Geçen Yılın Ardından: 2022

Ocak

Ayın Sözü:

Para kazanmaya çalışmıyoruz. İnsanların aşılandığını görmek istiyoruz.

Peter Hotez ve Maria Elena Bottazzi, Texas Çocuk Hastanesi’nde geliştirdikleri yeni coronavirüs aşısının pantenti ücretsiz olarak paylaşacaklarını duyururken Hotez, Washington Post'a bu sözleri söyledi. (Common Dreams)

Dünya:

- İnsanlık yeni yıla kaygı verici, uğursuz bir açıklama ile girdi. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), dünya çapında gıda fiyatlarının 2021'de yüzde 28 oranında artarak son 10 yılın en yüksek seviyesine çıktığını açıkladı. Dahası, FAO’ya göre 2022'de daha istikrarlı fiyatlara ulaşma ihtimali de düşüktü.

- Kazakistan’da yeni yılın ilk haftasında isyan çıktı. LPG fiyatlarındaki artışı protesto eden kitlelerin eylemleri büyüdükçe yolsuzluk ve rejim karşıtı isyana dönüştü. Polis müdahalesiyle birlikte ölümlerin de yaşandığı olaylar sebebiyle Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, hükümeti görevden aldı, zamları geri çekti. Ancak birçok şehre yayılan eylemlerin durmayınca eylemcileri terörist ve dış destekli darbeciler olmakla suçladı ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) barış gücü birliklerini Kazakistan’a çağırdı. Aynı zamanda askerlere vur emri verdi. 9 eyalette OHAL ilan edildi. Asker ve polis göstericilere ateş etmeye başlayıp çoğu Rus askerinden oluşan “barış gücü” birlikleri de sökün edince, ülkede olaylar durduruldu.

- Türkiye de halk isyanına karşı Kazakistan devletinin yanında olduğunu açıklayan devletler arasında yer aldı. Hatta TBMM’de AKP-MHP-CHP-İP imzalı ortak bir Kazakistan’a destek bildirisi dahi yayımlandı. İktidar ve muhalefeti ilk kez Kazakistan isyancıları kenetlemişti.

- Kazakistan krizinin hemen ardından gözler bu sefer de Ukrayna üzerinden yaşanan askerî gerilime çevrildi. Ukrayna’nın NATO üyeliği konusunda ABD ve Rusya arasındaki müzakereler uzlaşmazlıkla sonuçlandı. Rusya, NATO’nun Ukrayna ve Doğu Avrupa’yı NATO’ya almama garantisi vermesini isterken ABD bunu reddetti. Rusya, Ukrayna sınırı ile Belarus’a asker ve teçhizat yığınağı yaparken ABD, Letonya, Litvanya, Birleşik Krallık gibi ülkeler de Ukrayna’ya silah yardımında bulundu.

- Birleşik Krallık’ı tam bir polis devletine dönüştüreceği söylenen Polis, Suç, Ceza ve Mahkemeler yasa tasarısı iklim aktivistleri ve ırkçılık karşıtlarının protestoları sayesinde Lordlar Kamarası’ndan geçemedi. O sırada başbakan Boris Johnson, pandemi kısıtlamaları döneminde maskesiz eğlence partileri düzenlemekten dolayı sert eleştirilere maruz kalıyordu.

- Gene yılın ilk ayında beklenmedik bir sınıfsal tepkiye tanık olundu. Dünya çapında 100'ü aşkın milyoner ve milyarderden oluşan "Vatansever Milyonerler" grubu, zenginlere servet vergisi getirilmesini istedi. Yayımlanan açık mektupta, "Milyonerler olarak mevcut vergi sisteminin adil olmadığını biliyoruz. Son iki yılda dünyada son derece acılı bir süreçten geçilirken bizim servetimiz pandemi sırasında arttı. Ancak, dürüst olmak gerekirse çok azımız vergiler yoluyla adil bir katkıda bulunduğunu söyleyebilir" ifadeleri yer aldı. Vatansever Milyonerler arasında dünyanın en zengin 10 ismi yer almıyordu.

Gabriel Boric, seçim kampanyası esnasında. (AP)

- Şili’nin yeni sosyalist başkanı Gabriel Boric, kabinesini açıkladı. 24 bakanın 14'ünün kadınlardan oluştuğu kabinenin yaş ortalaması 49’du. Kabinede en kritik ve simgesel görevlerden biri 1973'te askerî darbeyle devrilen sosyalist Devlet Başkanı Salvador Allende'nin torunu Maya Fernandez'e verildi. Savunma Bakanı olarak atanan Maya Fernandez, dedesini devirip öldüren ordunun başına geçmiş oldu.

- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Strasbourg'daki merkezinde mahkemenin 2021 bilançosunu açıkladı. Değerlendirme bekleyen toplam 70 bin 150 başvurunun 15 bin 250'si Türkiye ile ilgiliydi. 2021 sonunda en fazla dava başvurusu yapılan ülkeler sıralamasında 17 bin 13 başvuru ile Rusya ilk sırada yer alıyordu ve Türkiye ise ikinci sıradaydı.

Türkiye:

- Türkiye yeni yılın ilk dakikalarına büyük zamlarla girdi. Elektrik, gaz, köprü geçişleri gibi birçok vergi ve ödemede yapılan zamlar kamuoyunda büyük tepkiye neden olurken, iktidara yakın medya bunları ya görmezden geldi ya da bunlara ilk sayfalarında pek az yer ayırdı.

- Ülke yeni yıla aynı zamanda enflasyon rekoru haberiyle de giriyordu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yıllık enflasyonun yüzde 36,08 olarak gerçekleştiğini açıkladı. Üretici enflasyonu yıllık bazda yüzde 79,89'a çıktı. Böylece enflasyon son 19 yılın en üst seviyesine çıkmış oldu. Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) verilerine göre ise enflasyon yıllık yüzde 82,81 olmuştu. Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, TÜİK’in açıklamasından hemen sonra enflasyonun Ocak ayında pik yapacağını ama 2023 seçimlerine tek haneli enflasyon ile girileceğini söyledi. Açıklamadan iki hafta sonra ise Bakan Nebati bu kez enflasyonun 2022 yılında yüzde 40’lara kadar tırmanacağını ama yıl sonunda yüzde 30’lara inerek 2023’te tek haneli rakamlara varacağını söyledi.

- Yeni yılın göçmenlere yönelik ilk saldırısı 7 Ocak’ta yaşandı. Pursaklar Saray Yaşamkent sitesinde yaşayan Afganistan asıllı Suudlu bir aileye, bir grup ırkçı saldırgan silahlı baskın yaptı. Ailenin çocukları darp edildi. Mahalle halkının göçmen aileye sahip çıkması üzerine saldırganlar kaçmak zorunda kaldı. Bir diğer ırkçı saldırı ise 2 gün geçmeden yapıldı. 9 Ocak akşamı İstanbul’un Esenyurt ilçesinde saldırıya uğrayan Filistinli bir genç, yakınlarda Suriyelilerin işlettiği bir dükkâna sığındı, saldırılarına burada da devam eden ırkçılar, dükkândakilerin tepki göstermesi üzerine, 30-40 kişilik bir grupla birlikte bu defa cam çerçeve kırıp dükkânı tahrip ettiler, iki kişiyi yaraladılar.

- 11 Ocak’ta ise çoğu Türkiyeli ve aralarında birkaç Afgan’ın da olduğu bir grup çete üyesinin göçmenlerin kaldığı bir eve yaptığı baskında Suriyeli bir göçmen bıçaklanarak hayatını kaybetti. 12 Ocak’ta İstanbul Bayrampaşa’da ev kirasını 1200 TL’den 3000 TL’ye çıkarmak isteyen ev sahibine kapıyı açmayan Suriyeli ailenin evinin kapısını baltayla kıran ev sahibi haber oldu, ertesi gün de Fatih'te mültecilerin yaşadığı 5 katlı bina ateşe verildi.

- Tüm bunlar yaşanırken CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu olaylar hakkında tek bir söz etmeden “En geç iki yıl içinde Suriyeli kardeşlerimizi davul ve zurna ile ülkelerine yolcu edeceğiz” şeklinde açıklama yapabiliyordu.

- Kandıra Cezaevinde hafıza kaybı yaşadığı açıklanan ve “Cezaevinde kalamaz” raporuna rağmen tahliye edilmeyen eski HDP Eş Genel Başkan Yardımcısı Aysel Tuğluk’un serbest bırakılması için yeni yılda başlatılan kampanyayı imzalayan kadınların sayısı hızla arttı. "Aysel Tuğluk'a Özgürlük İçin 1000 Kadın" denilerek yola çıkılan kampanyada 4 günde imzacı kadınların sayısı 5 bini geçti.

- Gazeteci Hrant Dink’in katledilişinin 15'inci yılında belgesel sinemacı ve yazar Ümit Kıvanç tarafından tasarlanıp kurgulanan "Hafıza Yetersiz" filmi yayınlandı. 60 dakikalık belgeselde Hrant Dink’in kendi konuşmaları yer alırken Fethiye Çetin film hakkında “Bu film nasıl bir değeri kaybettiğimizi çok iyi gösteriyor. Yarayı gösteriyor Hrant, zira yara nereden açılmışsa çözüm için önce orayı görmek gerekir” diyordu.

- 19 Ocak’ta ise Hrant Dink, kendi gazetesinin önünde ana caddede güpegündüz vurulduğu yerde 15. kez anıldı. Soğuğa rağmen bir kez daha bir araya gelen binlerce kişi adalet için sloganlar attı. Eski Agos binasından yapılan konuşmaların ilki Hrant’ın Arkadaşları’ndan Bircan Yorulmaz’ın Sincan Cezaevi’nden yazdığı mektup oldu. Mektubu Emel Kurma okudu. Yorulmaz’ın mektubunun ardından, Hrant Dink öldürüldüğünde 5 yaşında olan otizmli üniversite öğrencisi Nazım Özgün Afşin bir konuşma yaptı. Son olarak da Rakel Dink kalabalığa seslendi. 

Boğaziçi direnişinden bir kare.

- Boğaziçi Üniversitesi’nde de “atanmış rektör”e direniş yeni yılda da devam ediyordu. Enis Berke Gök ve Caner Perit Özen ile birlikte toplam 14 öğrencinin yargılandığı davanın ilk duruşması 7 Ocak’ta gerçekleşti. Duruşmaya SEGBİS ile bağlanan Özen ve Gök, 94 günlük tutukluluklarının ardından adli kontrol şartıyla tahliye edildi.

- Duruşmaya katılmayan rektör Naci İnci için sonraki günlerde “gizli” duruşma yapıldığı ortaya çıktı. Öğrenci avukatlarına haber verilmeden yapılan özel oturumda dinlenen atanmış Rektör, “Şikâyetçiyim, görevimi dahi icra edemiyorum” diyerek protestoyu sürdüren akademisyenler ve öğrencilerden şikâyetçi oldu.

- İstanbul’u vuran kar fırtınası sırasında Trendyol çalışanları şirketin yüzde 11 zam önerisine karşı kontak kapattı. Eylemler sonucunda çalışanlar yüzde 38,8 zam almayı başardı. Bu kazanımın ardından Yemeksepeti, Yurtiçi kargo, Bana Bi, Migros, Farplas, çorap fabrikaları ve daha birçok işyerinden işçiler ücret artışı için eylemlere başladılar.

- BBC ile BBC İstanbul büro çalışanlarının örgütlü olduğu Türkiye Gazeteciler Sendikası arasında bir süredir yürütülen toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde anlaşmaya varılamaması sonucu medya sektöründe yaklaşık 30 yıl aradan sonra ilk kez grev yaşandı. İki hafta süren BBC grevi zaferle sonuçlandı. TÜİK’in yüzde 36 enflasyon rakamına rağmen yüzde 20’den yukarı maaş artışını kabul etmeyen BBC yönetimi grevden sonra yüzde 32 artış ve başka maddi desteklere razı oldu.

Osman Kavala

- Hak savunucusu Osman Kavala yine özgürlüğüne kavuşamadı. Avrupa Konseyi’nin Türkiye’ye verdiği savunma süresinin bitimine bir gün kala gerçekleşen duruşmada mahkeme Kavala’nın tahliyesine ret kararı verdi.

- Ünlü müzisyen Sezen Aksu’nun 5 yıl önce piyasaya çıkmış “Şahane Bir Şey Yaşamak” adlı şarkısında geçen “Binmişiz bir alâmate. Gidiyoruz kıyamete. Selam söyleyin o cahil Havva ile Adem’e..." sözleri nedeniyle Yeni Şafak gazetesi ve sosyal medyada kampanya başlatıldı. Durumdan vazife çıkaran Milli Beka Hareketi, Aksu’nun evinin önüne giderek protesto düzenledi, Aksu hakkında “Dini değerlere hakaret ve tahrik veya aşağılama” suçundan suç duyurusunda bulunuldu. Ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan Cuma namazı sonrası Büyük Çamlıca Camii'nde bir konuşma yaparak “Hz. Adem efendimize kimsenin dili uzanamaz. O uzanan dilleri yer geldiğinde koparmak bizim görevimizdir” dedi. Bahçeli de eksik kalmayarak Sezen Aksu’ya karşı sert sözler söyledi.

- Yüzlerce sanatçı, yazar, gazeteci, akademisyen hem bireysel paylaşımlarıyla hem de ortak metinlerle sahip çıktığı Sezen Aksu ise tehditlere karşı “Avcı” şiirini yazarak yanıt verdi. Avcı: Sen beni üzemezsin/ Zaten çok üzgünüm/ Nereye baksam acı/Nereye baksam acı /Ben avım sen avcı/Vur bakalım…. /Sen beni sezemezsin/Dilimi ezemezsin/Nereye baksam acı/Nereye baksam acı/Kim yolcu kim hancı/Dur bakalım…/Beni öldüremezsin/Sesim, sazım, sözüm var benim/Ben derken ben herkesim/Sonuç olarak 47 yıldır yazıyorum… Yazmaya da devam edeceğim.

- Aras Yayıncılık genel yayın yönetmeni Rober Koptaş’ın şiiri Ermeniceye çevirip sosyal medya hesabından paylaşması üzerine şiir sadece iki gün içerisinde 50’den fazla dile çevrildi. Bu diller arasında kuş dili, Tolkien’in fantastik romanlarındaki dillerden biri olan Elfçe, yapay dil Esperanto ve Mors alfabesi de yer alıyordu.

- Gelen tepkilerin ardından Cumhurbaşkanı, katıldığı canlı yayında bu sefer “Hitabımın muhatabı Sezen Aksu değildi” diyecekti.

- Yılın ilk üst düzey istifası yılın hemen başında geldi. Adalet Bakanı Abdülhamit Gül “affını istedi”.

İklim-Çevre:

- Avrupa Birliği Copernicus İklim Değişikliği Servisi'ne göre 2021 dünya genelinde kayıtlara geçen en sıcak beşinci yıl oldu. Atmosferdeki karbondioksit ve metan seviyeleri ise 2021'de artmaya devam ederek yeni rekor seviyelere ulaştı. Karbondioksit konsantrasyonları geçen yıl milyonda 414,3 parçacığa ulaştı ve yeni bir rekor kırdı. Atmosferdeki metan seviyeleri ise ''benzeri görülmemiş'' bir ortalamaya ulaşarak milyarda yaklaşık 1.876 parçacık oldu. 2021 boyunca 400’den fazla noktada sıcaklık rekoru kırılırken dünya nüfusunun yaklaşık dörtte birinin yani 1,8 milyar kişinin sıcaklık rekoru kırılan ülkelerde yaşayarak bu rekorları deneyimlemiş oldu.

- 2021 Grönland'ın buz tabakasının erime mevsimi boyunca kışın kazandığından daha fazla kütle kaybettiği üst üste 25. yıl oldu.

- Gene 2021’de tarihteki en yüksek okyanus sıcaklıkları kaydedilmişti. Bununla, üst üste altıncı kez rekor kırılmıştı. Aynı yıl, Pasifik’teki suları soğutan periyodik bir iklim özelliği olan La Niña’ya rağmen dünyadaki tüm okyanusların en üst 2 bin metresinde ısınma artmıştı. 2021’de okyanuslarda kırılan sıcaklık rekoru, 1955’e kadar uzanan bir dizi rekoru geride bırakmış, okyanuslar için en sıcak ikinci yıl 2020, en sıcak üçüncü yıl ise 2019 olmuştu.

- 2021'de Türkiye'de en yüksek sıcaklık rekoru 49,1 derece ile Cizre'de ölçüldü. Avrupa'nın en yüksek sıcaklık rekoru ise 48,8 derece ile Sicilya'da kırıldı. 2021 yazı, Avrupa'da kayıtlara geçen en sıcak yazdı. Aralık, dünyada son 51 yılın en sıcak 10. Aralık ayı olarak kayıtlara geçti.

- Bilimciler, gezegeni saran kimyasal kirlilik kokteylinin küresel güvenlik sınırını aştığını açıkladı. Pestisitler, endüstriyel bileşikler ve antibiyotikler dahil, 350 bin sentetik kimyasalın yanı sıra plastik kirliliğinin tüm canlılar için tehdit yarattığı açıklanıyordu.

- Açıklamadan bir hafta sonra bu sefer Kutup bölgelerinde ilk kez nanoplastik kirlilik tespit edildiği açıklandı. Nanopartiküller, dünya genelinde bulunan mikroplastiklerden daha da küçük. Canlı yaşamı üzerindeki etkileri bilinmiyor. Grönland buz örtüsünden bir çekirdeğin analizi, nanoplastik kirliliğin bu bölgeyi en az 50 yıldır kirlettiğini gösterdi. Araştırmacılar ayrıca parçacıkların dörtte birinin araç lastiklerinden geldiğini şaşkınlıkla söylediler.

Pasifik Okyanusu’ndaki volkanın patlamasının ardından. Tonga Geological Services/EyePress/Reuters

- Pasifik Okyanusu’nda Tonga adası yakınlarında deniz altında volkan patladı. Volkanik patlama, 169 adadan oluşan Tonga ülkesinin birçok adasını sular altında bıraktı ve adaların üzerinde 30 km yüksekliğe kadar çıkan kül bulutu oluştu. Denizaltı iletişim kabloları koptu. Beş gün boyunca takımada ülkesinden haber alınamadı ve kül bulutu nedeniyle yardım da ulaştırılamadı. Yaşanan çevre felaketinde çok sayıda hayvan öldü.

• Ülke ile iletişim birkaç gün sonra kurulabildi. İki kişinin öldüğü açıklandı. 100 bin nüfuslu ülkenin yüzde 70’inin yaşadığı Tongatapu esas tsunami kaynaklı deniz seviyesindeki artıştan etkilendi.
• İndifanın iklim değişikliği ile ilişkisi de konuşuldu. Buzullardaki erimenin yeryüzü kabuğundaki basıncı artıracağı, benzer volkanik patlamalara neden olabileceği yorumları yapıldı. Ayrıca, ada devletlerinin deniz seviyesindeki yükselmeden nasıl etkileneceği de görülmüş oldu. Kimi yorumcularsa bu felaketi hayra yordu. Atmosfere yayılan kükürt dioksidin güneş ışınlarını yansıtma özelliği sayesinde volkanik patlamanın küresel ısınmayı biraz olsun durdurabileceği beklentisi medyada yer aldı. Ancak, bilim insanları atmosfere yayılan kükürt dioksit miktarının ısınmayı engelleyebilecek düzeyde olmadığını açıkladı.

- 2021 Kasım’ındaki COP26 iklim zirvesinden çıkan belki de tek somut karar kömürden adım adım çıkma kararı olmasına rağmen Ocak’ta bu kararın aksi yönünde haberler çıktı. Önce Çekya çıkış planını 2030’dan 2033’e çektiğini açıkladı, sonra da ABD’nin 2021 kömür emisyonlarının azalması gerekirken yüzde 17 artış gösterdiği, Çin’in ise kömür kaynaklı enerji üretimini yüzde 9 artırdığı açıklandı.

- CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, gençlere hitaben yazdığı İklim Mektubu’nu kamuoyuna duyurdu. Somut hiçbir şey söylenmeyen mektupta özetle iklim bakanlığı kurulacağı ve ekolojik sınırlara dikkat edilen bir ekonomi politikası uygulanacağı yazıyor, ayrıca “aşırı nüfus artışı gibi etmenlerin geleceği tehdit ettiği” gibi yanlış bilgiler de yer alıyordu.

Kar fırtınası yüzünden mahsur kalan turistler. Fotoğraf: KARAR

- Yeni yıl başında İstanbul’u vuran kar fırtınası kenti felç etti. Otoyolların ve çok sayıda ara yolun kar nedeniyle kapanması sonucu binlerce araç trafikte kaldı. Dünyanın en büyük havalimanı olmakla övünen İstanbul Havalimanı’nda uçuşlar iptal edildi, THY kargonun çatısı çöktü, 20 bin yolcu havalimanında mahsur kaldı. Belki de dünyada ilk kez turistler havalimanında eylem yaparak “we need hotel”- “otel istiyoruz” sloganları attı. Turistlerin karşısına polisler çıkarıldı. Yolların kapanmasından İBB ve İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nu sorumlu tutan Cumhurbaşkanı Erdoğan, İstanbul’a İçişleri Bakanı ile Ulaştırma Bakanı’nı yolladı. Ancak bakanlar İstanbul Havalimanına inemedikleri için, kapatılan Atatürk Havalimanı’na indiler.

- Sağlık ve Çevre Birliği HEAL "Kronik Kömür Kirliliği" raporunu açıkladı. Türkiye’deki kömürlü termik santrallerin 55 yıllık karnesi çıkarılan raporda, her bir termik santralin çevreyi kirleten emisyonların raporlanmadığına dikkat çekerek “Hâlen çalışır durumda olan bu kömür santralleri, 4,8 trilyon TL sağlık maliyetinin yanı sıra 117 bin 661 erken doğuma, 1 milyon 247 bin çocukta bronşit vakasına, 62 milyon iş günü kaybına yol açtı” denilmekteydi.

Covid-19:

- Ocak ayı Turkovac aşısına acil kullanım izni verilmesine rağmen faz çalışmalarına dair hiçbir bilimsel verinin paylaşılmaması üzerine tartışmalarla geçti. TTB, veri eksikliği nedeniyle, “Aşı olun” diyemeyeceklerini duyurdu. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise bu açıklama üzerine TTB’ye “Yalan dolan hepsi bunlarda. Ya bunlar ne kadar yalancı ne kadar cambaz ya” dedi.

- Teksaslı araştırmacılardan oluşan küçük bir ekip, tüm dünyayla ücretsiz olarak paylaşmak üzere patentsiz bir Covid-19 aşısı geliştirdiklerini duyurdu. "Dünyanın Covid-19 aşısı" olarak adlandırılan aşı patent korumalı aşılara karşı açık kaynaklı bir alternatif olarak geliştirildi. Texas Çocuk Hastanesi, yeni aşının SARS-CoV-2 virüsüne karşı en az yüzde 90, Delta varyantına karşı ise en az yüzde 80 etkili olduğunu açıkladı. Texas Çocuk Hastanesi ekibini yöneten Peter Hotez, Washington Post'a "Para kazanmaya çalışmıyoruz. İnsanların aşılandığını görmek istiyoruz" dedi.

- Dünya Sağlık Örgütü, yaklaşık 21 milyon ile SARS-CoV-2 pandemisinin başlangıcından bu yana en yüksek haftalık vaka sayısının Ocak ayının üçüncü haftasında kaydedildiğini açıkladı. DSÖ raporuna göre bir hafta içerisinde dünya genelinde koronavirüsten ölenlerin sayısı ise yaklaşık 50 bindi.

Şubat

Ayın Sözü:

Şu anda içinde bulunduğumuz onyıl, iklim geleceğimiz açısından en önemli sonuçlar doğuracak onyıllardan biri.

ABD'nin Okyanus ve Atmosfer İdaresi NOAA'nın son araştırması dünyaya alarm zili çaldırıp 2050'ye kadar deniz seviyelerinde 25-30 cm yükselme olacağını ortaya koyarken, iklim bilimci Kristina Dahl fosil yakıtların derhal terk edilip siyasi ve ekonomik değişimlere gidilmesinin şart olduğunu söylüyor. (Common Dreams)

Dünya:

- 1 Şubat’ta Myanmar darbesi birinci yılını doldurdu. Bir yıldır süren darbe karşıtı gösteriler ve çatışmalarda 1.500 kişi hayatını kaybetmiş, 11 bin kişi tutuklanmıştı. Darbe karşıtları yanıt olarak “sessiz grev” gerçekleştirdiler. Darbenin birinci yıl dönümünde sokaklar bomboştu.

Uluslararası Af Örgütü, İsrail'in hesap vermesi gerektiğini söyledi. Fotoğraf: Shutterstock

- Uluslararası Af Örgütü, oldukça sert yeni raporunda İsrail yetkililerinin Filistinlilere yönelik işledikleri suça resmen “apartheid” dedi. Örgüt “apartheid insanlığa karşı işlenen bir suçtur” hatırlatmasında bulunarak, bu suçu işleyen İsrail’in hesap vermesi gerektiğini belirtti.

