısı

Jean-Louis Trintignant, sinemacı

Mahmut Ustaosmanoğlu, İsmailağa Cemaati'nin lideri

Cüneyt Arkın, oyuncu

Robert Floyd Curl, Jr., kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi

Kazuki Takahashi, manga yazarı

Manuel Charlton, hard rock gitaristi

Shinzō Abe, siyasetçi 

Tony Binarelli, Sihirbaz

Erden Kıral, yönetmen ve sinemacı

James Lovelock, bilim insanı

İlhan İrem, müzisyen

Nichelle Nichols, oyuncu

Bill Russell, NBA oyuncusu

Aydın Uğur, akademisyen

Sungun Babacan, seslendirme sanatçısı

Semih Sergen, Oyuncu

Olivia Newton John, aktris

Nişan Yaubyan, mimar

Zofia Posmysz, Polonyalı yazar, insan hakları aktivisti

Civan Canova, oyuncu

Bingöl Erdumlu, aktivist

Camilo Guevara, Che Guevara’nın oğlu

Çukur Adam - Tanaru kabilesinin son üyesi

Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği’nin son devlet başkanı 

Barbara Ehrenreich, Marxist yazar

II. Elizabeth, İngiltere Kraliçesi

 Mark Miller, aktör, senarist, yapımcı ve yönetmen

Jean-Luc Godard, yönetmen

İrini Papas, Yunan sinema ve tiyatro oyuncusu

Hilary Mantel, yazar

Pharoah Sanders, caz saksafoncusu

Rita Gardner, aktris ve şarkıcı 

Komet, Gürkan Coşkun, ressam

 Liji Pulcu Çizmeciyan, yazar

Coolio (Leon Ivey Jr), rapçi

Sacheen Littlefeather, yerli aktivist

Bruno Latour, filozof

Angela Lansbury, oyuncu

Billur Kalkavan, oyuncu ve sunucu

Bülend Özveren, televizyon sunucusu ve spor spikeri

 Ashton Carter, fizikçi, siyasetçi

Halit Kıvanç, televizyon sunucusu, yazar ve spor spikeri

Mike Davis, sosyalist akademisyen

Ahmet Tulgar, gazeteci

Lia Origoni, şarkıcı

Jerry Lee Lewis, müzisyen

 Aaron Carter, rapçi

Hurricane G, rap şarkıcısı 

Gal Costa, müzisyen

Bego (Bedri) Polat, Dersim katliamı tanığı

Joye Braun, yerli aktivist

Hebe de Bonafini, Plaza de Mayo Anneleri kurucusu

Hıncal Uluç, spor-magazin yazarı

Jiang Zemin, Çin Halk Cumhuriyeti'nin 5. Başkanı 

Sönmez Targan, gazeteci-yazar

Önay Sözer, akademisyen

Terry Hall, müzisyen

Sarper Özsan, müzisyen

Aydın Ilgaz, yayıncı 

Pakize Suda, oyuncu, yazar

Maxi Jazz, müzisyen

Pelé, efsane futbolcu