- Türkiye’nin ismini organize suç örgütü lideri Sedat Peker’den öğrendiği KKTC’nin kumarhane ve bahis kralı Halil Falyalı uğradığı silahlı saldırı sonucu öldürüldü. Falyalı’nın cenazesine yaklaşık 2 bin kişi katıldı. Cenaze törenine katılanlar arasında KKTC Başbakanı Faiz Sucuoğlu, İçişleri Bakanı Kutlu Evren, UBP Milletvekilleri Ünal Üstel gibi üst düzey siyasetçiler de vardı.

- Belçika hükümeti, ülkenin istihdam oranını artırmak amacıyla yeni bir düzenlemeye gitti. Buna göre çalışanlar artık haftada beş yerine dört gün mesai yapabiliyordu. Her ikisi de çalışan çiftlere ya da boşanmış ebeveynlere esnek çalışma olanağı da getirildi. Sorumlu oldukları işleri dört günde tamamlayan çalışanlar artık 5. gün işe gitmek zorunda değildi. Ayrıca, memurlardan sonra özel sektör çalışanlarına da "ulaşılamama hakkı" tanındı. Böylece işverenler artık çalışanlarından mesai saatleri dışında mesajları veya e-postaları okumasını veya telefonlara yanıt vermesini bekleyemiyordu.

- Şubat’ın ilk günlerinden itibaren Rusya ile Batı ülkeleri arasında askeri gerilim başladı. Rusya, Belarus’ta on binlerce askerin katılacağı ve 10 gün sürecek askeri tatbikat gerçekleştireceğini duyurmuştu. Eş zamanlı olarak Rus savaş uçakları ile İngiliz ve Norveç savaş uçakları Kuzey Denizi’nde gerilim yaşadı. Rusya daha sonra Pasifik'teki kara sularına ABD'ye ait bir denizaltının girdiğini ve bu denizaltının Rus donanması tarafından kovalandığını açıklamış, ABD reddetmişti.

• Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 24'üncü Kış Olimpiyatlarının açılışına katılmak üzere gittiği Çin'de Devlet Başkanı Şi Cinping ile bir araya geldi. Görüşmeden ABD'ye karşı güç birliği mesajı çıktı. NATO "Soğuk Savaş dönemi yaklaşımlarını terk etmeye" çağrıldı. Ukrayna işgali sonrasında Putin’in bu görüşmede Ukrayna işgali için Çin’den onay aldığı iddia edilecekti.
• ABD başkanı Biden sık sık Rusya’nın işgal başlatacağını söyleyen konuşmalar yaptı. Basında da farklı günler telaffuz edilir oldu. Birçok devlet büyükelçiliklerini kapadı ve diplomatlarını çağırdı. 16 Şubat’ta işgalin başlayacağı istihbaratı üzerine Zelenski 16 Şubat’ı tatil ilan etti ama işgal o gün başlamadı.
• 20 Şubat’tan itibaren Donbas bölgesi de denilen Donetsk ve Luhansk’ta çatışmalar başladı. Ukrayna'nın doğusundaki Donbas’tan “kadim Rus toprakları” diye söz eden Putin 21 Şubat’ta, Donetsk ve Luhansk Cumhuriyetleri’ni resmî olarak tanıdığını ilan etti ve önce bu ülkelerin Rusya’yı yardıma çağırdığını söyleyerek bölgeye “barış gücü” askerlerini soktu. Kremlin Sözcüsü Peskov “Donbass’ta gerçekleşenin bir özel operasyon olduğunu, yaşananların savaş olarak tanımlayamayacağını” belirtti.
• 24 Şubat sabah şafak henüz sökmeden Ukrayna’nın başkenti Kiev’de patlamalar başladı. Böylece Ukrayna’nın Rusya tarafından topyekûn işgali başlamış oldu. Putin tüm dünyaya şu yalanları söyledi: “Bu operasyonun amacı, sekiz yıldır Kiev rejimi tarafından gerçekleştirilen zorbalık ve soykırıma maruz kalmış insanları korumaktır. Bu amaçla, Rusya Federasyonu vatandaşları da dahil olmak üzere sivillere karşı sayısız kanlı suç işleyenleri yargılamanın yanı sıra Ukrayna'yı demilitarizasyona [askersizleştirmeye] ve denazifikasyona [nazisizleştirmeye] çalışacağız. Ukrayna topraklarını işgal etmeyi planlamıyoruz. Kimseye zorla bir şey dayatma niyetinde değiliz.”
• Batı dünyası Rusya’ya arka arkaya yaptırım kararları uygulamaya başladı. Rus oligarkların mal varlıkları donduruldu. Rus şirketlerle ticaret büyük ölçüde kesilirken Rus bankaları uluslararası bankacılık sisteminden dışlandı. Mastercard, Visa kart ayrıca çok sayıda uluslararası zincir Rusya’daki operasyonlarına son verdi ve mağazalarını kapadı. ABD ve Britanya Rusya’dan fosil yakıt ithaline yasak koyarken Avrupa ülkeleri Rusya’ya olan bağımlılıkları nedeniyle bunu yapamadı.
• Suriye, Belarus, Küba ve Brezilya, Rusya’nın yanında yer aldı. Çin tarafsız kalırken Türkiye askeri harekatı işgal olarak nitelemekle birlikte hiçbir yaptırıma ortak olmadı. Tarafsız bir ülke olduğunu söyleyerek arabuluculuk rolü oynamaya çalıştı.
• Rusya, işgalin daha ilk gününde yıllar önce patlayarak bir çevre felaketine neden olan Çernobil nükleer tesisine saldırdı ve ele geçirdi. Tesiste birçok kez elektrikler kesildi ve yangın çıktı. Dünya bir radyasyon sızıntısı ihtimaline karşılık hop oturup hop kalktı. Ayrıca santralde çalışan teknik ekibe de el koyan Rusya, tesis çalışanlarını zorla çalıştırmaya devam etti. Bu gelişmenin hemen ardından da biri Kiev’de diğeri Kharkiv kentindeki iki radyoaktif atık depolama tesisinin de vurulduğu ama bir sızıntı olmadığı açıklandı.
• Putin ayrıca NATO'nun Ukrayna’ya destek veren açıklamalarını "saldırgan” olmakla suçlayarak nükleer caydırıcı güçleri "yüksek alarma" geçirme emri verdi. Biden ise "Elimizde iki seçenek var, ya Üçüncü Dünya Savaşı'nı başlatıp Rusya ile tamamen bir savaşa gideceğiz ya da uluslararası hukuku ihlal eden bir ülkeye bedel ödeteceğiz" diyerek ateşi körüklemeye devam etti. Zelenski de tüm dünyadan silah yardımı istedi ve savaşı bir an önce bitirebilecek diplomatik yolları bir süre reddetmeyi sürdürdü.
• Savaşın başlamasını takip eden birkaç gün içerisinde Rus para birimi ruble yüzde 30 değer kaybetti. Rus Borsası kapatıldı. Fosil yakıt fiyatları radikal ölçüde arttı.
• Savaş başlar başlamaz Rusya’da onbinlerce savaş karşıtı sokaklara çıktı. Çoğu 30 yaş altı olan savaş karşıtlarının binlercesi gözaltına alındı. Gazeteciler, bilim insanları, akademisyenler arka arkaya kamuoyu açıklamalarıyla savaşa karşı çıktı. Çok az sayıdaki bağımsız medya organlarının en önemlisi olan Novaya Gazete “Keder ve utanç içindeyiz” diyen bir bildiri yayımladı. Savaşa karşı açıklama yapan gruplar arasında FFF Rusya ve FFF Ukrayna gibi iklim hareketi aktivistleri de vardı.
• Ukrayna’da direnişin en çok konuşulan yönü binlerce sivilin tankların ve askerlerin karşısına silahsız bir şekilde çıkarak askerleri geri döndürmeye ve silahlarını bırakmaya çalışması oldu. Rus askerlerinin moralsiz olduğu, savaşmak ve sivillere ateş açmak istemediği kamera görüntülerine yansıyordu.
• RIA Novosti haber ajansı 26 Şubat sabah 8'e etiketlenmiş, Rusya'nın zaferini ve iki gün içinde beklenen Ukrayna devletinin çöküşünü kutlayan bir makaleyi yanlışlıkla yayımladı. Önceden hazırlanmış bu makale Rusya’nın iki gün içerisinde Kiev’i düşürerek Ukrayna savaşını kazanmayı beklediği yorumlarına neden oldu.
• Dünyanın dört bir yanında da savaş karşıtları sokaklara döküldü. Daha önce benzer şekilde toprakları işgal edilen Gürcistan’da 30 bin kişi toplandı. Berlin ve Londra’da onbinler sokağa indi.

Türkiye:

- CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu AKP’nin trol ordusunu açıkladı. İktidar tarafından organize edildiğini öne sürdüğü bir trol yapılanmasıyla ilgili iddialarda bulunan Kılıçdaroğlu, bu hesapların bir kısmının gerçek isimlerini de açıkladı. Konuyla ilgili daha fazla bilgi veren CHP Parti Meclisi Üyesi Eren Erdem ise bu bilgilerin yüzde 80’inin AKP ve devlet içinden geldiğini belirterek maaşlı olarak çalışan 18-20 bin trolün olduğunu açıkladı.

- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Selahattin Demirtaş dahil 40 HDP’li vekilin dokunulmazlığının Türkiye’nin anayasasına aykırı olarak kaldırıldığına ve ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verdi. Ancak bu karar elbette yine uygulanmadı.

- İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Yunanistan sınır birlikleri tarafından geri itilen 22 göçmenden 12'sinin donduğunu söyledi. Daha sonra bu sayı 19’a yükseldi.

- Ocak ayında doğalgaz ve elektriğe yapılan zamlar faturalara yansımaya başlaması üzerine ülkenin birçok yerinde esnaf eylemleri baş gösterdi. Esnaf, elektrik faturalarını camlarına asmaya başladı. Kılıçdaroğlu da Erdoğan zamları geri çekinceye kadar elektrik faturasını ödemeyeceğini açıkladı.

- Kar kalınlığının yer yer bir metreye ulaştığı ve sıcaklığın eksi 11 dereceye kadar düştüğü Isparta'da, 72 saati aşan elektrik kesintileri yaşandı, yüz binin üzerinde hane günlerce elektriksiz kaldı. Isparta’daki elektrik dağıtımından sorumlu Cengiz Holding’e ait Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin gereken önlem ve yatırımı yapmaması üzerinde elektrik hizmetlerindeki özelleştirme gündem oldu ve yeniden kamulaştırılması talepleri yükseldi. Bu sırada Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez ise Ispartalılara "Anlayışınız, sabrınız için teşekkür ediyoruz, hakkınızı helal edin, birkaç gün enerjisiz kaldınız" diye seslendi.

- Ekonomik sıkıntılar ve ücret düşüklüğü nedeniyle başlayan eylemler Şubat ayı boyunca devam etti. Hopa liman işçileri, Antep tekstil fabrikaları işçileri eylemlere başladı. İstanbul’da çorap fabrikaları işçileri iş bırakma eylemleri sonucu yüzde 70’e varan ücret artışları sağladı. Migros ve Yemeksepeti direnişleri devam etti.

- 8 Şubat’ta Türk Tabipleri Birliği’nin çağrısıyla sağlık çalışanları tüm Türkiye’de bir günlüğüne iş bıraktı. “Geçinemiyoruz, emeğimiz karşılığını alamıyoruz, nefes alamıyoruz!” diyen sağlıkçılar soğuk ve yağışlı havaya rağmen hastane önlerine indi. Yoğun katılımın olduğu eylemlerde çalışma koşulları ve ücretlerde düzeltme ve sağlık çalışanlarına yönelik şiddetle etkin mücadele talep edildi.

- Ankara’da bir araya gelen 6 muhalefet partisi “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” mutabakatına vardıklarını duyurdu. Ancak mutabakatta İstanbul Sözleşmesi’ne dönüş ibaresi geçmediği gibi LGBT+ ve Kürt meselesi de yer almıyordu.

- Tarkan, “Geççek” şarkısını yayınladı. Tarkan, yeni şarkısı “Geççek” ile ilgili duygularını şöyle ifade etmişti: "Bir yıl kadar önce ruh hâlimin çok iyi olmadığı bir dönemden geçtim. Pandemi, dünyada olup biten üzücü olaylar, insanlığın endişe verici gidişatı, doğanın yok edilişi gibi bir sürü şey beni çok olumsuz etkilemiş, umudumu kaybeder gibi olmuştum. O anlarda bu şarkının melodi ve sözleri içimde yankılandı. ‘Geççek geççek elbet bu da geççek, gör bak umudun gününü gün etçek’. ‘Hepimize iyi gelecek bir şarkı yazmalıyım’ dedim. Belki bu şarkı bizi biraz teselli eder, bize moral verir, umut olur diye düşündüm.” Şarkı 24 saat içinde YouTube'da 15,6 milyon, Instagram'da 11,3 milyon, Twitter'da ise 13,4 milyondan fazla görüntüleme aldı.

- Suriyeli mültecilere yönelik ayrımcılıkta “seyreltme” denilen yeni bir uygulamaya geçildi. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Suriyelilerin Türkiye’de nüfusun demografik yapısını bozmaması için “seyreltme” uygulandığını açıkladı. Yüzde 25’in üzerinde Suriyeli nüfusun olduğu bölgelerde hiçbir yabancıya ikâmet izni verilmeyeceğini söyledi.

- Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümünde öğretim görevlisi Veri Bilimci ve Fizikçi Kaan Öztürk’ün verdiği ders dönem müfredatından çıkarıldı. Kaan Öztürk derslerinin iptal edildiğini sosyal medya hesabından açıklayarak “Kovulma sırası bana gelmiş” ifadelerini kullandı.

İklim-Çevre:

- Aşırı deniz sıcaklıkları 2014 yılında ilk kez küresel okyanusların yüzde 50'sinden fazlasında görüldü. Bilim insanları 2014’te okyanuslar açısından dönüşü olmayan nokta eşiğinin aşıldığını ve okyanus sıcaklıklarındaki artışın artık “yeni normal” olduğunu açıkladı.

- AB Komisyonu, doğalgaz ve nükleer enerjiye yapılan yatırımları geçici olarak iklim dostu olarak sınıflandırma kararı aldı. Bu durumda, 2045'e kadar nükleer santrallerin inşasına izin veriliyordu.

- Bilim insanları, dünya genelinde mercan resifleri ve deniz yosunu ormanları gibi önemli ekosistemleri barındıran kıyı bölgelerin sadece yüzde 15,5'inin ekolojik açıdan bozulmadığını ortaya koydu. Dünya nüfusunun yüzde 74’ünün de kıyıların 50 km çevresinde yaşadığı aynı raporda belirtildi.

- Balıkların 155 milyon yıldır kendi aralarında sesli iletişim kurduğu keşfedildi. Araştırmacıların belirlediği 175 balık ailesinin üçte ikisinin büyük ihtimalle sesli iletişim kurduğu saptandı.

- Bilim insanlarına göre dünyada boş arazi kalmadı. Gezegenin buzla kaplı olmayan topraklarının dörtte üçü, çiftçilik, yerleşim ve madencilik için kullanılıyor. Geri kalan topraklar ise karbon emisyonlarını azaltmayı hedefleyen iddialı planlara veya doğaya ayrılmış durumda.

- ABD’de Biden yönetiminin ilk yılı dolarken Biden’ın Donald Trump'ın ilk yılından daha fazla fosil yakıt çıkarma izni verdiği açıklandı. Biden yönetimi, sadece Kasım ayında Meksika Körfezi’nde 80 milyon acre alan için fosil yakıt çıkarma izni vermişti ve daha sonra da çeşitli izinleri vermeye devam etti.

Eunice fırtınasının ardından. Fotoğraf: Reuters

- İngiltere'de başlayan ve Avrupa'nın geniş bir bölümünde etkili olan Eunice fırtınası sonucu 16 kişi hayatını kaybetti. Fırtına İngiltere ve İrlanda Cumhuriyeti'nin yanında, Belçika, Hollanda, Almanya ve Polonya'da da ölümlere neden oldu. Avrupa genelinde milyonlarca ev elektriksiz kaldı, ulaşım ağları etkilendi. Hemen hemen aynı günlerde Brezilya'nın Petrópolis kentinde meydana gelen heyelan ve sel felaketinde ise en az 171 kişinin hayatını kaybettiği açıklandı.

- Dünyanın, vahşi yaşamın yok edilmesine ve küresel ısınmanın artmasına yol açan sektörlere her yıl en az 1,8 trilyon dolar harcadığı açıklandı. Business for Nature raporuna göre, Küresel GSYİH'nın yüzde 2'sine eşdeğer olan bu hükümet destekleri, doğrudan Paris Anlaşması’nın hedeflerine varılmasını engelleyen bir rol oynuyordu.

- Uydulardan alınan verilere göre, Antarktika çevresindeki deniz buzu seviyesinin son 40 yılın en düşük seviyesinde olduğu açıklandı.

- Enerji sektörünün neden olduğu küresel metan emisyonlarının raporlama eksikliğinden kaynaklı olarak resmî rakamlardan yüzde 70 daha yüksek seviyede olduğu açıklandı. Çin, Rusya ve ABD en fazla metan emisyonuna yol açan ülkeler olarak öne çıkıyordu.

- Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği’nde yapılan değişiklikle önceden “iyi”, “az-orta” ve “çok kirli” olarak nitelendirilen su kalitesi sınıflandırılmaları “çok iyi”, “iyi”, “orta” olarak değiştirildi. “Kötü kalite” çok kirli suların sınıflandırıldığı dördüncü sınıf kaldırıldı. Bu şark kurnazlığıyla birlikte Türkiye’de hiç kötü kaliteli su kalmamış oldu.

- Türkiye’nin brüt elektrik üretimi 2021 yılında bir önceki yıla göre yüzde 8 oranında arttı. TEİAŞ’ın verilerine göre geçen yıl üretilen 331 milyar kilovat saati bulan elektriğin yüzde 32,71’lik kısmı doğalgaz çevrim santrallerinden, yüzde 31,43’ü ise kömürlü termik santrallerinden sağlandı. Böylece elektrik üretiminde fosil yakıtla (petrol, kömür ve doğalgaz) çalışan santrallerin payı yüzde 64’ün üzerine çıktı. 2020 yılında bu oran yüzde 58’di.

- Yasalaşan bir kanuna göre artık inşaat alanı 5 bin metrekareden büyük olan tüm binaların kullandığı enerjinin en az yüzde 5’inin güneş enerjisi paneli, rüzgâr enerjisi, ısı pompası gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanması zorunlu olacak. Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmeliğe göre 1 Ocak 2023’ten itibaren projeleri yeni düzenlemeye göre hazırlanmayan binalara ruhsat verilmeyeceği ilan edilmiş oldu.

- Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı’nın düzenlediği ve Konya’da bir hafta boyunca süren İklim Şurası, Şubat ayı sonunda alınan tavsiye kararların yayımlanması ile tamamlandı. Sivil toplumun katılımının yeterince sağlanamadığı Şura’da, kömürden çıkış kararı alınmadığı gibi doğalgaz ve nükleer kaynakların payının artırılması gibi kararlar yer aldı. Şura, çevre grupları tarafından büyük hayal kırıklığı olarak yorumlandı.

Covid-19:

- Omicron vakaları yüksek bir hızda yayılmaya devam ederken tüm dünyada önlemler kaldırılmaya devam etti. Omicron’un hafif atlatıldığı inancıyla bir kez daha fiilen sürü bağışıklığına geçildi. Bu arada Danimarka’da baskın varyant hâline gelen Omicron’un bir alt varyantı olan BA.2’nin Omicron’un orijnal versiyonu olan BA.1’den yüzde 33 daha hızlı yayıldığı açıklandı.

- Avusturya’da aşı zorunluluğu yürürlüğe girdi. Böylece Avusturya, Avrupa Birliği (AB) ülkeleri arasında yetişkinlere koronavirüs aşısı olma zorunluluğu getiren ilk ülke oldu. Yasal düzenlemeye göre aşı olmayı reddedenlere 600 ile 3.600 euro arasında ceza kesilebiliyordu.

- Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve eşi Emine Erdoğan Covid-19'a yakalandı. Erdoğan’ın koronaya yakalanması hakkında sosyal medyadaki paylaşımlar polis tarafından takibe alındı. 36 sosyal medya hesabına yönelik yaptığı inceleme sonrası, Erdoğan'a yönelik hakaret içerikli paylaşımlarda bulunduğu iddiasıyla 8 kişi hakkında gözaltı kararı verildi.

- Türkiye ise zaten hiçbir tedbir almadan devam ederken vaka sayısı Şubat’ın ilk gününde 110 bini aşarak rekor kırdı. Turkovac aşıları ise uygulamaya başlandı ama hâlâ bilimsel veriler açıklanmamıştı.

Mart

Ayın Sözü:

Savaşa hayır. Savaşı durdurun. Propagandaya inanmayın. Burada size yalan söylüyorlar.

Rusya devlet televizyonunda haber sunan Marina Ovsyannikova, bir başka sunucunun haber yayını sırasında 'Savaşa Hayır' yazılı bir dövizle ekrana çıkarak Ukrayna savaşını protesto etti. (Gazete Duvar) 

Ukrayna savaşı:

- Mart ayında bütün şiddetiyle devam eden Ukrayna’nın işgaline karşı Ukraynalı Fridays for Future üyesi iklim aktivistleri küresel eylem çağrısı yaptı. Fridays for Future Rusya ise Rus devletinin savaş politikalarına karşı olduklarını söyleyerek Ukraynalı aktivistlere destek verdi. Birçok ülkede gerçekleşen eylemlere onbinlerce iklim aktivisti katıldı.

- Öte yandan Batı ülkelerinde Ruslara yönelik de ırkçı veya ayrımcı uygulamalar görüldü. İtalya’da bir üniversitede Dostoyevski dersinin iptal edilmesi ise en absürd uygulamalardan biri oldu.

- Polonya’daki sıkı kürtaj yasakları da Ukraynalı mülteci kadınlar için bir diğer ciddi sorun oldu. Tecavüz sonucu veya yoksulluk, belirsizlik, güvensizlik gibi nedenlerle çocuk doğurmak istemeyen Ukraynalı kadınlar kürtaj yaptıramadıkları gibi kadınlara yardımcı olmaya çalışan kadın grupları da dini grupların baskısına maruz kaldı.

Zaporijya Nükleer Santrali vuruldu. 

- Savaş bir kez daha nükleer kıyametin kenarından dönülmesine neden oldu. Zaporijya Nükleer Santrali vuruldu ve yangın başladı. Rusya’nın bölgeye saldırmakta olduğu bilinse de Putin, tesise Ukraynalı radikallerin saldırdığını iddia etti. Yangının söndürülmesinin ardından sızıntı olmadığı açıklandı. kaldı.

- Çernobil ve Zaporijya nükleer tesislerinde çatışma ve yangınları takip eden haftalarda Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, ülkelerine yönelik “varoluşsal bir tehdit” görmeleri durumunda Devlet Başkanı Putin’in nükleer silahlara başvurabileceğini söyledi.

- Savaş süresince NATO’ya girmesi mümkün olmayan Ukrayna ve daha önce benzer bir Rus işgaline maruz kalan Gürcistan, AB’ye acil üyelik başvurusunda bulundu.

- Savaşın daha ilk haftası sona ermişken Avrupa'da doğal gaz fiyatları yüzde 27 artış gösterdi. İkinci haftanın sonunda artış yüzde 60’ı bulmuştu. AB Rusya ordusunun temel kaynağı olan fosil yakıtları Rusya’ya uyguladığı ambargo maddeleri arasına alamadı.

- Fosil yakıt fiyatlarındaki artış sadece Rusya’nın savaş ekonomisini beslemekle kalmadı, tüm fosil yakıt şirketlerinin muazzam kârlar elde etmesini de sağlamış oldu.

- ABD Başkanı Joe Biden ise Rusya’dan petrol, doğalgaz ve tüm enerji ithalatının yasaklandığını duyurdu. ABD fosil yakıt ihtiyacının çok az bir kısmını, yüzde 8’ini Rusya’dan aldığı için bu kararın alınması zor olmadı ancak ABD, hem kendi ihtiyacını karşılamak hem AB ülkelerine daha fazla satarak Rusya bağımlılıklarını azaltmak hem de yükselen fiyatları düşürmek için fosil yakıt üretimini artıracağını duyurdu.

- Sadece fosil yakıt fiyatları değil küresel düzeyde buğday ve ayçiçek yağı fiyatları da yükseldi. Türkiye’de tenekesi 1.100 TL’yi bulan 18 litrelik ayçiçek yağı internette 36 ay vadeli taksitle satılmaya başlandı.

- Rusya’da savaşa karşı sokağa çıkan insanlardan toplam 18 bin kişi gözaltına alındı. Bu beklenmedik savaş karşıtı hareket polis baskısı ve savaş kelimesini kullanmayı yasaklayan ve yasaklara uymayanlara 15 yıl hapis cezası verilmesini sağlayan “yalan haber” yasasıyla önemli ölçüde geriletilebildi. Rus savaş karşıtlarının onbinlercesi ülkeyi terk etti. Putin, ülkeyi terk eden savaş karşıtları için “gerçek vatanseverleri alçaklardan ve vatan hainlerinden her zaman ayırt edebileceklerini ve onları, yanlışlıkla ağızlarına giren bir sivrisinek gibi tüküreceklerini” söyledi.

- Rusya’da tüm baskılara rağmen bireysel savaş protestolarına devam edildi. Rusya devlet televizyonu sunucusu Marina Ovsyannikova, haber yayını sırasında “Savaşa Hayır” yazılı bir dövizle canlı yayına fırlayarak Ukrayna saldırısını protesto etti.

- Rusya, AB’nin aldığı yaptırım kararlarına tepki olarak Avrupa Konseyi üyeliğinden ayrıldığını duyurdu. Sonraki aylarda AİHM’den de ayrılacaktı.

- ABD Senatosu, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'i “savaş suçlusu” olarak tanımlayan yasayı kabul etti. Böylece Rusya’nın Ukrayna’da işlediği iddia edilen savaş suçlarının soruşturulması kararı da alınmış olundu.

- Kiev’i bir aydan uzun bir süre bombalayan ve kuşatan Rusya, Kiev’in düşmesini sağlayamayınca saldırıyı durdurdu. Mart ayının son günlerinde “Operasyonun ilk aşamasındaki ana hedeflere ulaşıldı” diyen Rusya Genelkurmay Başkanlığı “Ukrayna güçlerinin Donbas'ın kurtarılmasına fokuslanabilecek kadar zayıflatıldığını” söyledi.

- İstanbul Boğazı’nda ve İğneada açıklarında Ukrayna kıyılarından geldiğine inanılan deniz mayınları tespit ve imha edildi.

- Mart ayında birkaç defa Ukrayna ve Rusya heyetleri arasında ateşkes müzakereleri gerçekleşti. Fransa, Türkiye gibi ülkelerin siyasileri ise iki ülkenin siyasetçileri ve diplomatları ile görüşerek ateşkes arabuluculuğu yapmaya çalıştı. Hatta ayın ortasında taraflar anlaşmaya yakın olduklarını dahi açıklamıştı. Ancak bu çabalar sonuçsuz kaldı ve savaş ağırlaşarak devam etti.

 Wikileaks’in kurucusu Julian Assange, cezaevinde partneri Stella Moris ile evlendi. Fotoğraf: Reuters

Dünya:

- Ukrayna’da savaş sürerken Rus askerleri tarafından korunan Karabağ'ın gazı soğuklara rağmen Azerbaycan tarafından haftalarca kesildi. Birçok şehrin elektriği de kesildi. 100 binin üzerinde Karabağlı Ermeni’nin ısınma imkânı bulamadığı açıklandı. Bazı bölgelere top atışı gerçekleşti ve çatışmalar yaşandı.

- Rusya'da bir yılı aşkın süredir tutuklu bulunan muhalif lider Aleksey Navalni, nitelikli dolandırıcılık ve mahkemeye saygısızlıktan hüküm giyerek dokuz yıl hapis cezasına çarptırıldı. Navalni, savaşa karşı taraftarlarına sokağa çıkma çağrısı yapmıştı.

- Wikileaks’in kurucusu Julian Assange, cezaevinde partneri Stella Moris ile evlendi. Ancak cezaevi yetkilileri evlilik törenine hiç kimsenin girmesine izin vermedi. Hatta düğün fotoğraflarının yüksek güvenlikli cezaevi için güvenlik riski oluşturacağını iddia ederek fotoğraf çekilmesine dahi izin vermedi. Nikâhta ikisi resmî nikâh şahitleri ikisi ise cezaevi gardiyanları olmak üzere sadece dört kişi bulunabildi.

20. Feminist Gece Yürüyüşü’nde kadınlar. Fotoğraf: BBC Türkiye

Türkiye:

- Bu ay Van Valiliği dört köylüye işkence yapmakla suçlanan bir polisin davasında “Bir kereye mahsus olarak basit tedavi ile giderilebilecek basit yaralanma meydana gelmiştir” şeklinde bir savunma yaparak tarihe geçti.

- Yolsuzluklar, usulsüzlükler, tarım politikalarına dair eleştiriler ve orman yangınlarını önlemedeki başarısızlıklarıyla gündeme gelen Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli istifa etti. Tabii ki Resmî Gazete’de Pakdemirli’nin istifa ettiği değil af talep ettiği ve Cumhurbaşkanı’nın da bu af talebini kabul ettiği yer aldı.

- Türk-İş, Mart ayı yoksulluk raporunu açıkladı. Açlık sınırı, Ocak itibarıyla iki kat artırılarak 4.252 liraya çıkarılan asgari ücretin 750 lira üstüne çıktı, yoksulluk sınırı da asgari ücretin neredeyse 4 katına ulaştı.

- 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde İstanbul Valiliği yürüyüş yasağı getirdi ancak binlerce kadın 20. Feminist Gece Yürüyüşü’nde toplanarak yasaklara rağmen Cihangir sokaklarını sloganlarla inletti. Kadıköy’de yürüyüşe gelmeye çalışan onlarca kadın gözaltına alındı. Kadınlar sadece İstanbul’da değil İzmir, Ankara, Diyarbakır gibi kentlerde de isyandaydı.

-14 Mart Tıp Bayramı’nda sağlık çalışanları ülkenin hemen her ilinde grev ve gösteriler yaparak çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve sağlık çalışanlarına yönelik şiddetin durdurulmasını talep ettiler. Sağlık emekçileri Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kamuda çalışan sağlıkçıların özele geçmesi konusunda sarf ettiği “Giderlerse gitsinler, yeni mezunlarla devam ederiz” sözlerini de protesto ettiler.

- 21 Mart’ta İstanbul Yenikapı’da düzenlenen Newroz kutlamalarına yüz binlerce kişi katıldı. İstanbul’da kutlanan Newroz, bugüne kadar en çok kişinin katıldığı Newroz oldu. Newroz, Diyarbakır ve diğer kentlerde de “savaşa karşı barış” sloganıyla kutlandı.

- AKP-MHP ittifakı yeni seçim kanunu değişiklerini meclisten geçirdi. Yeni seçim kanununda seçim barajı yüzde 7’ye düşürüldü. İttifakların milletvekili çıkarmasında küçük ortağın çıkarına olan artık oy uygulaması kaldırıldı. İl ve ilçedeki seçim kurullarının kapalı komisyonda gerçekleştirilecek kurayla belirlenecek olması seçim güvenliği açısından en çok tartışılan konu oldu.

- Kandıra 1 Nolu F Tipi Cezaevi’nde tutulan ve cezaevinde demans teşhisi konulan Aysel Tuğluk’un serbest bırakılması için ülke içinde ve aralarında Silvia Federici, Angela Davis gibi ünlülerin de olduğu uluslararası kampanyalar başlatıldı. Ancak durumu giderek ağırlaşan Tuğluk serbest bırakılmadı.

- Boğaziçi Üniversitesi’nde atanmış rektör Naci İnci tarafından üç fakülteye dışarıdan dekan atandı. Üniversitede geçmiş yıllarda üst yönetimde yer almış 46 öğretim üyesi, 6 Mart tarihinde bir açıklama yayımlayarak üniversiteye dışarıdan dekan atanmasını kabul etmediklerini, görevden alınan üç dekanın görevlerine iade edilmesini talep etti. Ardından aynı metne 350 Boğaziçili akademisyen daha destek verdi.

İklim-Çevre:

- Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), dört rapordan oluşan Altıncı Değerlendirme Raporu’nun (AR6) “İklim Değişikliği 2022: Etkiler, Uyum ve Kırılganlık” başlıklı bölümü yayımlandı. Raporun ilki, tamamen gezegenin küresel ısıtma kaynaklı fiziksel değişimlerine ve olası senaryolara yer veriyordu. Bu ikinci rapor ise birincisinden farklı olarak küresel ısıtmanın insan topluluklarına ve diğer türlere olan etkisine odaklanıyordu.

• Raporda, mevcut emisyon politikalarının ve taahhütlerinin, dünyayı yaklaşık 2,3-2,7 derece ısınma rotasına soktuğu belirtiliyordu. Rapora göre Türkiye, aşırı hava olaylarına karşı Avrupa’nın en kırılgan ülkesi durumundaydı.
• 34 bin bilimsel araştırmaya atıf yapılan raporda fosil yakıtlara bu kez açıkça yer verilirken ilk kez fosil yakıt şirketlerinin “yanlış bilgilendirmesi’nden ve yine ilk kez maladaptasyondan yani adapte olamama durumundan söz ediyordu.
• BM Genel Sekreteri António Guterres, bu ilk raporun yayımlanması üzerine “İnsanlık için kırmızı alarm” demişti. İkinci rapor ise küresel ısıtmayı sınırlandırma şansımızın ortadan kalkmaya başladığı gibi çok tehlikeli bir uyarı yapıyordu. Guterres, “Bu zamana kadar birçok bilimsel rapor gördüm ama bunun gibisini görmedim. Bugünün IPCC raporu, insanların çektiği acıların bir atlası ve başarısız iklim liderliğine yönelik lanetleyici bir suçlamadır” dedi.

- İnsan kanında ilk kez mikroplastik tespit edildi. Bilim insanları, test edilen insanların neredeyse yüzde 80'inin kanında bu mikro parçacıkları buldu. Keşif, parçacıkların vücutta dolaşabileceğini ve organlara yerleşebileceğini gösteriyordu. Sağlık üzerindeki etkisi ise hâlâ yeteri kadar bilinmiyor.

- Birleşmiş Milletler (BM) Çevre Asamblesi (UNEA), Kenya’da düzenlenen ve yaklaşık 200 ülkenin katıldığı toplantıda plastik kirliliğiyle mücadele anlaşması müzakerelerinin başlatılmasını onayladı. Bunun için hükümetlerarası bir komite kurulacağı ve söz konusu komitenin 2024 yılına kadar plastik atıkların ortadan kaldırılması için hukuki açıdan bağlayıcı bir anlaşma hazırlayacağı açıklandı.

- Antarktika’nın doğusunda mevsim normallerinin 30 derece üzerinde sıcaklıklar ölçüldü. Uzmanlar iklim değişiminin neden olduğu bu sıcaklıklar için “tarihi bir olay” dedi. Bu ölçümden sadece birkaç gün sonra Antarktika’dan Los Angeles büyüklüğünde bir buz kütlesi koptu. Ayrıca tehlikeli bir başka gelişme olarak Antarktika’da kar yerine yağmur yağdığı görüldü.

- Banking on Climate Chaos Raporu, dünyanın en büyük 60 özel bankasının 2016'da Paris Anlaşması'nın yürürlüğe girmesinden bu yana fosil yakıt endüstrisi için toplam 4,6 trilyon dolar finansman sağladığını ortaya koydu.

- Ayrıca Ember’in üçüncü yıllık Küresel Enerji Raporu da rüzgâr ve güneşin 2021’de küresel elektrik üretimindeki payının yüzde 10’u yakalayarak rekor kırdığını ortaya koydu.

- Ekosfer Derneği, Avrupa’da kömürü bırakma kararı alan ülkelerin kömürlü termik santralleri kapatma tarihlerini gösteren etkileşimli bir haritayı www.turkiyedekomur.org sitesine ekledi. Buna göre Avrupa’da 23 ülke, iklim krizine neden olan kömür santrallerini kapatma kararı almışken ve bu ülkelerden 10’u şimdiden kömür santrallerini kapamışken, Avrupa’da kömürlü termik santralleri ne zaman kapatacağına dair resmî bir tarih belirlemeyen sadece dört ülke vardı: Bosna Hersek, Polonya, Sırbistan ve Türkiye.

Küresel ilkim grevi. Fotoğraf: Impakter

- 25 Mart’ta bir kez daha küresel iklim grevleri gerçekleşti. “Kâr değil, insanlar” sloganı etrafında Fridays for Future’ın çağrısıyla çok sayıda ülkede onbinlerce kişi sokağa çıktı.

• Rusyalı ve Ukraynalı çevre aktivistleri, Avrupa’nın Rus petrolü, gazı ve kömürüne ambargo uygulaması için ortak bir çağrıda bulundu.
• Türkiye’de de İstanbul Beşiktaş’ta bir araya gelen iklim aktivistleri “İklimi değil sistemi değiştir” dediler.

- Çok sayıda STK’nın bir araya gelerek yayımladığı rapora göre Türkiye'de kömürlü termik santrallere bağlı çalışan açık madencilik sahalarının kapatılıp güneş panelleriyle donatılmasıyla 6,9 milyon hanenin yıllık elektrik ihtiyacı karşılanabiliyor.

- Altıparmak Hukuk Bürosu, Marmara Gölü’nün Türkiye’nin BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nden ve Paris İklim Anlaşması’ndan kaynaklı taahhütlerine tamamen aykırı politikaları sonucunda kuruduğunun ve bundan kamu idarelerinin sorumlu olduğunun tespiti için, göl balıkçıları adına Manisa İdare Mahkemesi’nde Türkiye’nin ilk iklim davasını açtığını duyurdu.

Covid-19:

- Tüm dünyayla birlikte Türkiye’de de Covid-19 önlemleri gevşetilmeye başladı. Gece 00.00 itibarıyla müzik yasağı getiren uygulama ise değiştirilmeden kaldı. Daha sonra yasak nedense 01.00’e çekildi. Vefakat yasak yine kaldı. Türk Tabipleri Birliği önlemlerin gevşetilmesine karşı çıkan açıklamalarda bulundu.

- Türkiye’de Covid-19 kaynaklı resmî ölüm sayısı 95 bin iken İstanbul Tabip Odası’nın yaptığı araştırmanın sonuçlarına göre gerçek sayı 250 bini aşmıştı.

- Aynı günlerde prestijli Lancet Dergisi’nde yayımlanan bir araştırma, dünya çapında korona pandemisiyle bağlantılı ölümlerin, açıklanan resmî rakamlardan üç kat daha fazla olabileceğini ortaya koydu. Dünya çapında 18,2 milyon kişinin korona bağlantılı nedenlerden hayatını kaybettiği tahminine yer verildi.

- Çin ana karasında bir yılı aşkın sürenin ardından virüse bağlı ilk can kaybı yaşandı. Ülkenin kuzeydoğusundaki Jilin’de virüs bulaşan 2 kişi hayatını kaybetti. Mart ayı ortasındaki bu ilk ölümlerin ardından virüs ülkede hızla yayılmaya başladı.

Nisan

Ayın Sözü:

Balkonlarımızdan ve sokaklarımızdan barış için yalvarmaya adayalım kendimizi. İnsanların barış için yalvarışlarını liderler de duysun.

Papa Francis, “Savaş Paskalyası” adını verdiği dini bayramda herkesi Ukrayna’da barış için dua etmeye çağırdı. (Democracy Now)

Ukrayna'da Kramatorsk garı vuruldu: 5'i çocuk 50 sivil hayatını kaybetti. Fotoğraf: Andrea Carrubba/AA

Ukrayna savaşı:

- Mart ayının sonlarında hızlanan ateşkes müzakerelerinde Nisan ayının ilk haftasında ilerleme kaydedildiği ve Ukrayna’nın taleplerinin Rusya tarafından değerlendirilmekte olduğuna dair umutlu açıklamalar geldi ancak müzakereler hızla yerini sert çatışmalara bıraktı.

- Rus ordusu Nisan ayının ilk günlerinde Kiev bölgesinin Bucha kentinden çekildi. Rus birliklerinden geriye cesetler, toplu mezarlar ve tamamen yıkılmış, yağmalanmış bir şehir kaldı. Bucha’da bulunan sivillere yönelik işkence, tecavüz ve infaz kanıtları mahkemelere taşındı. Zelenskiy, “Burada olanlar savaş suçudur ve dünya tarafından soykırım olarak kabul edilecektir” ifadelerini kullandı.

- Ukrayna’nın Donetsk bölgesinde yer alan ve sivillerin tahliyesinde kullanılan Kramatorsk şehrinin tren garına füze atıldı. Binlerce sivilin tahliyesinde kullanılan kalabalık tren istasyonuna düşen füzeler, aralarında çocukların da olduğu 59 sivilin ölümüne neden oldu. Rusya saldırıyı reddetti.

- Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, başarısız Kiev kuşatmasının ardından yedi yıl önce Suriye'de Rusya askerlerine komuta eden general Aleksandr Dvornikov'u Ukrayna işgalinin başına geçirdi. Suriye kasabı lakaplı Dvornikov, Suriye’den önce de Grozni’de görev yapmış ve kent Rus ordusu tarafından dümdüz edilmişti.

- Ukrayna ordusunun Mariupol yenilgisinin hemen ardından Rusya donanmasının Karadeniz filosundaki önemli gemilerinden “Moskova” füzeyle vurularak batırıldı. Gemideki yüzlerce askere ne olduğu açıklanmadı.

- Rusya ordusu Kiev’den çekilip iki hafta kadar savaşı Mariupol’le sınırlı tuttuktan sonra müzakerelerin çıkmaza girmesiyle Donbas bölgesine yeniden saldırı başlattı.

- Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin gaz satışlarında rubleyle ödeme yapılmasını içeren kararnameyi imzaladı. Rusya’da gaz alan ülkeler ödemeyi rubleyle yapmadıkları takdirde Rusya bu ülkelerin gazını kesebilecekti. Karardan haftalar sonra Rusya, Bulgaristan ve Polonya’ya gaz satışını kesti. Öte yandan 1 Nisan itibarıyla Letonya, Estonya ve Litvanya da Rusya’dan doğal gaz alımını durdurdu.

- Rus savaş karşıtları Rusya bayrağı yerine kendi bayraklarını geliştirdi. Savaş karşıtları arasında hızla yayılan yeni Rusya bayrağının eskisinden farkı, kanı temsil eden kırmızının kaldırılarak beyazla değiştirilmiş olmasıydı.

- Avrupa Birliği’nin savaşın başladığı günden beri yani yaklaşık 40 günde Ukrayna’ya 1 milyar euro destek gönderirken Rusya’ya ise 35 milyar euro fosil yakıt ödemesi yaptığı ortaya çıktı.

- Batı dünyasının ekonomik yaptırımlar uyguladığı Rusya’nın Çin’le ticaretinin geçen yılın Nisan ayına göre yüzde 30 artış gösterdiği açıklandı. Ayrıca küresel fosil yakıt ürünleri fiyatlarındaki radikal yükseliş de Rusya ekonomisi için önemli bir destek daha oldu.

- Rusya, BM Genel Kurul toplantısında 93 ülkenin oyu, 24 ülkenin karşı oyu ve 58 ülkenin çekimser kalmasıyla örgütün insan hakları konseyinden çıkarıldı.

- Baltık Denizi ülkeleri Letonya ve Estonya parlamentoları Rusya'nın Ukrayna'da sivilleri hedef alan saldırılarını “soykırım” olarak tanıyan kararı onayladılar.

Dünya:

- Macaristan'da yapılan genel seçimde 12 yıldır iktidarda olan Viktor Orban’ın Fidesz- Hristiyan Demokrat ittifakı büyük bir zafer kazandı. Karşısındaki altılı ittifakı beklenenden çok daha büyük bir farkla yenen Orban’ın zaferi Türkiye’de de çok tartışıldı. Sağ ve sol partilerin ortak bir programdan ziyade anti-Orban bir kampanya yapması ve Orban’ın karşısına sağcı bir belediye başkanını aday olarak çıkartmaları Orban’ın güvenlik ve istikrar odaklı kampanyasını yenemedi.

 Paolo Rondelli, dünyanın ilk kendini açıkça LGBT+ olarak tanımlayan devlet başkanı oldu. Fotoğraf: www.sanmarinortv.sm

- San Marino seçimlerinde kendini açıkça LGBT+ olarak tanımlayan Paolo Rondelli devlet başkanı olarak seçildi. Bu sayede San Marino, devlet başkanı bir LGBT+ olan ilk ülke oldu.

- Fransa’daki başkanlık seçimlerinin ilk turunu geçen aşırı sağcı Marine Le Pen ve merkez sağ aday Macron ikinci tura kaldı. İkinci tur seçimleri öncesinde aşırı sağa karşı sokağa inen onbinler Macron’u sevmeseler bile aşırı sağa oy yok dediler.

- İkinci tur seçimlerini Macron yüzde 58 ile kazandı. Diğer aday Marine Le Pen ise oyların yüzde 41,80’ini alarak ülke tarihinde aşırı sağın ulaştığı en yüksek oyu aldı.

- Britanya mahkemesi, WikiLeaks'in kurucusu Julian Assange’ın ABD'ye iade edilmesine karar verdi.

- ABD Başkanı Joe Biden, 24 Nisan’da bir açıklama yayımladı. Biden açıklamasında, “Amerikan halkı bugün, yani 107 yıl sonra, soykırımda yok olan tüm Ermenileri onurlandırmaya devam ediyor” diye belirtti. Türkiye Dışişleri Bakanlığı ise “Bu tür açıklamaları ve kararları reddediyor, bu yanlışta ısrar edenleri kınıyoruz" yanıtını verdi.

- Stockholm Uluslararası Barış Enstitüsü'nün (SIPRI) raporuna göre küresel askerî harcamalar 2021 yılında rekor kırarak 2,1 trilyon dolara ulaştı. İlk defa 2 trilyon doları geçen askerî harcamaların 7 yıldır artmakta olduğu vurgulandı.

Ukrayna Savaşı’nı bahane eden Birleşik Krallık hükümeti, “enerji güvenliğini” öne çıkaran yeni stratejisini açıkladı. Mevcut nükleer santrallere sekiz kadar yeni nükleer reaktör ekleniyor ve Kuzey Denizi’nde yeni fosil yakıt araştırma izinleri veriliyor.

Türkiye:

- Milli Eğitim Bakanlığı'nın (MEB) hazırladığı rapor, Türkiye'de bulunan okul çağındaki Suriyeli çocukların yaklaşık üçte birinin okul yüzü görmediğini ortaya koydu. Rapora göre, eğitim çağında bulunan 1 milyon 124 bin Suriyeli çocuğun ancak yüzde 65'i okula giderken, yüzde 35'i ise eğitim göremiyordu.

- Adalet Bakanlığı, Washington Post yazarı Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın Suudi Arabistan'ın İstanbul Başkonsolosluğu’nda öldürülmesine ilişkin 26 sanığın yargılandığı davanın Suudi Arabistan adli makamlarına devrini uygun gördü. Davanın böylece iki ülke arasında bir sorun olarak kalması engellenmiş oldu ve zaten kısa bir süre sonra da iki ülke yeni işbirlikleri açıklamaya başladı.

- Bir vatandaşın suç duyurusu üzerine Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu Derneği’nin kapatılması için dava açıldı. T24’teki yazısında davanın nasıl açıldığını anlatan Gökçer Tahincioğlu “Aşırı hassas bir vatandaş, dizilerden, filmlerden, açıklamalardan öğrendiği kavramları ardı ardına sıralayarak, şimdi CİMER bünyesine katılan BİMER’e suç duyurusunda bulunmuş” dedi.

- İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanlığı'nın yayımladığı dış politika raporundaki Türkiye bölümünde yazılanları eleştirdiği konuşmasında tarihin en tuhaf açıklamalarından birini yaptı ve şunları söyledi: “Biz PKK’ya ve FETÖ'ye karşı şiddetle mukabele ediyormuşuz. Amerika şöyle istiyor: dünyanın her yerinde erkeklerle erkekler evlensin. Kadınlar da kadınlarla evlensin. Ya siz evleneceksiniz, Lut Kavmi gibi olacaksınız, haşr olacaksınız. Ben size ne diyeyim? Biz neymiş, buna müsamaha göstermiyormuşuz. FETÖ'ye müsamaha göstermiyormuşuz. PKK'ya müsamaha göstermiyormuşuz. LGBT'ye müsamaha göstermiyormuşuz. Türkiye huzurlu bir hâle gelmiş ve bu huzurlu hâle gelmelerinden de bunlar rahatsızlanmış. Sizin bizim hakkımızda rapor yazmanız değil, biz sizin hakkınızda rapor yazarsak esas o zaman yandı gülüm keten helva.”

- Göçmen karşıtlığının giderek güçlenmesi üzerine İçişleri Bakanlığı Suriyeli göçmenlerin bayramda Suriye’deki ailelerini ziyaret etmelerine kısıtlama getirdi. Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ tüm göçmenlerin, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli ise “düzensiz” göçmenlerin “istilacı” olduğuna yönelik göçmen düşmanı açıklamalar yaptı.

- TSK, terörle mücadele adı altında Irak’ın kuzeyinde "Pençe-Kilit Operasyonu” başlattı. Operasyon aylar boyunca devam etti.

Zam protestosu yüzünden elektriği kesilen Kılıçdaroğlu, bir hafta boyunca eşiyle beraber karanlıkta yaşayacağını söyledi.

- CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun elektrik zamlarını protesto etmesi nedeniyle faturasını ödememesinin ardından evinin elektriği kesildi. Kılıçdaroğlu karanlıkta basın açıklaması düzenledi ve bir hafta daha faturayı ödemeyerek karanlıkta yaşadı.

- Nisan ayının son günlerinde Gezi Davası’nda skandal bir karar açıklandı. 17 kişinin yargılandığı Gezi Parkı davasında Osman Kavala, “Anayasal düzeni cebir ve şiddet yoluyla ortadan kaldırmaya teşebbüs” suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Mücella Yapıcı, Çiğdem Mater, Hakan Altınay, Mine Özerden, Can Atalay, Tayfun Kahraman, Yiğit Ali Ekmekçi için de 18’er yıl hapis cezası kararı verildi.

- Gezi davasına bakan üye hâkim Murat Bircan'ın, kararın açıklanmasından sadece birkaç gün önce 2018 yılında AKP'den Samsun milletvekili aday adayı olduğu ortaya çıkmıştı.

- Osman Kavala, karar hakkında yaptığı açıklamada “Beni bu kadar içeride tuttuktan sonra beraat ettireceklerini beklemiyordum. Ama bu kadarını da beklemiyordum. Bir zaman birbirlerine ip atanlar, ellerinde ip olsa, beni asacaklardı.” dedi.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan ise karar hakkında şu sözleri söyledi: “Bu adam Türkiye'nin Soros'uydu ve bu adam Gezi olaylarının perde arkası koordinatörüydü. Yargımız onunla ilgili nihai kararını verdi ve bu kararda belli çevreleri ki malum çevrelerdir, ciddi manada rahatsız etti. Kusura bakmasınlar, bu ülkede hukuk ve yargı var.”

- Mahkeme heyetinin üç üyesinden biri olan hâkim Kürşad Bektaş, karara karşı oy kullandı. 1'e karşı 2 oyla alınan karara şerh düşen hâkim Bektaş, dosyada dinlemelerden başka delilin olmadığını, dinlemelerin de hukuka aykırı kararla yapıldığını vurguladı: Hakim Bektaş “Üstelik hukuka uygun kabul edilseler bile somut kanıtlarla desteklenmiyor. Dosyada mahkûmiyet için yeterli delil yok. Beraat verilmeli” dedi.

- Kararın açıklanması üzerine Taksim Dayanışması herkesi Çağlayan Adliyesi'ne çağırdı. Ertesi gün de çeşitli kentlerde gösteriler oldu ve polis müdahalesiyle gözaltılar yaşandı.

İklim-Çevre:

- ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA) Gözlemevi, Dünya atmosferindeki karbondan 80 kat daha fazla ısı tutan metan konsantrasyonunun 2021'de milyarda 17 parça (ppb) arttığını ve bunun 1983'te modern ölçümlerin başlamasından bu yana kaydedilen en büyük yıllık artış olduğunu açıkladı. Bu rekorun öncesinde de 2020’de 15,3 ppb ile rekor kırılmıştı.

- Antarktika’nın, Mart ayında alışılmadık bir sıcak dalgasına maruz kaldığı açıklandı. Copernicus İklim Değişikliği Servisi verileri, Antarktika deniz buzu miktarının Mart ayında ortalamanın yüzde 26 altında olduğunu gösterdi. Bunun şimdiye kadar ölçülen en düşük ikinci seviye olduğu açıklandı.

Just Stop Oil aktivistleri tankerlere tırmanarak yolları kapadı. Fotoğraf: Independent

- İklim değişikliği aktivistleri, fosil yakıt endüstrisini durdurma kampanyasının bir parçası olarak Britanya petrol terminallerini engelleme eylemleri gerçekleştirdi. Birkaç hafta süren eylemlerde 1000 kadar aktivist gözaltına alındı. Just Stop Oil aktivistleri farklı şehirlerdeki rafinerilerde tankerlere tırmanarak ve kendilerini yollara yapıştırarak üretimi bir süreliğine de olsa durdurdu.

- Nisan ayında Yokoluş İsyanı aktivistleri de eylemler gerçekleştirdi. Londra’nın Thames Nehri üzerindeki en işlek köprülerini kapayan yüzlerce iklim aktivisti yeni fosil yakıt yatırımlarına son verilmesi çağrısında bulundu. Onlarca aktivist gözaltına alındı.

- Fransa’da da Yokoluş İsyanı aktivistleri Kaçınılmaz İsyan dedikleri eylem dalgasını başlattı. Başkanlık seçimlerinde ikinci tura kalan iki sağcı adayı da eleştirerek iklim değişimiyle mücadeleye dikkat çektiler.

- ABD’de yine Yokoluş İsyanı öncülüğünde iklim eylemleri gerçekleşti. “Savaşa Hayır, Isıtmaya Hayır” diyen aktivistler New York’ta iklim için yürüdüler. Fakat yeni fosil yakıt arama izinleri verilmeye devam edildi.

- 22 Nisan Yeryüzü Günü’nde de birçok ülkede çevre aktivistleri sokaklara indi. ABD’de içerisinde sendikalar ve Sunrise Movement gibi iklim hareketlerinin de bulunduğu geniş bir koalisyon tarafından 40’tan fazla şehirde düzenlenen “Geleceğimiz için mücadele ediyoruz” yürüyüşlerine binlerce aktivist katıldı.

- Dünyanın dört bir yanındaki bilim insanları, en az 26 ülkede 60'tan fazla şiddet içermeyen doğrudan eyleme katıldı. Bir NASA bilimcisi olan ve Scientist Rebellion üyesi Peter Kalmus “Biz fosil yakıt endüstrisini ve çitleme kapitalizmini sona erdirene, gezegeni ve halkı önceleyen bir sisteme geçene kadar, Dünya'nın çöküşü yalnızca daha da kötüleşecek” dedi.

- Lancet Planetary Health’de yayımlanan bir araştırmaya göre, doğal kaynakların aşırı kullanımından kaynaklanan küresel ekolojik hasarın çoğundan ABD ve Avrupa sorumlu çıktı. Makale, son yarım yüzyılda 160 ülkenin neden olduğu ekolojik zararı analiz eden ve sorumlu tutan ilk araştırma olma özelliği taşıyordu. ABD'nin dünyadaki aşırı kaynak kullanımının yüzde 27'sini oluşturan en büyük suçlu olduğunu ve bunu yüzde 25’le Birleşik Krallık'ın da dahil olduğu AB'nin izlediğini tespit ediyordu.

- Ekvador’da mahkeme, yabani hayvanların da yasal haklara sahip olduğunu dönüm noktası niteliğindeki bir yargı kararıyla kabul etti. Bir yünlü maymun, henüz bir aylıkken kütüphaneci Ana Beatriz Burbano Proaño tarafından yaban hayatından alınıp 18 yıl boyunca kadın tarafından bakılmıştı. Mahkeme “vahşi türlerin ve o türlere ait bireylerin avlanmama, yakalanmama, toplanmama, ele geçirilmeme, saklanmama, ticareti yapılmama, takas edilmeme” gibi hakları olduğunu bildirdi.

- Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından hazırlanan bir raporda dünya nüfusunun yüzde 99'unun, DSÖ'nün kaliteli hava standartlarının gerisinde ve insan sağlığını tehdit edici hava şartlarında yaşadığı vurgulandı. Önlenebilir çevre sorunlarının dünyada yılda 13 milyondan fazla kişinin ölümüne yol açtığı paylaşıldı.

- IPCC 3’üncü Çalışma Grubu’nun raporu açıklandı. Yaklaşık 3 bin sayfa olan ve 278 yazar tarafından sonuçlandırılıp onaylanan raporda 59 binden fazla bilimsel makaleye atıfta bulunuldu.

- Rapora göre, 1.5 derece hedefine ulaşmak için, dünyanın yıllık CO2 emisyonlarını 2030’a kadar yüzde 48 azaltması ve 2050’de net sıfıra ulaşması, metan emisyonlarını 2030’a kadar üçte bir oranında azaltması ve 2050’ye kadar neredeyse yarıya indirmesi gerekiyor.

- Rapor, karbon salımının hızla sıfırlanmasının yanı sıra karbon yakalama yöntemlerinin ve doğal karbon yutaklarının korunmasının da son derece önemli olduğunu vurguluyordu.

- Dünya nüfusunun yüzde 10’unu oluşturan en zengin kesimin küresel karbon salımının yüzde 34-45’ini gerçekleştirdiği yer alıyordu.

- Raporda fosil yakıt endüstrisi açıkça iklim değişimini durdurmanın önündeki engel olarak anlatılırken tüm üye devletlerin cümle cümle onayından geçirilmek zorunda olan “politika yapıcılar için özet” bölümünde endüstrinin neredeyse adının bile geçmiyor olması bazı devletlerin baskısının bir sonucu olarak açıklandı.

- Raporun 13. bölümü iklim aktivizminin etkisinden söz eden son derce önemli bir bölüm oldu. IPCC raporlarında sosyal bilimler alanındaki bölümlere pek rastlanmazken bu raporda aktivizmin olumlu etkilerinden bahsedilmesi çok önemli bir yenilik olarak yorumlanmıştı.

- İngiltere'de bilim insanları ilk kez, yaşayan insanlardan alınan akciğer dokularında küçük plastik parçacıkları (mikroplastik) bulunduğunu açıkladı. Böylece geçen ay insan kanında mikroplastik bulunmasının ardından mikroplastiklerin insan yaşamı üzerindeki olası risklerine dair yeni bir kanıt daha elde edilmiş oldu.

- Almanya, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yasası’nı güncelleyerek, 2030 yılına kadar Almanya’da tüketilen elektriğin yüzde 80’inin, 2035 itibarıyla ise yüzde yüzünün yenilenebilir kaynaklardan sağlanacağını açıkladı.

- Arktik deniz taşımacılığının buzullar üzerindeki olumsuz bir özelliği ortaya çıktı. Daha fazla geminin bölgede dolaşması, fosil yakıtların eksik yanması sonucu oluşan bir hava kirleticisi olan “kara karbon”un buzulların üstünü kapladığı görüldü. Kara karbonun buzulların erimesini önemli ölçüde hızlandırdığı açıklandı. Küresel ortalamadan dört kat daha hızlı ısınmakta olan Kuzey Kutbu'nda 2015 ve 2019 yılları arasında gemilerin neden olduğu kara karbonda yüzde 85'lik bir artış görüldüğü açıklandı.

- IMF, 2020'de küresel fosil yakıt sübvansiyonlarının OECD-IEA tahmininden on kat daha fazla, toplam 5,9 trilyon dolar olduğunu açıkladı. Aradaki farkın nedeni olarak da diğer kurumların hesaplamadığı örtülü sübvansiyonların toplam sübvansiyonların yüzde 92'sini oluşturduğu açıklandı.

- Nisan ayı ortasında birkaç gün içerisinde dünyanın farklı bölgelerinde radikal iklim olayları gerçekleşti. Güney Afrika Cumhuriyeti'nin doğusunda yaşanan sel felaketinde en az 440 kişi yaşamını yitirdi. Filipinler'i vuran tropikal kasırga Megi ise ülkenin kıyı illerinde en az 56 ölüme, 40 binden fazla kişinin de tahliye edilmesine neden oldu.

- ABD’nin New Mexico eyaletinde başlayan orman yangınlarında yüzlerce bina yok olurken, binlerce kişi tahliye edildi. Bazı bölgelerde olağanüstü hâl ilan edildi.

- Avrupa Birliği (AB) İklim Değişikliği Servisi Copernicus'un yayımladığı yıllık rapora göre, 2021 yazı, bugüne dek Avrupa'da kayıtlara geçen en sıcak mevsim oldu. Copernicus'un Direktörü Carlo Buontempo, “2021 aşırılıkların senesi oldu. Avrupa'nın en sıcak yazı, Akdeniz Bölgesi'nde aşırı sıcaklık dalgaları, su taşkınları ve Batı Avrupa'da azalan rüzgârlar...” derken rapora göre Baltık Denizi'nde su sıcaklığı geçen yıl, ortalamanın beş derece üstüne çıkmıştı. Sicilya Adası'nda kayıtlara geçen gölgede 48,8 derece sıcaklık ise bugüne dek Avrupa'da görülen en yüksek sıcaklık olmuştu.

- Karadeniz kıyılarına vuran ölü yunus sayısının 90’ı aşmasının ardından yine Karadeniz sahillerine ölü olarak vuran çok sayıda “kara gerdanlı dalgıç kuşu” bulundu. Kuş ölümlerinin de yunus ölümleri gibi Ukrayna Savaşı’yla ilgili olabileceği söylendi.

Covid-19:

- Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Nisan ayı ortasında günlük vaka sayısı 4 binin üzerindeyken “Dünya gündemini 2 yıldır esir alan Covid-19 salgını hâlâ gündemimizde olsa da artık zihnimizden çıkarma zamanı gelmiştir” dedi.

Mayıs

Ayın sözü:

Korkma! Sessiz kalma! Diren! Yalnız değilsiniz, bizim gibi çok insan var! Gelecek bizim!

İki Rus muhalif gazeteci, Zafer Günü kapsamında Putin yanlısı bir medya organının sitesine savaş karşıtı makalelerini yükleyerek savaşı protesto etti. Gazeteciler ortak yayınladıkları mektupta da Rusya halkına bu sözlerle seslendi. (Guardian)

Ukrayna Savaşı:

- İkinci Dünya Savaşı'nda Nazilerin yenilmesinin yıl dönümü olan 8 Mayıs’ta Ukrayna “Anma ve Uzlaşma Günü” olarak andığı günü bu yıl işgal altında kutladı. Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, yaptığı konuşmada “İki yıllık işgal sırasında Naziler burada 10 bin sivili öldürdü. İki aylık işgalde Rusya 20 bin kişiyi öldürdü” dedi.

- Aynı tarihî gün Rusya’da ise 9 Mayıs’ta kutlanıyordu. Putin, 9 Mayıs Zafer Günü’nün 77. yıl dönümü nedeniyle eski Sovyet ülkelerinin liderlerine tebrik mesajı gönderdi. Putin'in Ukrayna'nın doğusunda bağımsızlığını tanıdığı Donetsk ve Luhansk yönetimlerine de “ataları gibi anavatanlarını Nazi belasından kurtarmak için savaştığı” şeklinde kutladı.

- Popüler bir Kremlin yanlısı web sitesi için çalışan iki Rus gazeteci, Zafer Günü’nde siteyi savaş karşıtı makalelerle doldurdu. Lenta.ru isimli sitedeki makaleler, Putin'i "zavallı bir paranoyak diktatör" olarak nitelendiriyordu ve onu "21. yüzyılın en kanlı savaşını" yürütmekle suçluyordu. Gazeteci Egor Polyakov ve Alexandra Miroshnikova bu şekilde 40'tan fazla savaş karşıtı makale yayımladı. Savaşa karşı tavır alırken makaleler bir süre sonra sayfadan kaldırıldı.

- Ukrayna Parlamentosu, Rusya yanlısı olduğunu iddia ettiği siyasi partilerin yasaklanmasını onayladı.

- Haftalardır Mariupol’de Azovstal çelik fabrikasında süren direniş mühimmatı ve gıda stokları tükenen 1000 kadar askerin teslim olmasıyla sona erdi. Böylece Rusya savaşın başladığı günden beri ilk kez büyük bir kenti ele geçirmiş oldu.

- Rusya’nın Ukrayna işgali ülke ekolojisine ağır zarar verirken Ukrayna’nın ekolojik özellikleri Rusya’nın işini zorlaştıran bir etken olarak da ortaya çıktı. Irpin Barajı’nın kapaklarının açılması sayesinde taşan sular Rus tanklarının ve birliklerinin ilerleyişi engellendi.

- Kalkınma hedefiyle 1960'larda Sovyetler Birliği tarafından kurutulan 13 bin hektar (32 bin dönüm) sulak alan yeniden sular altında bırakılmıştı. Yerel bir ekolojist Volodymyr Boreyko, Irpin Nehri'ne “Kahraman Nehri” unvanı verilmesini ve Ukrayna'nın Ekvador'un doğa haklarını tanıyan anayasasını örnek almasını talep etti.

- Avrupa Birliği Rusya'nın Avrupa’ya olan petrol ithalatının yüzde 75'ini derhal etkileyecek ve yıl sonuna kadar ithal edilen Rus petrolünü yüzde 90 azaltacak kısmi petrol yasağı kararı aldı. Avrupa’da Rusya’ya en yakın ülke olan Macaristan’ın “enerji güvenliği” gerekçesiyle itirazları sonucu Druzhba boru hattından gelen petrol akışı yasak kapsamı dışında bırakıldı. Kararın en ilginç yanı ise Rusya’dan doğalgaz ithalatına yönelik herhangi bir yaptırım kararı alınmaması oldu.

Dünya:

- Kuzey İrlanda'da bölge parlamentosu seçimlerinde İrlanda Kurtuluş Ordusu'nun (IRA) siyasi kanadı olarak bilinen Sinn Fein, yüzde 29’la birinci parti oldu.

- Amerika Birleşik Devletleri Merkez Bankası (FED), ülkede enflasyonun yüzde 8’i bulmasının ardından 50 baz puanlık faiz artırımına giderek politika faizini yüzde 0.75-1 aralığına yükseltti. Artış 2000'lerden bu yana yani son 22 yılda gerçekleştirilen en hızlı faiz artışı oldu.

Sri Lanka Devlet Başkanı Rajapaksa istifa edeceğini bildirdi.

- Sri Lanka’da krize ve ülkeyi bir aile şirketi gibi yöneten iktidara karşı başlayan eylemler sonucu Başbakan Mahinda Rajapaksa istifa etti. Cumhurbaşkanı ve başbakanın kardeşi Gotabaya Rajapaksa’nın da istifasını isteyen eylemciler gösterilere devam etmesi sonucu Cumhurbaşkanı da istifa etmek zorunda kaldı.

- Filipinler’deki başkanlık seçimlerini eski diktatör Marcos’un oğlu Ferdinand Marcos Jr. ya da halk arasındaki ismiyle Bongbong Marcos kazanarak ülke başkanı oldu. Böylece Filipinler, aşırı sağcı Duterte yönetiminden sonra bir başka aşırı sağcı Marcos’un yönetimine geçmiş oldu.

- Al-Jazeera muhabiri Şirin Ebu Akile, Batı Şeria'nın Cenin kentinde İsrail birlikleri tarafından düzenlenen bir saldırıda açılan ateş sonucu hayatını kaybetti. İsrail önce ölüme kendi askerlerinin neden olmadığını açıklasa da yapılan incelemeler İsrail askerlerinin üzerinde basın yazan çelik yelek taşıyan gazetecinin açıkça hedef alındığını ortaya koyuyordu.

- Ebu Akile'nin cenazesi hastaneden alındığı sırada İsrail polisi, orada toplanan kalabalığa ses bombalarıyla müdahale etti.

- Cinayetin ardından her yıl kutlanan Kudüs Günü’nde binlerce aşırı sağcı İsrail vatandaşı Müslümanların yaşadığı mahallelere girdi. “Araplara ölüm” sloganı atan kalabalık ile mahalleli çatıştı.

- Dünyanın en büyük ikinci buğday üreticisi olan Hindistan, kuraklık yüzünden artan iç fiyatları dengelemek adına buğday ihracatını kısmen yasakladığını duyurdu. Kararın hemen ardından buğday fiyatları rekor kırdı.

- ABD'nin New York eyaletindeki Buffalo kentinde 18 yaşındaki Beyaz saldırgan siyahların yaşadığı bir mahalledeki markete silahla girerek önüne gelene ateş açtı ve 10 kişiyi öldürdü. Saldırganın bir komplo teorisi olan Büyük İkame (Great Replacement) teorisine yani beyaz ırkın nüfusunun azaltılarak diğer ırkların beyazların yerini alacak olmasına inandığı ortaya çıktı.

- Bu saldırıdan sadece 10 gün sonra ABD’de 18 yaşındaki beyaz bir erkek bu kez Teksas’ta bir ilkokula girerek silahla ateş açtı ve çoğu çocuk 21 kişiyi öldürdü.

İsveç ve Finlandiya, Rusya’nın Ukrayna işgali sonrası yaptığı iç tartışmalarından ardından NATO’ya üyelik başvurusu yaptı. İki ülkenin üye olmasına en büyük engeli, “Türkiye’nin terör örgütü olarak gördüğü örgütlere destek verdiği ve Türkiye’ye silah ambargosu uyguladığı” iddiasıyla Türkiye çıkardı. Cumhurbaşkanı Erdoğan da “Kimse kusura bakmasın, bu terör örgütlerinin NATO'ya girmesine evet diyemeyiz" ifadelerini kullandı. Bu gelişmeye karşı sert açıklamalar yapan Rusya, Finlandiya sınırına yeni birlikler gönderdi.

- Oxfam tarafından yayınlanan bir analize göre, 2020'den bu yana dünya milyarderlerinin saflarına yaklaşık 573 kişi daha katıldı ve dünya çapındaki dolar milyarderi sayısı toplamda 2.668'e çıktı. Bu da pandemi sırasında ortalama olarak her 30 saatte bir yeni milyarderin ortaya çıktığı anlamına geliyordu.

- Macaristan’ın otoriter Başbakanı Viktor Orban, 3 Nisan'da yapılan ve birleşik muhalefete karşı büyük bir zafer kazandığı seçimler sonrası Mayıs ayının sonlarına doğru yeni kabinesini açıkladı. Orban bu açıklamasının üzerinden 24 saat bile geçmeden sürpriz bir kararla "savaş durumu" nedeniyle ülkede olağanüstü hâl (OHAL) ilan edildiğini duyurdu. OHAL ilanı sayesinde Orban ülkeyi KHK’lar aracılığıyla yönetme hakkı elde etmiş oldu.

- İspanya’da adet izni, ücretsiz kürtaj ve menstürasyon ürünlerinde KDV’nin düşürülmesini içeren yasa tasarısı sol koalisyon hükümeti tarafından onaylandı. İspanya böylece çalışanlara regl iznini tanıyan ilk Avrupa ülkesi oldu.

- Ukraynalı rap müzik grubu Kaluş Orkestra, “Stefania” adlı şarkısıyla Eurovision 2022 yarışmasını kazandı. Bu yıl Rusya ve Belarus'un yarışmaya katılması ise yasaklanmıştı.

Türkiye:

- 1 Mayıs’ta Taksim’e çıkmak isteyen yüzlerce kişiye polis müdahale etti. Yaklaşık 200 kişi gözaltına alındı.

- Çok sayıda sendika ve meslek örgütünün çağrısıyla İstanbul Maltepe meydanında büyük bir miting düzenlendi. Gezi davasında hapis cezaları verilmesi ve yoksulluk mitingin en önemli konularıydı. Mitingte açıklama bu defa Türkçe ve Kürtçe’nin yanı sıra göçmenlerle dayanışma göstergesi olarak Arapça da okundu.

1 Mayıs'ta Maltepe Miting Alanı.

- Gezi Davası’nın mahkumiyetle sonuçlanması üzerine aralarında çok sayıda aktivist, akademisyen, gazeteci ve yazarın olduğu 888 yurttaş “Onlar suçlu sayılıyorsa biz de suçluyuz” diyerek kendilerini savcılığa ihbar eden bir ortak açıklama yayınladılar.

- Gezi Parkı eylemlerinin 9. yıl dönümünde "Kavala'ya Özgürlük" ve "Taksim Dayanışması" platformları ile Gezi aileleri, Gezi davasında tutuklu bulunanlara destek için Silivri ve Bakırköy Cezaevi'ne gitti. Basın açıklaması yapan platformlar adalet talep etti.

- CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, seçimleri kazanacak olurlarsa Suriyelileri nasıl geri göndereceklerini 4 adım hâlinde açıklayan bir planı kamuoyuna tanıttı. Plan, mülteci hakları savunucuları tarafından uluslararası hukuka ve koşulların gerçekliğine aykırı olmakla eleştirildi.

- Göçmenler üzerinden tartışma sürerken göçmenlerin hayatı çekilmez kılınmaya devam ediliyordu. Anayasa Mahkemesi, “Ülkemizde savaş var. Bizi geri gönderirseniz kötü muameleye maruz kalırız” diyerek bireysel başvuruda bulunan Suriyelilerle ilgili kararını açıkladı. Mahkeme, “Kötü muamele göreceklerine dair delil yok” diyerek Suriyelilerin iç savaşın sürdüğü ülkeye gönderilmelerinde hukuki olarak bir sorun olmadığı kararını almış oldu.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın "Suriye’den savaştan çıkıp ülkemize sığınan bu kardeşlerimize sonuna kadar sahip çıkacağız" sözlerine çıkışan CHP Genel Başkanı Kılıçdaroğlu, "Kendi milletinden umudu kestin, sığınmacı oyuyla mı kalmaya çalışıyorsun Erdoğan?” diyerek göçmen karşıtı politik çizgisini sürdürdü.

- Fakat Erdoğan bu sözleri söyledikten kısa bir süre sonra muhalefetin basıncının da bir sonucu olarak 1 milyon Suriyelinin geri gönderileceğini açıkladı. Projenin detaylarını açıklayan Erdoğan, Suriye’nin kuzeyinde "2Y-1Ç" yani "yerleş, yaşa, çalış" formülünü devreye sokacağını açıkladı.

- Bu tartışmalar sürerken göçmenlere kötü muamele devam ediyordu. Datça’da 25 mülteci, Sahil Güvenlik ekipleri tarafından Datça’nın liman bölgesinde bir kafese konuldu. Çaresiz mültecilerin görüntüleri tepki çekerken Sahil Güvenlik mültecilerin tutulduğu yerin kafes olmadığını açıkladı.

- Yargıtay, Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu hakkındaki kararını açıkladı. Yargıtay'ın kararına göre, Kaftancıoğlu'nun 3 davadan aldığı ceza onandı. Kaftancıoğlu’na siyaset yasağı da kondu.

- CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, kararın ardından "Partimizin tüm milletvekilleri, derhal İstanbul il başkanlığı binamıza doğru yola çıkın" çağrısı yaptı. İl binası önünde toplanan binlerce CHP’li, "Hak, hukuk, adalet" sloganları attı.

- Olağanüstü toplanan CHP Merkez Yönetim Kurulu, Kaftancıoğlu’nun görevine devam edeceğini duyurdu.

- Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ve beraberindeki milletvekilleri, Uluslararası Savunma Danışmanlık İnşaat Sanayi ve Ticaret Şirketi’nin (SADAT) önüne gitti. Binanın içine alınmayan CHP’liler, dışarda açıklamalarda bulundu. “Önünde bulunduğumuz SADAT paramiliter bir kuruluştur, terörist yetiştiren bir kurumdur” diyen Kılıçdaroğlu, “Seçimi gölgeleyecek, seçimin güvenliğini sarsacak herhangi bir şey olursa sorumlusu SADAT ve Saray’dır” dedi.

- Kürt müzisyen Aynur Doğan’ın Kocaeli’nde vereceği konsere valilik tarafından yasak getirildi. Takip eden günlerde çok sayıda Kürt sanatçının konseri ve Kürtçe oynanan bazı tiyatro oyunlarında da yasak getirildi. Yasaklar, Kürtçe’ye yönelik bir yasak olarak tartışıldı.

- Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve sağlık meslek örgütleri tarafından “Emek Bizim Söz Bizim Sağlık Hepimizin” sloganıyla düzenlenen “Beyaz Miting” Ankara Anıtpark’ta gerçekleştirildi. Hükümetten, sağlık çalışanlarının koşullarında ve ücretlerinde iyileştirme, çalışma şartları, randevu sistemi, doktorların güvenliği, istihdam politikaları, koruyucu sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi gibi 10 acil talepte bulunan sağlık emekçileri, taleplerinin bir an önce hayata geçirilmesini istedi.

- Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri 2021 yılı raporu açıklandı. Rapora göre 2021 yılında işkence ve kötü muamele gördüğü için TİHV’e başvuru yapanların sayısı son 30 yılın zirvesine ulaştı. Başvuruların en küçüğünün beş, en büyüğünün ise 76 yaşında olduğu bildirildi.

- Kalan Müzik tarafından sözleri Hrant Dink’e, beste ve vokali Arat Dink’a ait olan “Penceremin Aptalları” şarkısı yayınlandı.

İklim-Çevre:

- Dünya Bankası’nın 2022 Küresel Gaz Yakma Takip Raporu, petrol çıkarılmasıyla elde edilen ve yan ürün olarak ortaya çıkan gazın 2021’de Avrupa Birliği‘nin (AB) Rusya‘dan yaptığı toplam ithalattan daha fazla olduğunu ortaya koydu. Hiçbir kullanımı olmaksızın yakılan gaz, 2021’de 144 milyar metreküpü buldu. Bu da yaklaşık 400 milyon ton karbondioksite (MMtCO2e) eşdeğer emisyon anlamına geliyordu. Bunun 39 milyon tonu metan gazıydı.

- Birleşik Krallık’da iklim değişikliği alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşu Possible, havacılık sektöründe 2000 yılından itibaren belirlenen 50 iklim hedefinden sadece birinin tutturulduğunu açıkladı. Rapora göre sadece bir havayolu, belirlediği hedefler arasından sadece birini hayata geçirebildi. Raporu hazırlayan uzmanlar bunun nedenlerini hedeflerin bazılarının belirsiz tanımlar içermesi, bazılarının değişmesi, bazılarının tutarsız raporlanmaları ve bazılarının sessizce terk edilmesi olarak açıklıyor.

Büyük set resifinin yüzde 91i ağardı.

- Avustralya’da bilim insanlarının son raporuna göre bu yıl Büyük Set Resifi’ndeki mercanların yüzde 91’i ağardı. Bu, resif üzerindeki son yedi yılda gerçekleşen dördüncü ve 1998’den beri altıncı kitlesel ağarma olayı olarak açıklandı.

- Yeni Zelanda’nın güney sahillerinde de tarihinde ilk kez deniz süngerlerinin ağardığı açıklandı. Okyanus sıcaklığındaki rekor yükseliş nedeniyle yüz binlerce süngerin ağardığı açıklayan bilim insanları bazı bölgelerdeki süngerlerin yüzde 95 oranında ağarmış olduğunu duyurdu.

- Suladığı bölge için İtalya’nın “ekmek sepeti” denen ve ülkenin GSYİH’sinin yaklaşık yüzde 40’ını sağlayan İtalya’nın en uzun nehri Po Nehri’nin geniş bölümlerinde su seviyesi daha önce rastlanmamış oranda düştü. Nehrin geniş kesimleri kumla kaplanmış plaja dönüşürken, İkinci Dünya Savaşı’ndan kalma bir tankla bir ortaçağ kasabasının sular altındaki kalıntıları da ortaya çıktı.

- Delhi ve Kuzey Hindistan‘ın diğer bazı bölgelerinde Mayıs ayında sıcaklık 49 dereceyi buldu. Bu rekor sıcaklıktan hemen birkaç gün sonra Hindistan ve Bangladeş'i sel felaketi vurdu ve en az 120 kişi öldü. 1 milyon kişi sellerden etkilenirken onbinlerce kişi yaşadıkları bölgelerden tahliye edildi.

- Aynı günlerde Pakistan’da sıcaklıklar 51 dereceyi görürken Brezilya’daki sel felaketinde ise en az 84 kişi hayatını kaybetti.

- The Guardian gazetesi dünya genelinde 195 karbon bombasının çıkarılmakta olduğunu veya çıkarma izni aldığını duyurdu. Bu tarihi gazetecilik araştırmasına göre her bir proje en az 1 milyar tonluk karbondioksit salımına neden olacak. The Guardian, toplamda yaklaşık 18 yıllık mevcut küresel CO2 emisyonuna eşdeğer karbon salımı gerçekleştirecek “karbon bombalarının” yaklaşık yüzde 60’ının faaliyete geçmiş olduğunu duyurdu. Bu karbon bombaları, küresel ısınmanın 1,5 dereceyle sınırlandırılmasını imkânsız kılmaya yetiyor.

- Karbon bombaları çıkarılmaya devam edilirken bir başka bilimsel araştırma ise, küresel sıcaklık artışının 1.5 derecede durdurulması olasılığının yüzde 50 olması için fosil yakıt üretim alanlarının yüzde 40'ının en kısa zamanda kapatılması gerektiğini ortaya koydu.

- ABD’nin New Mexico eyaletinde orman yangınları yaşandı. Yüzlerce yapı hasar görürken binlerce kişi yangın bölgelerinden tahliye edildi.

- Birleşmiş Milletler yeni kuraklık raporunu açıkladı. Rapora göre, 2000 yılından bu yana hem kuraklık dönemlerinin süresi uzadı hem de sıklığı artış kaydetti. BM raportörlerine göre, bu artış küresel bazda yüzde 29 olarak kayda geçti.

- Güney Pasifik’teki ada ülkesi Vanuatu iklim acil durumu ilan etti ve ekolojik krize neden olanları "şimdiki ve gelecek nesillerin temel insan haklarını baltalamakla" suçladı.

- Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği, yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (YEKDEM) kapsamında 2011’de teşvik listesindeki biyokütle enerji santrali sayısı sadece 3 iken, 2022 listesinde bu sayının 300’e yaklaştığını açıkladı. Dernek, bu gelişmenin ormanlar için büyük tehdit olduğunu belirtirken bu tesislerin kendilerini “orman atığı bertaraf tesisi” olarak lanse ettiğini belirtti.

Covid-19:

- Türkiye'de Covid-19 vaka sayıları eksiye düştü! Dünyada bir ilk olan bu istatistik bizzat Sağlık Bakanlığı tarafından açıklandı. Sağlık Bakanlığı’nın eksi 4 bin 776 aktif vaka açıklamasına TTB Başkanı Şebnem Korur Fincancı “Bu nasıl bir toplama çıkarma, hesaplama, ifade etmek zor” diye konuştu. Bu olayla birlikte tüm ülke Covid-19 verilerinin doğruluğunu bir kez daha tartıştı.

- Bir başka veri doğruluğu tartışması da dünya çapında yaşandı. Dünya Sağlık Örgütü, Covid-19 salgınının geçen yılın sonuna kadar dünya çapında yaklaşık 15 milyon insanın ölümüne neden olduğunu açıkladı. DSÖ'nün tahmini, hükümetler tarafından bildirilen 5,4 milyon ölümün neredeyse üç katı olarak açıklanmış oldu. Dr. Samira Asma yeni veriler hakkında “Bu ölümlerin çoğunluğunun Güneydoğu Asya bölgesinde meydana geldiği, bunu Avrupa ve Amerika'nın izlediğini söyledi.

- Covid-19 salgınının başlangıcından bu yana ülkeden tek bir vaka sayısı açıklamayan Kuzey Kore, ülkede ilk kez vaka tespit edildiğini duyurdu. 50 kişinin öldüğü açıklanan ülkede acil durum ve sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Basın kaynakları ülkedeki vaka sayısının bir milyonu aşmış olabileceğini söyledi.

- ABD’de Covid-19 kaynaklı resmî ölümlerin sayısı 1 milyonu aştı. Böylece ABD Covid-19 kaynaklı ölümlerde 1 milyona ulaşan ilk ve tek ülke oldu.

- Avrupa’nın birçok ülkesinde Omicron’un alt varyantı yayılmaya devam ederken Mayıs ayı ortasından itibaren maskeler dahil hemen hemen bütün Covid-19 kısıtlamaları kaldırıldı.

- Bu kararı takip eden günlerde Türkiye’de de vaka sayılarının birkaç gün 1000’in altında seyretmesi üzerine toplu taşımalarda maske takılması hariç hemen hemen bütün tedbirler kaldırıldı. Sadece tek bir yasak kalmaya devam etti, o da gece 01.00’den sonra müzik yasağıydı!

- Tedbirler tüm dünyada kaldırılırken Belçika’dan başlayarak dünyanın birçok ülkesinde Maymun Çiçeği virüsü vakaları görülmeye başlandı.

Haziran

Ayın sözü:

Hareketler tarihteki değişimin motorudur. Bir araya geldiğimizde dünyayı değiştirebiliriz. Ve bunu yapmalıyız çünkü iktidardakiler - fosil yakıt devleri, milyarderler ve onların sahip olduğu hükümetler - ceplerimizi boşaltıyor ve geleceğimizi çalıyorlar.

Birleşik Krallık’ta İşçi Partisi eski başkanı Jeremy Corbyn’in kurduğu ve içerisinde sendikal hareketin de bulunduğu Peace and Justice Project ile iklim hareketi Just Stop Oil hareketi birleşme kararı aldı. Kızıl-yeşil ittifak denilen hareket hakkında Corbyn bu sözleri söyledi. (Guardian)

Ukrayna Savaşı:

- Haziran’ın ilk haftasında Rusya, beş haftalık bir aradan sonra ilk kez Kiev’i füzelerle vurdu. Rusya, Kiev’e Batı ülkeleri tarafından gönderilen tankları vurduğunu açıkladı ancak bu bilgi Ukrayna tarafından doğrulanmadı.

- Rusya Parlamentosu'nun alt kanadı Duma, ülkenin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nden (AİHM) ayrılmasını öngören iki yasa tasarısını onayladı. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi de, Ukrayna işgali nedeniyle 15 Mart tarihinde Rusya'yı konseyden çıkardığını açıklamıştı. 

- Ukrayna'daki Uluslararası Lejyon sözcülüğü, Ukrayna ordusu saflarında Rusya’ya karşı 55 ülkeden gönüllünün savaştığını açıkladı. Rusya saflarında da Belarus, Suriye, Çeçenistan ve Orta Asya ülkelerinden gelen askerlerin bulunması Ukrayna’da adeta küçük çaplı bir dünya savaşının yaşandığını gösteriyordu.

- Ukrayna parlamentosu savaşa rağmen İstanbul Sözleşmesi’ni onaylayarak yürürlüğe koydu. Kadın hareketi sözcüleri bu gelişmeyi savaşın ve yükselen militarizmin mağduru olan kadınlar ve LGBTİ+’lar için çok önemli bir kazanım olarak değerlendirdiler.

Kremençuk kentindeki alışveriş merkezi bombalandı. Fotoğraf: BBC

- Rusya, Ukrayna’nın Kremençuk kentinde bulunan ve içeride 1000 kadar sivilin bulunduğu bir alışveriş merkezine füze saldırısında bulundu. Rusya, kentteki silah depolarını vurduğunu, yangının AVM’ye depolardan sıçramış olabileceğini söylese de füzenin AVM’yi vurduğunu gösteren video görüntüleri Rusya’yı yalanlıyordu.

- NATO'nun yeni stratejik konsepti açıklandı. Buna göre, Rusya soğuk savaştan bu yana ilk kez “en doğrudan tehdit” olarak nitelendirildi. NATO toplantısına üye olmayan Pasifik ülkeleri Japonya, Güney Kore, Avustralya ve Yeni Zelanda’nın da katılması Çin’in tepkisini çekti.

- Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin liderleri, Ukrayna ve Moldova'ya "aday ülke" statüsü verilmesini kararlaştırdı. Gürcistan’a ise şimdilik aday ülke statüsü verilmedi.

Dünya:

- Birleşik Krallık yönetimi, Ruanda yönetimiyle yaptığı anlaşma kapsamında ülkedeki mültecilerin bir kısmını Ruanda’ya göndermeye başladı. Mülteci hakları örgütleri 14 yaşındaki çocukların dahi 23 yaşında gibi gösterilerek deport listelerine alındığını duyurdu.

- Fakat ilk kafilenin gidişi durdurulmak zorunda kalındı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) uçakla Ruanda’ya gönderilecek yedi kişiden birinin başvurusunu inceledi ve bu kişinin gönderilemeyeceğine karar verdi. Bunun üzerine uçuşun tamamı iptal edildi.

- Birleşik Krallık’ta enflasyonun altında ücret artışı öneren demiryolu şirketine karşı son 30 yılın en büyük demiryolu grevi yaşandı. Yaklaşık 50 bin demiryolu çalışanı aralıklarla üç gün genel greve gitti. Greve Just Stop Oil, War on Want, Extinction Rebellion [XR] ve İskoçya'nın Dostları gibi çeşitli gruplardan yüzlerce iklim aktivisti de destek verdi.

- ABD Yüksek Mahkemesi, ülke genelinde kürtaj hakkını anayasal olarak garanti altına alan 1973 tarihli "Roe-Wade kararını" iptal etti.  Böylece eyaletler kürtajı sınırlandırma kararı alabileceklerdi. Karar üzerine onbinlerce kişi sokaklarda protesto düzenledi.

- Aynı günlerde ABD Yüksek Mahkemesi bu sefer de New York eyaletindeki silah satışını sınırlandıran yasa üzerine tüm Amerikan vatandaşlarının kamuya açık alanlarda kendini koruma amaçlı olarak silah taşıyabilmesinin anayasal bir hak olduğuna hükmetti. Kararın hemen ardından Kongrede silah satışına bazı kısıtlamalar getiren yasa tasarısı kabul edilse de yeterli bulunmadı.

Kolombiya'da cumhurbaşkanlığı seçimini Petro kazandı. Fotoğraf: Juancho Torres/AA

- Kolombiya'da Cumhurbaşkanlığı seçimini ikinci turda eski bir gerilla olan solcu aday Gustavo Petro kazandı. Böylece ülke tarihinde ilk kez bir sol hükümet kurulurken eski bir temizlik işçisi olan Francia Marquez de ülkede başkan yardımcısı görevini üstlenen ilk siyah kadın oldu.

- İngiltere İçişleri Bakanı Priti Patel, Wikileaks'in kurucusu Julian Assange'ın ABD'ye iadesini onayladı. Wikileaks, Assange'ın kararı temyize götüreceğini açıklandı. Avustralya’nın yeni Başbakanı Anthony Albanese ise Avustralya vatandaşı olan Julian Assange hakkındaki davaya müdahale etmeyeceğini açıkladı.

- Afganistan’da meydana gelen 6,1 büyüklüğündeki deprem 1000'den fazla kişinin ölümüne neden oldu. Taliban rejimi yönetime el koyduğundan beri ambargo nedeniyle ülkede yeterli teknik ekipman ve ilaç da bulunmaması ölümlerin artmasına yol açtı.

- İspanya’nın Cebelitarık Boğazı’nın güvenliğini sağlayan Afrika kıtasındaki toprağı Melilla’ya sığınmaya çalışarak çitleri aşan 2 bin kadar mülteciye ateş açıldı. Açılan ateş ve panik sonrası sıkışıklıkta 37 kişi hayatını kaybetti. Binlerce mülteci dostu, İspanya’nın birçok kentinde sokaklara dökülerek katliamı protesto etti.

- G7 zirvesinde alınan bir kararla Çin'in İpek Yolu projesine alternatif olarak gelişmekte olan ülkelere altyapının finansmanı için 600 milyar dolar fon sağlama kararı aldı. İklim değişiminden etkilenen yoksul ülkelere vaat edilen yıllık 100 milyar dolar toplanmamışken bu karar tepki çekti.

- Yardım kuruluşu Oxfam ise dünyada açlık çeken 323 milyon kişiyi kurtarmak için 28,5 milyar dolar yardım gerekirken G7’nin sadece 4,5 milyar dolar yardım vereceğini söylemesini eleştirdi.

Türkiye:

- Avrupa Parlamentosu (AP) 2021 Türkiye Raporunu Strazburg'daki genel oturumda oylayarak kabul etti. Raporda Türkiye'ye dönük ifade özgürlüğü kapsamında tepkiler yer aldı ve müzakere ihtimalinin kalmadığı vurgulandı. Türkiye Dışişleri Bakanlığı ise rapora “AP'nin sığ ve vizyonsuz raporunu reddediyoruz” açıklamasıyla yanıt verdi.

- Gezi Direnişi anmalarının yapıldığı günlerde bir konuşma yapan Cumhurbaşkanı Erdoğan “Düşünün Dolmabahçe Bezmialem Valide Sultan Camii’nin içinde bu eşkıyalar, bu teröristler, bira şişeleriyle, bira kutularıyla adeta caminin içini pislemişti. Bunlar böyle, bunlar çürük, bunlar sürtük, bunlar için ulu mabet nedir, ne değildir, böyle bir şey yok.” dedi. Bu sözleri söyleyen Erdoğan’a kullandığı sürtük kelimesinden dolayı çok sayıda kadın örgütü tarafından suç duyurusunda bulunuldu ve protestolar düzenlendi.

- Erdoğan bir başka konuşmasında ise bu kez ekonomik durumdan Gezi eylemlerini sorumlu tuttu. Erdoğan, "Şayet Gezi olaylarıyla başlayan ve devam eden ihanetlerin ülkemize kur, faiz, enflasyon şer üçgeni üzerinden ödettiği ağır bedeller olmasaydı bugün 1,5 trilyon doları bulan millî gelirle farklı yerlerde olacaktık” dedi.

- Erdoğan iddialarını daha da ileriye taşıyarak bir başka konuşmasında Gezi eylemleri hakkında bu sefer de “Polis araçlarımız, camilerimiz yakıldı. Bu kendini bilmezler tarafından işgal edildi” dedi. Ancak hiçbir kurum hangi camilerin yakıldığını açıklayamadı. İBB itfaiye teşkilatı ise kayıtlarından yola çıkarak o tarihlerde yanan cami olmadığını açıkladı.

- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 14 aydan fazla hapiste tutulan Af Örgütü Onursal Başkanı Taner Kılıç'ın açtığı davada Kılıç’ın özgürlük ve güvenlik haklarıyla ifade özgürlüğünü ihlâl ettiğine hükmederek Türkiye’nin tazminat ödemesine karar verdi.

- Haziran ayı boyunca Danıştay’da İstanbul Sözleşmesi’ni Cumhurbaşkanlığı kararıyla fesheden kararnameye karşı açılan davaların duruşmaları yapıldı. Her duruşmada yüzlerce kadın duruşma salonu dışında eylem yaptı.

- Gezi davasında Osman Kavala’ya ağırlaştırılmış müebbet ve diğer 7 sanığa 18’er yıl hapis cezası veren mahkeme, karardan yaklaşık iki ay sonra kararın gerekçesini açıkladı. Mahkeme, eylemlerde güvenlik güçlerine taş ve sopalarla “saldırılmasını” hükümeti devirmeye çalışmak olarak nitelendirdi. Bu kararına gerekçe olarak ise Yargıtay’ın “28 Şubat postmodern darbe” kararını gösterdi. Bu davada, Yargıtay’ın doğrudan hükümeti hedef almayan tankların Sincan’dan yürütülmesini bile cebir ve şiddet saydığına işaret eden mahkeme, İstanbul’da Başbakanlık Çalışma Ofisi’ndeki güvenlik güçlerine taş ve sopalarla saldırılmasının bundan daha ağır bir eylem olduğunu vurguladı.

- Haziran ayı boyunca birçok üniversitede ve şehirde Onur Yürüyüşleri ve etkinlikleri yasaklandı. Yasaklanan yürüyüşler arasında ODTÜ ve Boğaziçi üniversiteleri ve şehirler arasında da İstanbul, İzmir, Ankara, Çanakkale, Eskişehir vardı. Tüm baskılara ve yasaklara rağmen LGBTİ+’lar yine de sokaklara indi. Sadece İstanbul’da 300 kadar olmak üzere birçok ilde 34’ü çocuk en az 526 kişi onur yürüyüşleri nedeniyle gözaltına alındı.

- Arka arkaya gelen Kürtçe konserlerin iptal edilmesi veya yasaklanması uygulamalarına karşı aralarında Mor ve Ötesi, Aynur Doğan, İlkay Akkaya’nın da olduğu 1134 müzisyen, besteci, söz yazarı, aranjör, müzik yapımcısı, müzik yazarı ve menajerleri ortak bir açıklama yaparak “Dilediğimiz kıyafetle sahneye çıkıp şarkılarımızı istediğimiz dilde, dilediğimiz gibi söyleyeceğiz” dediler.

- Diyarbakır’da Kürtçe yayın yapan basına yönelik ev baskınları düzenledi. Gazetecilere yönelik operasyonlarda 21 gazeteci gözaltına alındı, 16’sı tutuklandı. Gözaltılara karşı birçok şehirde gazeteciler ve basın sendikaları protestolar düzenledi.

- Başını Ümit Özdağ’ın çektiği mülteci düşmanı kampanya yükselirken İstanbul Bağcılar'da ikamet eden Suriyeli işçilerin kaldığı bir ev basıldı. Saldırıda Şerif Ahmed isimli Suriyeli işçi başından vurularak öldürüldü. Geri Dönüşüm İşçileri Derneği Başkanı Ali Mendillioğlu, olayı göçmen düşmanlığının bir sonucu olarak yorumlayarak “Yenisahra’da yaşananlar bu tür söylemlerin nasıl ağır sonuçlara yol açabileceğinin canlı bir örneğidir” dedi.

Somalili bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşına ait restoranın tabelası beyaza boyandı.

- İstanbul’da bunlar yaşanırken Ankara’nın merkezindeki Kızılay’da ise Somalili bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşına ait restoranın tabelası Türkçe olmadığı gerekçesiyle beyaza boyandı. Uzun süredir polis baskısına maruz kalan Somalili dükkân sahibi “Niye böyle oluyor çözemiyorum. Bu ırkçılık. Bu rengi Allah yaratmış. Siyah olmak suç mu? Ama Allah verdi bu rengimi, yıkayamıyorum, silemiyorum bu rengimi" dedi.

- Tüm bu gelişmeler yaşanırken Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Suriye vatandaşı Muhammad Fawzi Akkad'ın, Türkiye'de geçici koruma statüsü altında geçerli oturum izni olmasına rağmen Türk makamları tarafından "zorla ülkesine sınır dışı edilmesi" davasında Ankara'nın hak ihlalinde bulunduğuna hükmetti ve Türkiye'nin Akkad'a 12 bin 250 euro ödemesine karar verdi.

İklim-Çevre:

- Finlandiya hükümeti, 2035 yılına kadar net sıfır, 2040’a kadar da negatif emisyona ulaşma hedefini yasalaştırarak dünyanın en iddialı iklim hedeflerinden birini hazırlamış oldu. Bilim insanları tarafından Finlandiya’nın küresel nüfustaki payına, emisyonları azaltmak için ödeme yapma kabiliyetine ve iklim değişikliğine neden olma konusundaki tarihsel sorumluluğuna dayandırılan çalışma, bu yöntemle hazırlanarak yasalaştırılan ilk iklim hedefi olarak da tarihe geçti.

- Aşırı sıcaklar nedeniyle Yunanistan’da çok sayıda orman yangını çıktı. Haziran’ın henüz ilk haftasında 24 saat içinde 60’dan fazla orman yangınının yaşandığı günler oldu. Ancak bu daha sadece başlangıçtı. Dünyanın öbür ucundaki Hindistan’ın Delhi şehrinde de 25 gün boyunca sıcaklar 42 ila 49 derece arasında seyrederek mevsim normallerinin 5 ila 10 derece kadar üzerine çıktı.

- İspanya bu yazın ilk sıcak dalgasını yaşadı. Sıcak dalgası, İspanya’nın bazı bölgelerinin henüz erken bir dönemde 44 dereceyi görmesine neden oldu. İlk kez 8 yıl arka arkaya ortalama sıcaklığın üzerine çıkıldığı söylendi. Ülkede orman yangınları da yaşandı.

- İtalya'da kuraklık yüzünden ülkenin en büyük nehri olan Po'da su seviyesi son 70 yılın en düşük seviyesine indi. Bölgede 170 belediye, içme suyunun kullanımına kısıtlamalar getirdi. Kuraklık nedeniyle Milano’nun da içerisinde yer aldığı Lombardiya bölgesinde olağanüstü hâl (OHAL) ilan edildi.

- Kanada’da rekor sıcaklıklar görüldü. Manitoba eyaletindeki 21 şehirde rekor sıcaklık kaydedilirken eyaletin başkenti Winnipeg’de hava sıcaklığı 37 dereceye yükselerek 134 yıl önce ölçülen 33,3 derecelik rekoru kırdı.

- ABD’de aşırı sıcaklar nedeniyle Arizona, New Mexico ve en Kuzey’deki eyalet Alaska’da çok sayıda orman yangını yaşandı. Binlerce ev tahliye edildi. Henüz yazın başında olunmasına rağmen ülkede bu yılın ilk 6 ayında yaşanan orman yangınlarında yanan orman alanının son 10 yıl ortalamasının iki katı olduğu açıklandı.

- Dünya bir yandan kavrulurken öbür yandan sel felaketlerine şahit oldu. Hindistan ve Bangladeş'in çeşitli bölgelerinde şiddetli yağmurlar nedeniyle meydana gelen sel ve toprak kaymalarında en az 116 kişi hayatını kaybetti. 100 binden fazla insan yardım kamplarına sığındı.

- İklim hareketinin yıllardan beri mücadele ettiği Energy Charter Treaty (ECT) Haziran sonuna doğru imzacı 53 ülke ve AB’nin ortak zirvesiyle güncellendi. Güncellenen anlaşmaya göre, 2033 Ağustos ayından itibaren AB ve Birleşik Krallık'ta yeni fosil yakıt yatırımlarının korunmasına son verilmesi kararı alındı. Yani fosil yakıt şirketleri önümüzdeki 10 yıl boyunca devletlere vazgeçtikleri fosil yakıt projelerinden dolayı milyarlarca dolarlık tazminat davası açmaya devam edebilecekti..

- Arktik’teki Kuzey Barents Denizi bölgesindeki sıcaklıkların yıl boyu ortalamasının 2,7 dereceyi bulduğu görüldü. Yani Barents bölgesindeki sıcaklık artışı Arktik bölgeden 2-2,5 kat, dünya genelinden de 5-7 kat daha hızlı yükseldiği ortaya çıkmış oldu. Arktik bölgesinin dünyanın geri kalanına kıyasla üç kat daha hızlı ısındığı biliniyor olsa da var olan iklim modellerinin hiçbirinin değişimin bu kadar hızlı olacağını hesaplayamadığı açıklandı.

- Birleşik Krallık’ta İşçi Partisi eski başkanı Jeremy Corbyn’in kurduğu Peace and Justice Project ile iklim hareketi Just Stop Oil ortak kampanya başlattıklarını açıkladı. We All Want to Just Stop Oil adını alan kampanya sendikal hareketle iklim hareketini birleştirecek olması açısından önemli bir pratik olarak heyecan yarattı.

- Yaşları 17 ile 31 arasında değişen yıkıcı sel, orman yangınları ve kasırgalar gibi felaketlerin bizzat mağduru olan beş genç Avrupa insan hakları mahkemesinde 12 ülkeye dava açtı. Gençler, bu hükümetleri fosil yakıt şirketlerine devlet güvencesi veren ECT (Energy Charter Treaty) sözleşmesine taraf olarak iklim krizine karşı eyleme geçilmesini engellemekle suçladı.

- 180 ülkenin iklim değişimiyle mücadele, çevre sağlığını ve ekosistemi koruma konusundaki somut uygulamalarını değerlendiren Çevresel Performans Endeksi 2022 açıklandı. Türkiye 172. sıradaydı yani dünyanın en kötü 10 ülkesi arasında yer aldı.

- Uluslararası Çevre Eğitim Vakfı’nın açıkladığı verilere gör geçen yıl müsilajın yaygın olarak görüldüğü Marmara Denizi’nde hiç mavi bayraklı plaj kalmadı. Marmara Denizi’ndeki 15 mavi bayraklı plajın iptal edildiği görüldü ama buna rağmen Türkiye, İspanya ve Yunanistan’ın ardından dünyanın en çok mavi bayraklı kıyıya sahip 3’üncü ülkesi olmayı başarmıştı.

- Türkiye’de kışın geçmiş kışlara göre yüksek miktarda kar yağmasının ardından sıcaklıkların ani olarak yükselişi çok sayıda heyelana sebep oldu. Uzmanlar “Mart ayının sonuna, Nisan ayının başına doğru yaklaşık olarak 322 yerleşim bölgesinde 2 binin üzerinde heyelan geliştiğini tespit ettik” dedi ve bunun önceki yıllara göre yaklaşık 20 kat daha fazla olduğunu açıkladı.

Ankara'da sel felaketi yaşandı. Fotoğraf: Getty Images 

-Aşırı yağışlar sonucu Ankara’da sel felaketi yaşandı. 300 bölgede su baskını meydana geldi ve bir kişi hayatını kaybetti. Hemen ardından Kastamonu ve Düzce'de yaşanan sel felaketlerinde iki kişi öldü. 180 bin kadar civciv ve bir barınakta mahsur kalan 22'si yavru 56 köpek de boğularak hayatını kaybetti. Bolu'da da sel nedeniyle iki köprü yıkıldı ve bir yol çöktü.

- Haziran ayının son haftasında Marmaris’te orman yangını başladı. Geçen yaz yine Marmaris’te yaşanan büyük orman yangınlarda olduğu gibi yine havadan müdahale tartışması yaşandı. Bu kez daha çok gece görüşlü hava araçlarının olmaması tartışmanın ana sebebiydi. Sert rüzgârlar nedeniyle ormanlar günler boyunca yandı. İçerisinde tabiat parkının da bulunduğu 4 bin 500 hektarlık alanın yandığı söylendi.

- Erzincan'ın İliç ilçesinde Anagold Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş. tarafından işletilen maden işletmesi kompleksinde, siyanür içerikli solüsyon taşıyan borunun patladığı ve solüsyonun çevreye yayıldığı tespit edildi. Jandarma raporunda dahi 20 ton kadar siyanürün çevreye ve Fırat nehrine yayıldığı yer alsa da şirket sadece “8 kg sızdı” açıklamasında bulundu. Şirkete 16 milyon 441 bin TL idari para cezası verildi ve faaliyetleri geçici olarak durduruldu.

- Sakarya Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir araştırma, incelenen 11 ayrı poşet çaydan suya 3 mikrometre ile 5 milimetre arasında 13 bin kadar mikroplastiğin geçtiğini ortaya çıkardı.

Temmuz 

Ayın sözü:

Dün bize ‘Giderlerse gitsinler’ diyenlere sesleniyoruz. Bugün bir meslektaşımız sonsuzluğa gitti. Siz de sorumlusunuz.

Dün bir doktorun daha öldürülmesi üzerine 7-8 Temmuz’da greve gideceğini açıklayan TTB’nin Merkez Konseyi İkinci Başkanı Ali İhsan Ökten’in sözleri. (T24)

Luhansk bölgesine bağlı Lisiçansk şehri Rusya tarafından ele geçirildi. Fotoğraf: Metin Aktaş - AA

Ukrayna Savaşı:

- Rusya, Luhansk bölgesinde Ukrayna’nın elinde kalan son şehir olan Lisiçansk’i ele geçirerek bölgenin tam kontrolünü sağladı. Rus ordusu yeni hedeflerinin Donbass’ın diğer bölgesi olan Donetsk’in kontrolünü ele geçirmek olduğunu açıkladı.

- Türkiye’nin girişimiyle İstanbul’da toplanan Rusya, Ukrayna ve BM heyetleri Ukrayna tahılının ihraç edilmesi konusunda anlaştı. İstanbul’da kurulan Koordinasyon Merkezi tahıl gemilerinin geçişini sağlamada rol alarak savaş başladığından bu yana ilk kez Rusya ile Ukrayna heyetlerinin birlikte çalışmasını sağladı. Koordinasyonun çalışmaya başlamasıyla birlikte gemiler Ukrayna tahılını Odessa limanından yükleyerek dünyaya taşımaya başladı.

- Avrupa’nın en büyük nükleer enerji tesisi olan Zaporijya’nın Rus askerlerinin silah deposu ve saldırı merkezi hâline getirilmesi, Ukrayna’nın da geri almak için zaman zaman saldırması sonucu tesis çevresinin çatışma alanına dönmesi tüm dünyada korkuyla izlendi.

- Savaşın neden olduğu insani ve ekolojik felaket tüm yıkıcılığıyla sürerken Ukrayna Savunma Bakanı Oleksiy Reznikov oldukça tuhaf bir çağrıda bulundu. “Düşmana karşı savaşta modern sistemleri test etmek istiyoruz. Silah üreticilerini ürünlerini burada test etmeye davet ediyoruz” diyerek Ukrayna’nın gerçek bir test sahası olduğunu söyledi.

- Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Afrika turuna çıktı. Batı dünyasından ve diplomasisinden izole edilen Rusya, Afrika’da büyük bir ilgiyle karşılanmış oldu. Lavrov Mısır, Kongo, Etiyopya, Uganda liderleri ve Afrika Birliği diplomatları ile görüşmeler yaptı.

Dünya:

- ABD’de Yüksek Mahkeme’nin kürtaj hakkını federal olarak tanıyan yasayı kaldırmasından birkaç hafta sonra ciddi bir mağduriyet yaşandı. Ohio'da uğradığı tecavüz nedeniyle altı haftalık hamile olan 10 yaşındaki bir kız çocuğu kendi eyaletinde kürtaj yapılamadığı için Indiana'ya gitmek zorunda kaldı. Çocuğun maruz kaldığı baskı ve zorluklar kürtaj hakkı savunucularının büyük tepkisini çekti.

Cinsel istismar sonucunda hamile kalan 10 yaşındaki çocuk, yaşadığı eyalette kürtaj yasal olmadığı için Ohio’dan Indiana’ya gitti. Fotoğraf: Reuters

- Ekvador hükümetine karşı 18 günden beri yol kapama, gösteri ve işgal eylemlerinde bulunan yerli gruplar hükümetle anlaşmaya vararak eylemlerine son verdi. Eylemlerde polisin sert müdahalesi nedeniyle 4 kişi hayatını kaybetmişti. Varılan anlaşmaya göre benzin ve motorin fiyatları düşürüldü, petrol arama alanlarının genişletilmesi sınırlandırıldı ve korunan alanlarda, millî parklarda ve su kaynaklarında madencilik faaliyetleri yasaklandı.

- ABD'de Ohio eyaletinin Akron şehrinde Jayland Walker isimli bir siyahın 60'tan fazla kez vurularak öldürüldüğü görüntüler yayınlandı ve binlerce kişi bir kez daha ırkçılığa ve polis şiddetine karşı sokaklara indi.

- ABD’de şiddet olayları hız kesmeden devam ediyordu. 4 Temmuz Bağımsızlık Günü kutlamaları sırasında Chicago’daki kutlamaları hedef alan silahlı, aşırı sağcı bir saldırgan kalabalığa ateş açtı. 7 kişi öldü, 48 kişi yaralandı.

- Birleşik Krallık’ta beş bakan dahil 50'yi aşkın hükümet görevlisinin istifası sonrası görevi bırakma konusunda büyük bir baskı altında kalan Başbakan Boris Johnson, iktidardaki Muhafazakar Parti'nin liderliğinden istifa etti.

- Japonya Başbakanı Shinzo Abe katıldığı bir etkinlikte suikasta uğrayarak öldürüldü. Cinayetten kısa bir süre sonrasında gerçekleşen seçimlerde Abe’nin partisi Liberal Demokrat Parti (LDP) seçimi kazandı.

- ABD Başkanı Joe Biden İsrail’i ziyaret etti. İsrail'in Filistin topraklarını yasa dışı işgaline tepki gösteren protestocuların eylemlerinin yanı sıra Filistinli gazeteciler de üzerlerinde "Şirin için adalet" yazan siyah tişörtler giydiler. İsa’nın doğduğu Beytüllahim’de bir kiliseyi ziyaret eden Biden’ı karşılayan kilisenin çocuk korosu ellerinde Filistin bayraklarıyla John Lennon’ın Imagine şarkısını söyledi. Kilisede söylenen ve dinin olmadığı bir dünyayı düşleyen şarkıya Biden da eşlik etmeye çalıştı.

- Myanmar’daki cunta rejimi iki demokrasi aktivistini idam etti. Ülkede onlarca yıldır idam gerçekleştirilmiyordu.

- Papa Francesco, Kanada'da Katolik okullarında yerli çocuklara yönelik istismarlar ve kötü muamele ile yerlilere yönelik "yıkıcı" devlet politikalarında işbirlikçi Katolik Kilisesi üyeleri adına özür diledi.

- Hollanda Merkez Bankası (DNB) Başkanı Klaas Knot, bankanın kölelik geçmişindeki rolü nedeniyle özür diledi. Banka, önümüzdeki yıllarda kölelik geçmişinin etkilerini azaltmaya yönelik çalışmalar için maddi destek sağlayacağını açıkladı.

- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Osman Kavala’yla ilgili 10 Aralık 2019’da verdiği “serbest bırakılmalı” kararının uygulanmaması nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin ihlal edildiğine karar verdi. Böylece Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında ilk kez, kararı ısrarla uygulamayan Türkiye için yaptırım yolu açılırken, Türkiye’nin Avrupa Konseyi’nden ihraç edilmesi de gündeme geldi.

- Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kuzey Irak’ta yer alan Zaho kentine TSK tarafından düzenlenen saldırıda en az 8 sivilin öldüğünü, 20'den fazla sivilin de yaralandığını açıkladı. Hükümet yetkilileri, Türkiye’nin katliamla ilgisi olmadığını ve PKK’nın kendi yaptığı saldırıyı TSK’nın üzerine attığını açıkladı ancak Avrupa ve ABD’li yetkililer dahil birçok ülkeden Türkiye’ye kınama geldi.

Türkiye:

- 2017 yılında Diyarbakır’daki Newroz kutlama alanına girmek isterken polis kurşunuyla hayatını kaybeden Kemal Kurkut’un vurulma anını çeken gazeteci Abdurrahman Gök’e “örgüt propagandası”ndan 1 yıl 6 ay 22 gün hapis cezası verildi.

- Yılın hemen başında 4 bin 253 liraya yükseltilen asgari ücrete bir kez daha zam yapıldı. Enflasyondaki yükseliş nedeniyle asgari ücret de 5 bin 500 liraya yükseltildi.

Mabel Matiz'in Youtube'da yayımladığı şarkısının klibinden ekran görüntüsü.

- Mabel Matiz'in "Karakol" şarkısının klibine eşcinsellik çağrışımları yarattığı gerekçesiyle fiilî yayın yasağı getirildi. Resmi bir yasak kararı olmamasına rağmen Yeni Şafak'tan Ersin Çelik’in haberine göre RTÜK (Radyo ve Televizyon Üst Kurulu), tüm müzik kanallarını arayarak klibi yayınlamamalarını söylemişti. Sosyal medyada hızla yayılan klip kısa sürede en çok dinlenen şarkılardan biri oldu.(Belki ayrı olarak değil de arka fondan çalınır bu madde okunurken.)

- Van'da Karahisar köyü yakınında mülteci kaçakçılığı yaptığından şüphelenilen bir midibüsün dur ihtarına uymaması üzerine ateş açıldı. Dört yaşında bir çocuk hayatını kaybederken 12 mülteci de yaralandı.

- Konya Şehir Hastanesi'nde bir hasta yakını doktor Ekrem Karakaya’yı öldürdü. TTB olay üzerine tüm hastanelerde sağlıkta şiddete karşı yasal düzenleme yapılması talebiyle iş bırakma eylemleri düzenledi. Polis İstanbul Cerrahpaşa Hastanesi önünde barikat kurarak sağlık çalışanlarının yürüyüşünü engellemeye çalışsa da sağlık çalışanları yürümeyi başardı.

- Aynı günlerde Avukat Servet Bakırtaş'ın silahlı saldırı sonucu öldürmesinin ardından bu kez de Türkiye Barolar Birliği'nin (TBB) çağrısıyla ülke genelinde avukatlar boykot eylemleri yaparak avukatlara yönelik saldırıları protesto etti.

- Konya’da evine giderken bir kadına şiddet uygulandığını gören ve müdahale ederken saldırganın ölümüne neden olan Kadir Şeker hakkında tahliye kararı verildi. 2 yıldan uzun süredir hapiste olan Şeker’in yeniden yargılandığı davada cezası 10 yıl 10 aya düşürüldü ve tahliye edildi.

- Danıştay, İstanbul Sözleşmesi'nin feshine ilişkin 20 Mart 2021 tarihli Cumhurbaşkanı Kararının iptal istemini reddetti. Karar 2'ye karşı 3 oyla alındı. Karar, kadın örgütleri tarafından protesto edildi.

- Boğaziçi Üniversitesi Rektörlüğü, öğrenciler tarafından yapılmak istenen alternatif mezuniyet töreni için kürsü kurulmasına izin vermedi. Rektörlüğün çıkardığı tüm engellere rağmen öğrenciler alternatif mezuniyet törenini gerçekleştirdi ve “direniş diploması” adını verdikleri diplomalarını aldı.

- Benzer şekilde Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Rektörlüğü, yıllardır ODTÜ’deki “Devrim Stadyumu”nda düzenlenen mezuniyet törenini yasakladığını duyurdu. Ancak tüm bölümlerin ve ODTÜ öğrencilerinin birleşerek töreni Devrim Stadyumu’nda yapacağını açıklaması üzerine rektörlük geri adım atmak zorunda kaldı ve tören büyük bir katılımla gerçekleşti.

- Muharrem Orucu'nun ilk gününde Ankara’da 5 Alevi kurumuna eş zamanlı saldırılar gerçekleştirildi. Saldırılarda yaralanan olmasa da Alevilerin hedef alınmış olması tepki yarattı. Saldırganlar yakalandı. Hemen hemen bütün partiler ve hükümet sözcüleri de saldırıları kınayan açıklamalar yaptı.

İklim-Çevre:

- Temmuz ayı rekorlar kıran sıcak dalgalarıyla tarihe geçti. Fransa’nın birçok şehri 40 dereceyi aşan sıcaklıklarla birlikte güneyinde mega yangınlarla sarsıldı. Sert rüzgârlar nedeniyle yangınlar günlerce kontrol altına alınamadı. Portekiz 47 dereceyi gören sıcak dalgası nedeniyle orman yangınlarına sahne oluyordu. Yunanistan’da aşırı sıcaklar nedeniyle 24 saat içerisinde 100’den fazla orman yangını yaşanırken, Türkiye’nin Güney kentlerinde de orman yangınları başladı.

- İspanya ve Portekiz’in en az 1.200 yıldan sonra en kurak dönemlerini yaşadığı açıklandı. Pek çok kentte sıcaklık 44 santigrat derecenin üstüne çıktı. Son 70 yılın en şiddetli kuraklığını yaşayan İtalya’da ise ülkenin kuzeyinde Po Nehri'nin geçtiği beş bölgede olağanüstü hâl ilan edildi.

- Londra, Roma ve Dublin dahil olmak üzere 28 Avrupa başkentinden yedisinde Haziran ve Temmuz aylarında sıcaklıklar son 40 yılın en yüksek seviyelerine ulaşmıştı.

- ABD Fırtına İzleme Ajansı (US Storm Watch) Akdeniz’in Temmuz’da yaşadığı eşi görülmemiş sıcak hava dalgası sonucu su sıcaklığının normal değerlerin 6,2 derece üzerine yükselmesine sebep olduğunu açıkladı. Bilim insanları deniz suyu sıcaklıklarının yüksek seyrettiği Akdeniz’de bir deniz tabanı yangını yaşanmakta olduğunu duyurdu.

- Sıcak dalgası sadece Avrupa’nın Güneyinde değil ABD’nin Güneyi ve Çin’de de yaşanıyordu. Kaliforniya’da bu yılın en büyük orman yangınları yaşandı. Çin’in 100’e yakın şehrinde de ise sıcak dalgası etkili oldu. Çinli demiryolu işçilerinin aşırı sıcaktan bozulan demiryollarını dev buz kalıpları sürerek soğutmaya çalıştığı video yılın en ikonik görsellerinden biriydi.

- Birleşik Krallık da sıcak dalgasından nasibini alarak 40,2 santigrat dereceyle tarihinin en sıcak gününü yaşadı. Bilim insanları eğer iklim değişimi yaşanmasaydı Britanya’da sıcaklığın 40 dereceyi geçme ihtimalinin sadece yüzde 0,1 olduğunu açıkladılar. Bir günde 2600 çağrı alan itfaiye teşkilatı II. Dünya Savaşı’ndan bu yana en yoğun günü yaşadıklarını çok sayıda ev ve binanın yandığını açıkladı.

- Yokoluş İsyanı (Extinction Rebellion) aktivistleri de Rupert Murdoch medya şirketine bağlı yayın organlarının konuyu "eğlenceli bir hikâye gibi" haberleştirmesini protesto etti. Mesela The Sun gazetesi tarihi sıcaklık rekoru haberini sahilde güneşlenen ve dondurma yiyen insanların fotoğrafıyla birlikte vermişti. Aktivistler, News UK binasının camlarını kırdı, ayrıca ellerinde "40 derece = ölüm" yazan pankartlar taşıdı.

- Alaska’da ise ay boyu yüzlerce orman yangını yaşandı. Temmuz ortasında sadece 24 saat içerisinde 264 ayrı orman yangını yaşandığı ve yılda ortalama 60 bin şimşeğin düştüğü eyalette sadece 4 gün içerisinde 40 bin şimşeğin düştüğü açıklandı.

- Dünya kavrulurken ABD Yüksek Mahkemesi, ABD’nin en büyük kömür madenlerine sahip olan eyaletlerinden biri olan West Virginia eyaletinin başvurusu üzerine ABD Çevre Koruma Ajansı'nın (EPA) sera gazı salımını sınırlandırma yetkisine karşı karar verdi. Kararın gerekçesi olarak seçilmemiş bürokrasinin seçilmiş eyalet yönetimi üzerinde “demokratik olmayan” yetkisinin kaldırılması gerektiğine yer verildi. Ancak iklim değişiminin milyonlarca insan üzerindeki etkisine değinilmedi.

- Biden yönetimi, Meksika Körfezi ve Alaska'nın Güneyinde petrol ve gaz sondajı için saha kiralanmasına izin veren deniz geliştirme planını açıkladı. Çevre grupları Biden’ın başkanlık seçimlerinde yeni fosil yakıt çıkarılmasına karşı ilan ettiği vaatleri hatırlatarak tepki gösterdi.

- Almanya 2030 yılına kadar kömürlü termik santrallerin tamamını kapatma kararı almış olmasına rağmen yeni kurulan Sosyal Demokrat-Liberal-Yeşil hükümet, Rusya’dan enerji bağımsızlığı sağlama amacını bahane ederek kapatılmış olan 2 kömürlü termik santrali yeniden açma kararı aldı.

- Avrupa Parlamentosu, doğalgaz ve nükleer enerjinin “yeşil yatırımlar” olarak etiketlenmesine izin veren taksonomi düzenlemesine onay verdi. İklim aktivistlerinin büyük itirazlarına rağmen net-sıfır hedeflerine ulaşma konusunda geçiş enerjisi denilen doğalgaz ve büyük riskler barındıran nükleer enerji, enerji şirketlerinin çabaları sonucu yatırım onayı almış oldu.

- Nature Communications dergisinde yer alan bir makalede küresel ısınmanın atmosferdeki metan gazı miktarını dört kat artırmakta olduğunu ortaya koydu. CO2’e göre 20 ila 80 kat daha fazla ısı tutan metan, küresel ısınma nedeniyle buzulların erimesi, bataklıkların kuruması gibi nedenlerden dolayı daha fazla miktarda atmosfere salınırken hydroxyl radicals denen ve metan gazını doğal yollarla temizleyen maddelerin de hızla azaldığı ortaya çıkarıldı.

Royal Academy’de iklim krizi eylemi. Fotoğraf: James Manning/PA Images/Getty Images

- Just Stop Oil aktivistleri London’s Royal Academy’de yer alan bir Da Vinci tablosuna kendilerini yapıştırdı. Aktivistler, İsa’nın kendisine birinin ihanet edeceğini açıkladığı anı konu alan resmi kasten hedef aldıklarını, hükümetin de Judas gibi kendilerine ihanet etmekte olduğunu söylediler.

- Benzer bir eylem İtalya’da da gerçekleştirildi. Kendilerine Son Jenerasyon adını veren iklim aktivistleri Floransa’daki bir sergide yer alan Sandro Botticelli’nin 650 yaşındaki “Primavera” [İlkbahar] resminin cam korumasına kendilerini yapıştırdı. 

- Yeni bir araştırma, petrol ve gaz endüstrisinin son 50 yılda günde 2,8 milyar dolar net kâr elde ettiğini ortaya koydu. Fakat savaş fosil yakıt şirketlerine daha da fazla kâr sağlıyordu. Ukrayna Savaşı’yla birlikte tüm dünyada enerji fiyatları radikal bir şekilde yükselirken Shell ve daha birçok fosil yakıt şirketi, Nisan-Haziran ayları arasındaki üç aylık dönemde rekor işletme kârları bildirdi.

- The Guardian yazarı George Monbiot, “Kapitalizm Gezegeni Öldürüyor: Kendi Yıkımımızı Satın Almayı Bırakmanın Zamanı Geldi” başlıklı makalesiyle Orwell Gazetecilik Ödülü’nü kazandı. Monbiot, makalesinde ekolojik felaketi durdurmak ve gezegeni kurtarmak için kapitalist sistemi hedef almak gerektiğini anlatıyordu.

- Brezilya’da iklim inkârcısı Bolsonaro yönetimine rağmen Yüksek Mahkeme, Paris İklim Anlaşması‘nı, ulusal yasaların önünde tutulması gereken bir insan hakları sözleşmesi olduğu yönünde karar verdi. Böylece Brezilya, bu yönde bir karar veren dünyadaki ilk ülke oldu.

- Brezilya’nın NAe São Paulo uçak gemisi Aliağa gemi söküm tesislerinde sökülmek üzere yola çıktı. Sök Denizcilik tarafından söküm işlemleri gerçekleştirilecek olan geminin içerisinde 900 ton kadar asbest dahil yüksek miktarda toksik madde bulunduğu, geminin nükleer denemelerde yer almasından dolayı radyoaktif maddeye maruz kaldığı ve uluslararası sözleşmelerin gerektirdiği süreçlerin işletilmediği gerekçesiyle geminin Aliağa’da sökülmesine karşı büyük bir kampanya başlatıldı.

- Geminin gereken yasal prosedürü tamamlamadan yola çıktığını belirten Brezilya Yüksek Mahkemesi, gemiyi karasularını terk etmeden sadece birkaç gün önce geri çağırdı ama ilginç bir şekilde karar gemiye bir türlü ulaşamadı.

- Çevre aktivistlerinin kampanyası sayesinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişimi Bakanlığı geminin Türkiye karasularına girişine yasak koydu ve Sao Paulo gemisi Cebelitarık Boğazı’ndan Brezilya’ya geri döndü.

- Şırnak’ta Cudi Dağı ve Besta bölgesinde bulunan binlerce ağacın güvenlik gerekçesiyle kesildiği ortaya çıktı. Şırnak Barosu yaptığı araştırmanın sonuçlarına dayanarak ağaç kesimleri yüzünden bölgedeki yeşil alanın yüzde 7'sinin yok olduğunu açıkladı.

Ağustos 

Ayın sözü:

İnsan insana sarılmalı, bir çocuğun yanağına öpücük kondurmalı ki dünya daha güzel bir yer olsun.

Kobani davası tutuklusu Bircan Yorulmaz cezaevinden yazdığı mektupta açık görüş sırasında 82 yaşında bir annenin elini, 11 yaşında bir çocuğun yanağını öptüğü için aldığı cezayı anlatıp Ümit Kıvanç’ın yazdığı “İnsan insana sarılır mı Bircan?” yazısına bu sözlerle yanıt verdi. (Bianet)

Ukrayna Savaşı:

- Ağustos ayı nükleer savaş gerginliğiyle başladı. Rusya ile ABD arasındaki son nükleer anlaşma olan Yeni Stratejik Silahların Azaltılması Anlaşması (Yeni START) askıya alındı. Rusya, kendisine yönelik yaptırımlara karşılık olarak anlaşma kapsamında ABD’nin stratejik nükleer silahlar için tesislerinde yapacağı denetlemeleri geçici olarak askıya aldığını açıkladı.

- Nükleer Silahsızlanma Antlaşması'nın (NPT) güncellenerek genişletilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla başlayan uluslararası görüşmeler de Rusya’nın vetosuyla maalesef olumsuz sonuçlandı.

- Putin, Rus donanmasının temel ilke ve hedeflerini içeren yeni deniz doktrini hakkında açıklamalarda bulundu. Putin, Karadeniz ile Kuzey Kutup Bölgesi'ndeki sınırların korunmaları için elden geldiğince sert biçimde mücadele edileceğini söylerken doktrinde ülke için en büyük tehlikenin Amerika Birleşik Devletleri ve NATO olduğu belirtiliyordu.

Fotoğraf: The Guardian

- Britanya İşçi Partisi eski lideri Jeremy Corbyn, Batılı ülkeleri Ukrayna'yı silahlandırmaya son vermeye çağırdı. Corbyn, "Silah göndermek bir çözüm getirmeyecek, bu savaşı sadece uzatacak ve daha da yıkıcı hâle getirecek" diyerek dünya devletlerinin diplomatik çözüm için uğraşması gerektiğini söyledi.

- Ukrayna ve Rusya arasındaki ateşkes müzakerelerinin sona erdiği Mart sonundan bu yana Rusya ilk kez barış görüşmelerine hazır olduğunu duyurdu ancak Ukrayna "Müzakereler Rusya'nın yenilgisinden sonra" diyerek bunu reddetti ve önemli bir diplomatik fırsat kaçırılmış oldu.

- Uluslararası Af Örgütü, Ukrayna'yı, sivilleri Rusya'ya karşı canlı kalkan olarak kullanarak uluslararası hukuku ihlal etmekle suçlayan bir rapor yayınladı. Daha önce Rus ordusunun suçları hakkında da raporlar yayınlayan Af Örgütü’nün bu raporu nedense Batı dünyasında büyük tepki çekti ve Rusya yanlısı olmakla suçlandı.

- Savaş sürerken Türkiye bir yanda Rusya’yla tahıl koridoru anlaşmasının aracılığını, öbür yanda Ukrayna’ya Silahlı İnsansız Hava Aracı satışını yapmaya devam ediyordu. Bu süreçte Türkiye’nin Rusya’dan aldığı görece ucuz petrol miktarını da iki kat artırdığı ortaya çıktı.

- The Guardian gazetesinin yaptığı araştırma Ukrayna Savaşı nedeniyle rekor kârlar elde eden şirketlerin sadece fosil yakıt şirketleri olmadığını ortaya çıkardı. Savaş başladığından bu yana dünya çapında gıda fiyatları ortalama yüzde 20 artarken dünya tahıl ticaretinin yüzde 70-90 kadarını kontrol eden dört büyük gıda şirketinin rekor kâr oranına ulaştığı açıklandı.

- Ağustos ayının son günlerinde Ukrayna ordusu karşı saldırıya başladı. Ukrayna ordusu savaşın başlarında Rus ordusuna kaybettiği yerleri, özellikle de Herson bölgesini geri almaya başladı.

Dünya:

- ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi ani bir kararla Pasifik adaları ziyareti kapsamında Tayvan’ı ziyaret edeceğini açıkladı. Çin, ziyaretin kendi iç işlerine ve egemenliğine müdahale olduğunu söyledi. Ukrayna Savaşı’nın sürdüğü sırada bu karar, bu kez de Tayvan civarında ABD ve Çin arasında askerî bir gerilime yol açtı. ABD bir savaş gemisini Güney Çin Denizi'ne yollarken, Çin Halk Kurtuluş Ordusu ve Tayvan karşılıklı askerî tatbikatlar gerçekleştirdi.

- Çin ABD’ye tepki olarak ABD’yle bazı alanlarda işbirliğini askıya aldığını açıkladı. ABD'yle askerî diyaloğu kesti. İklim kriziyle, sınır ötesi suçlarla ve yasa dışı göçle mücadele gibi konularda da artık ABD’yle işbirliği yapmayacağını duyurdu.

- Pelosi, Tayvan ziyaretiyle bölgeyi gerdikten sonra görüşmelerine Güney Kore’de devam etti. Burada "Kuzey Kore'yi nükleer silahlardan arındıracağız" diyerek bu sefer de Kore yarımadasını germeyi başardı ve askerî gerilimi tırmandırdı. Birkaç hafta sonra da ABD ve Güney Kore, Kuzey Kore'ye karşı bölge tarihindeki en büyük savaş tatbikatını gerçekleştirdi.

- Bu askerî gerginlikle hemen hemen aynı sıralarda ABD Başkanı Biden Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’ni ziyaret ederek artan fosil yakıt fiyatları sebebiyle üretimi artırmalarını istedi ve iki ülkeye 5 milyar dolarlık silah satılmasını onayladı.

- İsrail bir kez daha Gazze’yi vurdu. Gazze Şeridi'nde üç gün süren İsrail bombardımanında 19’u çocuk olmak üzere en az 44 Filistinli öldürüldü. 350 kişi de yaralandı. Filistin Yönetimi, İsrail'in saldırısında yaklaşık 1.500 konutun hasar gördüğünü veya yıkıldığını söyledi.

- İsrail’in Gazze’ye yönelik kanlı saldırıları sürerken Türkiye ve İsrail'in tam diplomatik ilişkilere döndüğü açıklandı. Karar doğrultusunda iki ülkenin birbirlerine büyükelçi atayacağı bildirildi.

- ABD eski Başkanı Donald Trump’ın Florida Palm Beach'deki evi Mar-a-Lago'ya FBI baskını gerçekleşti. ABD tarihinde bir ilk olan olayın nedeni olarak Trump’ın Beyaz Ev’den “çok gizli” olan dosyaları kaçırarak evine götürmüş olması açıklandı. Trump hakkında Casusluk Yasası'nın olası ihlalleri nedeniyle soruşturma başlatıldı.

- New York’ta düzenlenen bir konferansta konuşmacı olan "Şeytan Ayetleri" kitabının yazarı Salman Rüşdi bıçaklı saldırıya uğradı. Gözünden ve karaciğerinden yaralanan 75 yaşındaki yazar bir gözünü kaybetti. Saldırgan Rüşdi hakkında "O İslam'a saldıran biri, onların inançlarına, inanç sistemlerine saldırdı" diye konuştu.

- BM, Etiyopya'nın Tigray bölgesinde süren savaş nedeniyle beş yaşın altındaki her üç çocuktan birinin yetersiz beslendiğini açıkladı.

“Sadece evet, evet demektir”  Fotoğraf: BBC

- İspanya’nın sol koalisyonu kadın hakları alanında çok önemli bir yasa geçirdi. Artık tecavüz suçlarında kadınların elini zayıflatan “rıza” karmaşasına karşı “Sadece evet, evet demektir” ilkesi yasalaştı. Buna göre ilişkiden önce açıkça ilişkiye onay verildiğinin belirtilmediği durumlarda yasalar kadının yanında duracak.

Türkiye:

- Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock ile yaptığı görüşmenin ardından gerçekleştirilen basın toplantısında "Osman Kavala’yı Türkiye aleyhine kullanıyorsunuz, fonluyorsunuz. Gezi olaylarında ne kadar fonlandığını biliyoruz. O nedenle Osman Kavala konusunu sürekli gündemde tutuyorsunuz" dedi. Bunun üzerinde Osman Kavala avukatı aracılığıyla şu cevabı gönderdi: “Gezi olaylarına benim üzerimden yurtdışından kaynak aktarıldığı, Gezi protestolarını itibarsızlaştırmak ve beni cezaevinde tutmak için uydurulmuş bir iddiadır.”

- 31 Temmuz’da düzenlenen Kamu Personeli Seçme Sınavı’nda (KPSS) sorulan çok sayıda sorunun, Yediiklim Yayınları'nın deneme soru kitapçığındaki sorularla aynı olduğu iddia edildi. Söz konusu yayınevi “Bir iki soru aynı diye algı yapmaya gerek yok” açıklaması yaparken ÖSYM, iddiaların “asılsız” olduğunu belirtti. Fakat bu açıklamadan sadece 9 saat sonra ÖSYM Başkanı, Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından görevinden alındı ve olay hakkında soruşturma talimatı verildi. Ardından sınavın iptal edilerek tekrarlanmasına karar verildiği duyuruldu. 

- Bursa’nın Gürsu ilçesinde Kürt mevsimlik işçilere karşı ırkçı bir saldırı yaşandı. Olayda, Şırnak’tan aileleriyle gelen onlarca işçinin kaldığı ev taşlandı ve kurşunlandı. Kavganın “mevsimlik işçilerin bir kadını taciz ettiği” iddiasıyla başladığı söylenmesine rağmen mahallede hemen her yıl benzer ırkçı gerginliklerin olduğu da bizzat mahalleliler tarafından söylendi.

- Ağustos ayında valilikler, kaymakamlıklar ve belediyeler tarafından arka arkaya festival ve konser yasakları geldi. Kimi zaman terör örgütleriyle ilişkili olmak, kimi zaman vatandaş şikayetleri gibi gerekçeler gösterilerek Munzur Kültür ve Doğa Festivali’nden, Zeytin Rock Festivali’ne, Aynur Doğan’dan Metin ve Kemal Kahraman konserlerine kadar birçok etkinlik yasaklandı.

Gülşen gözaltına alındı. Fotoğraf: AA

- Şarkıcı Gülşen dört ay önceki konserinde imam hatipli bir müzisyen arkadaşıyla ilgili sözleri nedeniyle İstanbul’daki evinde gözaltına alındı ve tutuklandı. İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, hakkında “Halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama” suçlamasıyla soruşturma başlattı. Gelen tepkiler üzerine Gülşen’e ev hapsi verilerek tahliye edildi.

- Alaattin Çakıcı’nın eski avukatlarından Mehmet Sinan İnce’nin, “2016 yılında Meclis'e silah sokularak Garo Paylan'ın öldürüleceği, ancak son anda planın ters teptiği” iddiasında bulunması üzerine HDP milletvekili Paylan suç duyurusunda bulundu. Bunun üzerine Çakıcı’nın avukatı İnce bir kez daha açıklama yaparak hakaret ettiği Garo Paylan’ı "Yapacak olsak yapardık. Kahraman yapmak istemedik seni. Yoksa iki defa önümüze düşürdük yürürken seni Meclis'te" ifadeleriyle tehdit etti.

- Cumhurbaşkanı Erdoğan, Afyonkarahisar’daki toplu açılış töreninde yaptığı konuşmada Avrupa’daki yüzde 10’u bulan enflasyonun yüzde 80’leri bulan Türkiye’den daha ağır geçtiğini şu sözlerle açıklamaya çalıştı: “Emin olun, onların başındaki kara bulutların taşıdığı felaket yağmurları, bizim yaşadıklarımızla mukayese edilemez. Doğalgaz bulamıyorlar. Şu anda marketlerin rafları Avrupa’da boş.”

- Diyarbakır’ın Sur ilçesinde 2 Aralık 2015’te ilan edilen sokağa çıkma yasakları sırasında ölen Hakan Arslan’ın kemikleri 7 yılın ardından bir torba içinde babası Ali Rıza Aslan’a teslim edildi. Vicdanları sızlatan bu davranış kamuoyunda tepki çekti. Diyarbakır Barosu savcı hakkında Hakim ve Savcılar Kurulu'na (HSK) başvurdu.

- Boğaziçi Üniversitesi yönetiminin, üniversite bünyesindeki Mithat Alam Film Merkezi’nin yöneticileri Zeynep Ünal ve Elif Ergezen’i görevden alması ve her iki ismin kampüse girişlerinin yasaklamasına sinemacılardan tepki geldi. Yönetmen Nuri Bilge Ceylan, oyuncu Hülya Koçyiğit gibi birçok isim üniversite yönetimine tepki gösteren açıklamalar yaptılar. Aynı günlerde ikinci kez üniversiteyle ilişiği kesilen öğretim görevlisi ve belgesel sinemacı Can Candan ofisini toplayarak okuldan ayrıldı. Hemen ardından da yönetim, uzun yıllardır ders veren 16 akademisyenin ders vermesini veto ederek ofislerini boşaltmasını istedi.

Kentucky'de 37 kişi hayatını kaybetti.

İklim-Çevre:

- Ağustos ayının daha ilk günlerinde dünyanın dört bir yanında iklim değişimi kaynaklı felaketler yaşandı. ABD'nin Kentucky eyaletinde şiddetli yağışların yol açtığı sel baskınları sonucu en az 37 kişi hayatını kaybetti. Kaliforniya’da Temmuz ayında başlayan ve yılın en büyük orman yangınına dönüşen felaket devam ederek 4 kişinin ölümüne yol açtı. İran’da meydana gelen aşırı yağış ve seller 18 eyalette 400 yerleşim yerini etkiledi, en az 76 kişi hayatını kaybetti. Uganda’daki sel felaketinde de en az 24 kişi hayatını kaybetti.

- Pakistan tarihinin en büyük sel felaketiyle karşı karşıya kaldı. Ülke topraklarının üçte biri sular altında kalırken 33 milyon kişi yani nüfusun yüzde 15’i doğrudan felaketten etkilendi. En az 1.508 kişi öldü. Ülke zaten Haziran’dan beri muson yağmurları kaynaklı sellerde bine yakın insanını kaybetmişti. Son sel felaketinin ardından OHAL ilan edilen ülkede 800 binin üzerine ev yıkıldı, 22 bin okul yıkıldı veya hasar gördü, 1 milyondan fazla çiftlik hayvanı öldü. Sellerin 40 milyar dolar zarara yol açtığı açıklandı.

- Hollanda, ülkeyi vuran kuraklık nedeniyle ülke çapında “su kıtlığı” ilan etti. Su kullanımına ciddi sınırlamalar getirildi. İngiltere’de de 8 bölgede kuraklık ilan edilerek araba yıkamak, cam silmek gibi faaliyetler kısıtlandı.

- Avrupa Kuraklık Gözlem Dairesi'nin hazırladığı ilgili rapora göre, Mayıs ayında başlayan sıcak hava dalgaları ve yağış azlığı nedeniyle 10 Ağustos itibarıyla kıtanın yüzde 47'lik bölümü kuraklık tehlikesi altındaydı. Avrupa'nın yüzde 17'lik kısmında ise söz konusu tehdidin çok ağır ve endişe verici boyutta olduğu bildirildi.

- Dünyanın öteki ucunda da aşırı kuraklık yaşanıyordu. Çin’in doğu bölgelerinde 900 milyon insanı etkileyen ve sıcaklıkların mevsim normallerinin 10 derece üstüne çıktığı sıcak dalgası 1963'ten bu yana üçüncü en güçlü bölgesel sıcak hava dalgası oldu. Ülkede 262 hava istasyonu 40 derece ve üzeri sıcaklıklar kaydetti. Ülkede düşen nehir seviyeleri nedeniyle elektrik üretimi düştü ve kesintiler yaşandı. Dünyanın üçüncü büyük nehri olan ve 400 milyon kişinin içme suyunu sağlayan Yangtze nehrinde kuraklık nedeniyle taşıma ve elektrik üretimi sıkıntıları yaşandı.

- Cezayir’i aşırı sıcaklar nedeniyle saran orman yangınları ve tornado yangınında 38 kişi hayatını kaybetti. Yüzlerce kişi yaralandı. Öte yandan Sudan'da 79 kişinin hayatını kaybettiği seller nedeniyle birçok eyalette OHAL ilan edildi.

- ABD ise bir yandan kuraklık, sıcak dalgası ve orman yangınlarıyla boğuşurken öbür yandan da aşırı yağışlara maruz kaldı. Ölüm Vadisi’ni vuran fırtına bölgeye 3 saat içerisinde tüm yıl boyunca yağan toplam yağışın yüzde 75’ini bıraktı. Yolların ve köprülerin sular altına kaldığı olay için meteorologlar “1000 yılın hava olayı” dediler.

- ABD’de Demokrat Partili Senatör Joe Manchin, Biden’ın 437 milyar dolarlık "Enflasyonu düşürme yasası”nı bloke etmeye son verdi. İklim değişimiyle mücadele paketi de denen yasa iklim ve enerji politikalarına 369 milyar dolar, sağlık sigortası masraflarının azaltılmasına 64 milyar dolar ayırıyordu. Kendi eyaletinden geçecek bir petrol boru hattı projesine devam edilmesi ve bazı fosil yakıt şirketlerine destek verilmesi gibi politikalar konusunda Biden yönetimini ikna eden Manchin’in de “Evet” oyu kullanmasıyla yasa geçti ve Biden tarafından da onandı.

- İklim aktivistleri destek verdikleri yasada son anda Manchin’e verilen tavizlere itiraz ettiler. Biden’ın uzlaşmak yerine iklim acil durumu ilan ederek başkanlık yetkilerini kullanabileceğini söylediler. Tam 41 şehirde kuraklık yaşandığını belirten binlerce aktivist 19 şehirde eylemler gerçekleştirdi ve yarım milyon yurttaşın imzaladığı iklim acil durumu ilan edilmesini talep eden metni teslim etti.

- France 3 televizyonu Fransa'nın Provence bölgesinde Ağustos böceklerinin hava sıcaklığının gölgede 36 dereceyi aşması nedeniyle hemen hemen hiç ses çıkaramadığını gözlemleyerek, “Ağustos Böcekleri aşırı sıcaklar nedeniyle sustu” haberi yaptı.

- Biyoçeşitlilik üzerine 35 bin deniz canlısı türünün iklim değişiminden nasıl etkilendiği üzerine yapılan bir araştırma denizlerde yaşayan türlerin yüzde 90’ının iklim değişimi kaynaklı yok oluş riski altında olduğunu ortaya koydu.

- Okyanusların yüzde 30’undaki canlı yaşamını korumayı hedefleyen ve bu hedefe dönük bir Okyanus Anlaşması yapılması amacıyla başlayan ve iki hafta süren BM okyanus zirvesi başarısızlıkla sonuçlandı. Devletler okyanuslardaki biyoçeşitliliği korurken ekonomik faaliyetleri nasıl kısıtlayacakları konusunda uzlaşmayı bir kez daha başaramadı.

- Brezilya'da dünyayla temas kurmayan bir kabilenin hayatta kalan son üyesi öldü. "Çukur adam" olarak bilinen yerli kabile üyesi, hem avlanmak hem de saklanmak için ormanda çukurlar açıyor ve tüm kabilesi yok edildiğinden bu yana 26 yıldır tek başına geleneksel yaşamını sürdürüyordu. Herhangi biriyle konuşmayı reddeden yerli adamın ölümünün ardından “Soykırım tamamlandı” yorumları yapıldı.

- Nature Climate Change dergisinde yayımlanan ve interaktif şekilde görselleştiren bir çalışma, küresel ısınmanın toplamda 160 hastalığı ağırlaştırdığını keşfetti.

- Yine Nature Climate Change dergisinde yayımlanan bir makalede "Bilim insanları sivil itaatsizliği, iklim krizini çevreleyen sayısız karmaşıklığı ve kafa karışıklığını ortadan kaldırma potansiyeline sahip" denerek bilim insanlarının politik mücadeleye girmesinin olumlu sonuçları olduğu açıklandı.

Yükselen hava sıcaklıkları yangınları tetikledi.

- Türkiye’de de hava sıcaklıklarının 40 derecinin üstünde seyrettiği bölgelerden peş peşe yangın haberleri geldi. Menderes, Anamur ve Antakya'da orman yangınları meydana geldi. Cizre ise 50 dereceyi görerek rekor kırdı. Son yıllarda azalan yağış ve artan buharlaşma nedeniyle Van Gölü‘ndeki su seviyesi düştü ve balıkçı tekneleri karaya oturdu.

- Sokak köpeklerinin bulunduğu bölgelerin kullanıcılar tarafından işaretlendiği ve fotoğraflandığı, "başıboş köpek haritası" olarak tanımlanan Havrita adlı uygulama nedeniyle Türkiye’nin farklı yerlerinde çok sayıda sokak köpeğinin fişlenerek öldürüldüğü ortaya çıktı. Havrita’ya önce erişim engeli getirildi, sonra da şirket tarafından kapatıld

Eylül 

Ayın sözü:

Önce seni görmezden gelirler, sonra sana gülerler, sonra senin için tahtakuruları dilerler, sonra sen kazanırsın.

ABD’nin iklim hareketi Sunrise Movement aktivisti Varshini Prakash, Kongre’de süren fosil yakıt şirketleri soruşturması hakkında Gandhi’nin sözlerine atıfla bu yorumu yaptı. (Guardian)

Ukrayna Savaşı:

- Ukrayna ordusunun Ağustos sonunda karşı saldırı başlatmasıyla birlikte yeniden nükleer savaş tehdidi gündeme geldi. Ukrayna’nın, Eylül’ün ilk 10 gününde Doğuda ve Güneyde 6 bin kilometrekarelik alanın geri alındığını açıkladığı sırada Rusya’nın savaşı kaybetme ihtimaline karşılık “sınırlı” ve “taktik” denilen nükleer silahları kullanabileceğine dair istihbarat haberleri medyada yer aldı.

- Finlandiya merkezli bağımsız araştırma enstitüsü CREA'nın (Enerji ve Temiz Hava Araştırma Merkezi) açıkladığı rapora göre, Rusya savaşmakta olduğu 6 ay içinde, fiyatlardaki yükselişin de etkisiyle, enerji ihracatından toplam 158 milyar euro kazanç sağladı. Ukrayna Savaşı'nın Rusya'ya maliyeti ise 100 milyar euro civarındaydı. Yani Rusya savaş nedeniyle harcadığı bütçeden fazlasını fosil yakıtı satışından geri kazanmıştı.

- Rusya, Avrupa Konseyi’nden sonra Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden de çekildiğini açıkladı. AİHM’de en fazla davaya sahip olan ülke durumunda olan Rusya’nın çekilmesiyle birincilik Türkiye’ye geçmiş oldu.

- Eylül ayının sonlarına doğru Rusya devlet başkanı Putin kısmi seferberlik ilan ettiğini duyurdu. Açıklama, Rusya’nın işgal ettiği dört bölgede Rusya’ya katılma referandumu yapılacağı günlerde geldi. Seferberlik kararı Rusya’da binlerce kişiyi savaşa karşı sokağa döktü. Daha ilk günkü eylemlerde 38 şehirde 1000'den fazla eylemcinin gözaltına alındığı belirtildi.

- Kısmi seferberlik ilanıyla beraber askere alınmaktan korkan onbinlerce erkek ülkeyi terk etmeye başladı. Öncelikle vizesiz gidilebilen Gürcistan, Ermenistan, Türkiye gibi ülkeler tercih edildi. Bu gelişme üzerine seferberlik zamanında askerî görevden kaçmanın cezası 5 yıldan 10 yıla çıkarıldı.

- Rusya’nın işgal ettiği Herson, Zaporijya, Luhansk ve Donetsk bölgelerinde referandum düzenlendi. Silahlı askerlerin kapı kapı dolaşarak topladığı oylarla dört bölgenin de Rusya’ya bağlanmaya “Evet” dediği açıklandı. Putin de dört bölgeyi Rusya’ya bağlayan kararnameyi onayladı.

- Eylül ayının son günlerinde Rusya’dan Avrupa’ya gaz ithalatının gerçekleştiği Kuzey Akım 1 ve 2 boru hatlarında patlamalar gerçekleşti. Boru hatlarının sabotaj sonucu bazı bölümlerinde patlamalar olduğu açıklandı ancak sabotajı kimin yaptığı “belirlenemedi.”

Dünya:

- Şili halkı dünyanın en ilerici ve çevreci anayasası denilen yeni anayasayı yapılan referandumda reddetti. Şili sağının ülkenin bölüneceği ve bayrağının değiştirileceği gibi gerçek dışı bir propagandanın gölgesi altında yapılan referandumda yüzde 62’yle anayasa reddedilmiş oldu. Başkan Gabriel Boric, "yeni bir anayasal süreç" oluşturmak üzere Kongre ve sivil toplum örgütleriyle ortak çalışma yürüteceğini söyledi.

- Britanya başbakanı Boris Johnson’ın Temmuz ayında istifa etmesinin ardından yaşanan Muhafazakâr Parti içi başkanlık seçimlerini büyük sermaye çevrelerine yakınlığıyla bilinen Liz Truss kazandı. Truss, böylece Başbakan da olmuş oldu ve Johnson hükümetinin parlamentosu seçimlerinde ilan ettiği seçim manifestosundan son derece farklı, aşırı neoliberal bir programı açıkladı.

- Azerbaycan-Ermenistan sınırında iki ülkenin askerî birlikleri arasında bir kez daha yoğun çatışmalar başladı. Ancak bu sefer çatışma alanı Karabağ değil Ermenistan topraklarıydı. Azerbaycan kendi askerlerine yönelik saldırı hazırlığı olduğu iddiasıyla Ermenistan topraklarını vurdu. İki gün süren çatışmalarda iki taraftan toplamda 300 kadar asker öldü.

- Savaş sırasında Ermeni bir kadın askerin cenazesine işkence edildiğine dair görüntüler büyük tepki çekerken Ermenistan, Azerbaycan'ın savaş suçları işlediği gerekçesiyle Uluslararası Adalet Divanı'na başvurdu. Bu olaydan haftalar sonra tekrar çatışmalar yaşandı ve bu kez de dört Ermenistanlı esir askerin Azeri askerler tarafından infaz edildiği görüntüler ortaya çıktı.

- Savaşın sisi içerisinde Ermenistan, Azerbaycan, Rusya, Gürcistan, Türkiye, Kırgızistan gibi ülkelerden onlarca akademisyen, gazeteci ve hak savunucusu bir araya gelerek Ermenistan ve Ukrayna'ya yönelik saldırılar üzerine "Barış talep ediyoruz" diyen ortak bir bildiriye imza attı.

- İsveç’te gerçekleşen genel seçimlerde Nazi kökleri olan aşırı sağcı İsveç Demokratları Partisi, Sosyal Demokratların ardından ikinci büyük parti oldu. Ülkede üç merkez sağ partinin oluşturduğu bir azınlık koalisyonu kuruldu. İsveç’in ilan ettiği 2045 yılına kadar net sıfır emisyon hedefine karşı çıkan aşırı sağcı parti hükümet dışında kalmakla birlikte hemen her konuda kendisine danışılması koşuluyla hükümete dışarıdan güvenoyu verdi.

- İtalya’da yapılan seçimlerden faşist kökleri olan İtalya’nın Biraderleri Partisi birinci parti olarak çıktı. Göçmen düşmanı, aşırı sağcı partinin lideri Giorgia Meloni ülkenin yeni başbakanı oldu.

İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth hayatını kaybetti. Fotoğraf: CNN

- Tam 70 yıldır tahtta bulunan İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth 96 yaşında hayatını kaybetti. Ülkede anma etkinliklerini protesto eden bazı monarşi karşıtlarının gözaltına alınması tepki topladı.

- BM Bağımsız Uluslararası Suriye Soruşturma Komisyonu, bölgedeki ülke ve grupların faaliyetlerine dair “Suriye Raporu”nu açıkladı. Raporda, Türkiye'nin etkinlik alanında savaş suçu ve insancıl hukukun yok sayılması gibi ihlallerin yaşandığına dair bulgulara yer verildi.

- Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Zirvesi'nde, İran yönetimi örgüte tam üyelik belgesini imzaladı. Böylece uluslararası sistemden tecrit edilen İran Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’la resmî olarak yakınlaşmış oldu. Zirveye katılan Cumhurbaşkanı Erdoğan Türkiye’nin de Örgüte katılma hedefi olduğunu ilan etti.

- 1960 ve 70'li yıllarda eşcinsellerin çalışma kamplarına gönderildiği Küba’da halk LGBTİ+ bireylerin evlenmesine imkân tanıyacak yeni bir aile tasarısının yasalaşmasını referandumla onayladı. Yeni yasaya göre LGBTİ+ bireyler için taşıyıcı gebelik ve evlat edinme hakları da tanınmış oldu.

- Kolombiya'nın ilk solcu Cumhurbaşkanı Gustavo Petro, aralarında Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri'nden (FARC) ayrılan silahlı örgütün de yer aldığı en az 10 gerilla örgütüyle ateşkes imzaladı.

İran'daki eylemlerden görüntüler.

- İran’da 16 Eylül’de 22 yaşındaki Mahsa Amini, başörtüsünü düzgün takmadığı gerekçesiyle ahlak polisi tarafından gözaltında dövülerek öldürüldü. İran devleti Amini’nin kalp krizi sonucu öldüğünü söylese de ülkenin dört bir yanında rejime karşı gösteriler başladı.

- Gösteriler ilk olarak Amini’nin bir Kürt kadını olmasının da etkisiyle Kürdistan eyaletinde yoğunlaşmıştı. Tahran ve birçok büyük şehirde zaten aylardır süren başörtüsü eylemleri de kentlerde kadınların sokaklara inmesinde önemli rol oynadı. Kadınlar hem başörtülerini çıkarıp yakarak hem de saçlarını keserek rejimi protesto etmeye başladı.

- İran rejimi her zamanki gibi eylemcileri dış güçlerin maşası olmakla suçladı. Göstericilere karşı polis güçleri ve rejim yanlısı Besic paramiliterleri şiddet uygulamaya ve ateş etmeye başladı. Birçok kentte internet erişimi kesildi. Eylemlerin daha ilk haftasında 40 kişi ölmüş, binden fazla kişi gözaltına alınmıştı.

- 30 Eylül'de “Kara Cuma” olarak tarihe geçen bir gün yaşandı. Çoğunluğunu Sünni-Müslüman azınlığın oluşturduğu Sistan-Belucistan eyaletinin Çabahar kentinde 15 yaşındaki bir kız çocuğunun bir polis komutanı tarafından gözaltında tecavüze uğradığı haberi üzerine çıkan olaylarda 96 kişi öldürüldü, yüzlerce gösterici yaralandı.

Türkiye:

- 1 Eylül Dünya Barış Günü’nde çeşitli illerde açıklama yapmak isteyen ve aralarında HDP’li vekillerin ve Barış Annelerinin de olduğu gruplara polis izin vermedi. Çok sayıda eylemci gözaltına alındı. 

79. Venedik Film Festivali’nden.

- 79. Venedik Film Festivali’nde, “Sinemacılar Saldırı Altında” başlıklı panelde, Gezi davasında 18 yıl mahkûmiyet alan yapımcı Çiğdem Mater’in mektubu okundu. Mater salona şöyle seslendi: “Tahran’daki bir hücrede ya da Kâbil’de yeraltına çekilmek zorunda kalmış bir sanatçıda söylediklerimin karşılık bulacağına, bulduğuna eminim. Özgür zamanlarda, festivallerde buluşmak ümidiyle.”

- İstanbul, Ankara ve İzmir’de "Büyük Aile Buluşması" adıyla LGBTİ+ hakları karşıtı nefret mitingleri örgütlendi. Üstelik mitinglerin duyurusuna ilişkin hazırlanan bir video TV kanalları ve radyolarda, “kamu spotu” başlığı adı altında da RTÜK'ün internet sitesinde yayımlandı.

- 14. Uluslararası Hrant Dink Ödülleri, her yıl olduğu gibi bu yıl da Hrant Dink’in doğum günü olan 15 Eylül’de sahiplerini buldu. Ödül bu yıl Türkiye İnsan Hakları Vakfı’na ve Türkiye dışından ise Afganistanlı kadın hakları savunucusu Shaharzad Akbar'a verildi.

- Diyarbakır’da 20 Eylül 1992 tarihinde katledilen Kürt yazar ve gazeteci Musa Anter’in ölümüne ilişkin açılan davada mahkeme heyeti, 30 yıllık zamanaşımının uygulanması ve davanın düşürülmesine karar verdi.

- Ayın son günlerinde resmî enflasyonun yüzde 80’i aştığı açıklanırken Merkez Bankası ise beklenmedik şekilde politika faizini 100 baz puan indirimle yüzde 13'den yüzde 12 seviyesine çekti. Kararın ardından dolar TL karşısında 18,40'a yükselerek tarihi zirvesini yineledi.

- Halkların Demokratik Partisi (HDP), Emek Partisi (EMEP), Türkiye İşçi Partisi (TİP), Toplumsal Özgürlük Partisi (TÖP), Sosyalist Meclisler Federasyonu (SMF) ve Emekçi Hareket Partisi (EHP) bir araya gelerek üçüncü ittifak dedikleri Emek ve Özgürlük İttifakı’nı ilan etti.

- Mersin'in Mezitli ilçesindeki Tece Polisevi'ne silahlı saldırı düzenlendi. PKK’nin üstlendiği saldırıda bir polis hayatını kaybederken 4 kişi de yaralandı. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu saldırıyı kınayan HDP eski eş genel başkanı Selahattin Demirtaş’a hakaret ederken Cumhurbaşkanı Erdoğan da HDP’yi hedef alan konuşmasında “İki tane terörist kadını kimler istismar ediyor? Malum, parlamentoda olan parti” dedi.

17. İstanbul Bienali'nden bir kare.

- 17. İstanbul Bienal’i başladı. Açık Radyo da 3 ay sürecek bienal boyunca Çemberlitaş’taki Barın Han’da bir sergi alanı ve stüdyo kurarak canlı yayınlar ve etkinliklerle bienal katılımcısı oldu.

İklim-Çevre: 

- Somali’de kuraklığın ağır sonuçları açıklandı. Arka arkaya dört yıldır yağmur mevsiminde kuraklık yaşanmış olmasının yüzbinlerce insanı hızla ölümcül bir kıtlığın içerisine sürüklediği belirtildi. Özellikle çocukları etkilemekte olan kıtlık nedeniyle saha çalışanları hâlsizlikten ağlayamayan çocukların ölmek üzere olduğunu ve çocuklarının acıyla dahi olsa ağladığını gören annelerin ise sevindiklerini belirtti.

- Aşırı kurak bir yaz geçirmekte olan Çin’de ülkenin en büyük tatlı su gölü Poyang’da sular 19,43 metreden 7,1 metreye kadar rekor seviyede çekildi ve ülkede ilk kez bir su kaynağı için “kırmızı alarm” ilan edildi.

- Nijerya, bu yılın başından beri sel felaketlerinde 300’den fazla insanın öldüğünü açıkladı. Son on yılın en kötü selleriyle mücadele eden ülkenin 27 eyaletini etkileyen seller 100 bin kişinin yerinden olmasına ve yarım milyon insanın etkilenmesine neden oldu.

- Yaz boyu aşırı kuraklıkla boğuşan İtalya’yı bu sefer de aşırı yağışlar vurdu. İtalya'nın doğusundaki Marche bölgesinde aşırı yağışların yol açtığı sellerde 10 kişi hayatını kaybetti.

- Eylül ayının daha başında Grönland buzullarının rekor ölçüde eridiği açıklandı. 2-5 Eylül tarihleri arasında Grönland’da geç sezon sıcak dalgası ve erime olayı meydana geldiği, buz tabakasının yüzde 36’sına tekabül eden 600 bin kilometrekarelik alanda yüzey erimesi gerçekleştiği söylendi.

- Japonya’yı Nanmadol Tayfunu vurdu. 7 milyon kişiye sığınaklara inmeleri çağrısı yapılırken tayfun sırasında 200 bin hanenin elektriği kesildi. Porto Riko’yu ise Fiona Kasırgası vurdu. Tüm ülkede bir gün boyunca elektrikler kesildi, 800 bin konut ve işyeri susuz kaldı. Fiona Kasırgası devam ederek Kanada’yı da vurdu. Sular altında kalan kentlerde kurtarma çalışmaları ve temizlik için ordu birlikleri görevlendirildi.

- Ayın son günlerinde ortaya çıkan Ian Kasırgası da Küba’yı vurarak 50 bin kişinin tahliye edilmesine, beş kişinin ölümüne ve ülkenin bir süre elektriksiz kalmasına yol açtı. Daha sonra Florida’ya ilerleyen kasırga iki milyondan fazla kişinin elektriksiz kalmasına, en az 153 kişinin ölmesine, yolların ve köprülerin yıkılmasına neden oldu.

- Küresel enerji tedariğinin yüzde 85’ini karşılayan 51 ülkede yapılan bir araştırma, 2021 yılında küresel çapta fosil yakıtlara verilen teşviklerin 700 milyar doları bulduğunu ortaya çıkardı.

- Türünün ilk örneği olan bir analize göre, fosil yakıt endüstrisinin son yıllarda protestoları susturmaya yönelik davalarla 150'den fazla iklim aktivisti ve topluluk liderini hedef aldığı ortaya çıktı. Earth Rights International’ın araştırması fosil yakıt şirketlerinin, boru hatlarını durdurma eylemleri yapanlar, üretimi durdurmaya çalışanlar ve benzeri gruplar tarafından gerçekleştirilen birçok olayda aktivistlere karşı ağır para cezası dahil yıldırma davaları açtığını gösteriyordu.

- Global Energy Monitor raporu, dünya çapında 24 bin km'den fazla yeni petrol boru hattının geliştirilmekte olduğunu ortaya çıkardı. Araştırmacılar ABD, Rusya, Çin ve Hindistan tarafından yönetilen projelerin “küresel ısınmayı 1.5 veya 2 dereceyle sınırlama planlarıyla büyük ölçüde çeliştiğini” söyledi. Boru hatlarından pompalanacak petrolün yılda en az 5 milyar ton CO2 salacağı açıklandı.

- BBC'nin yeni bir araştırmasına göre BP, Eni, ExxonMobil ve Shell gibi büyük petrol şirketlerinin, yükümlü oldukları hâlde zehirli sera gazı salımlarının büyük bir kısmını beyan etmediği ortaya çıktı. Petrol çıkarma işlemi sırasında ortaya çıkan doğalgazı yakan şirketler bu yakma işlemi sırasında ortaya çıkan sera gazı salımlarını yetkili kurumlara bildirmiyordu. Her yıl milyonlarca ton sera gazının bu şekilde hesaplara katılmadan atmosfere verildiği ortaya çıktı.

- Science dergisinde yer alan yeni bir bilimsel araştırma da fosil yakıt kuyularından çıkan doğalgazı yakma süreçlerinin, daha önce düşünülenden beş kat daha fazla metan saldığını ortaya koydu.

Fotoğraf: Fridays For Future Russia

- Rusya'da bir grup iklim aktivisti savaşa rağmen Rusya hükümetine karşı iklim davası açtı. Grup, Rus makamlarından, 2015 Paris İklim Anlaşmaları kapsamında kabul edilen küresel sıcaklık artışını 1,5 dereceyle sınırlama hedefleri doğrultusunda sera gazı emisyonlarını azaltacak daha sıkı önlemler almasını talep etti.

- Fosil yakıt kirliliği ile doğrudan bağlantılı sağlık ve güvenlik risklerine atıfta bulunan yaklaşık 200 küresel sağlık grubu, hükümetleri Fosil Yakıtların Yayılmasını Önleme Anlaşması'nı kabul etmeye çağırdı. Bu tarz bir anlaşma çağrısı bir ilk olmasa da ilk kez sağlık kuruluşları tarafından yapılmış oluyordu.

- Yeni bir rapora göre, gezegendeki kuş türlerinin neredeyse yarısının nüfusunun azalmakta olduğu ortaya kondu. Küresel olarak, kuş türlerinin yüzde 49'unun azalmakta olduğu, sekizde birinin yok olma tehdidi altında bulunduğu ve 1500 yılından beri en az 187 türün neslinin tükenmiş olduğu açıklandı.

- Avrupa'nın en büyük ve en çok tehlike altındaki tuzlu su lagünlerinden biri olan Mar Menor lagününe kişi statüsü verildi. Yok olma tehdidi altındaki lagünü 640 binden fazla insanın imza verdiği kampanya kurtardı.

- 23 Eylül’de küresel iklim grevleri gerçekleşti. Eylemlerin en büyüğü 280 bin kişinin katıldığı Almanya’da gerçekleşti. Eylemciler “okulda grev, fabrikada grev, sizin politikalarınıza yanıtımız bu” sloganı attı. Dünyanın 450 noktasında olduğu gibi Türkiye’de de İstanbul, İzmir, Bursa gibi şehirlerde yüzlerce aktivist iklim adaleti talep etti.

- 2011’den 2021’e kadar geçen 10 yıllık süreçte, devlet kurumlarının hatalı su politikaları sonucunda, yüzey alanının yüzde 98,18’lik bir kısmını kaybeden Marmara Gölü hakkında açılan ve Türkiye’nin ilk iklim davası olarak bilinen davada mahkeme yürütmeyi durdurma kararı verdi. Böylece önemli bir kazanım sağlanmış oldu.

Ekim 

Ayın Sözü:

Sokakta dans etmek için, Öpüşme anındaki korku için, Kız kardeşim için, kız kardeşin için, kız kardeşlerimiz için, Aşınmış beyinleri değiştirmek için, Normal bir hayat özlemi için.

Bu satırların yer aldığı “İçin” adlı şarkıyı yayınlayan İranlı sanatçı Shervin Hajipour tutuklandı. Hajipour’un şarkı sözleri Mahsa Amini için atılan tweetlerden oluşuyordu. (Açık Radyo)

Ukrayna Savaşı:

- Ukrayna’ya ait dört bölgede yapılan referandumun ardından Rusya Devlet Başkanı Putin, bölgelerin Rusya’ya bağlandığını Moskova’da düzenlediği dev bir gösteriyle duyurdu. Otobüslerle taşınan ve bir kısmında Rus ordusunun sembolü hâline gelen Z amblemli şapka ve tişörtlerin bulunduğu binlerce insanın önünde konuşan Putin, işgali “Özgür olmamızı istemiyorlar, sömürge olmamızı istiyorlar; eşit ortaklık istemiyorlar, bizden çalmak istiyorlar” diyerek savundu. Militarist ve milliyetçi propaganda şovunda ordu mensupları ve iktidar yanlısı sanatçılar da hazır bulundu.

- Ukrayna ordusu savaş başladığından bu yana Rus ordusunun en büyük gemisi olan Moskva gemisini Nisan ayında batırmasının ardından en sembolik saldırılarından birini gerçekleştirdi. Kırım’ı Rusya’yla birleştiren Kerç Köprüsü’nün bir kısmı havaya uçuruldu. Kerç köprüsü saldırısının hemen ardından Rusya, Zaporijya’da sivil hedefleri füzelerle vurdu ve 17 sivilin ölümüne neden oldu.

Fotoğraf: The Associated Press

- Köprü saldırısının ertesi günü Putin ani bir kararla kötü şöhretli bir general olan Sergei Surovikin’i Ukrayna'daki savaşın birinci genel komutanı olarak atadı. Surovikin, 1990'larda demokrasi yanlısı protestoculara ateş açan, Çeçenistan savaşında yer alan ve Suriye’de de devrimci halk hareketine karşı katliamlar yapan bir generaldi.

- Kuzey Akım boru hatlarına yönelik sabotajların ardından Rusya’dan Polonya’ya oradan da Almanya’ya gaz ileten Druzhba boru hattında da sızıntı olduğu açıklandı ve gaz akışı bir süreliğine durduruldu. Aynı günlerde Putin, Türkiye’nin Rus gazını Avrupa’ya ulaştırma konusunda bir merkez konumuna gelebileceğini açıkladı ve Türkiye hükümetinden de bu konuda olumlu açıklamalar geldi.

- Rusya’nın nükleer silah kullanabileceğine dair çıkan birçok haberin ardından bu kez Rusya, Ukrayna'nın radyoaktif madde yayan “kirli bomba” kullanabileceğini iddia etti ancak iddia hakkında herhangi bir kanıt göstermedi.

Dünya:

- İranlı sanatçı Shervin Hajipour, Mahsa Amini için atılan tweet’lerden hazırladığı sözlerle “Beraye- İçin” adlı şarkısını sosyal medyadan yayınladı. Şarkı hızla İranlı eylemcilerin marşı hâline gelirken Hajipour evine yapılan baskınla tutuklandı. İki gün içerisinde 40 milyon kez dinlenen şarkıda "Sokakta dans etmek için/Öpüşme anındaki korku için/Kız kardeşim için, kız kardeşin için, kız kardeşlerimiz için/Aşınmış beyinleri değiştirmek için/Öğrenciler için, Gelecek için/… Kadınlar, hayat, özgürlük için/Özgürlük için, Özgürlük için, Özgürlük için” deniyordu.

İran'da gerçekleşen eylemlerden bir kare. Fotoğraf: AP

- Özgürlük eylemlerinin her gün devam ettiği İran’da 17 yaşındaki Nika Shakarami ve 16 yaşındaki Sarina Esmailzadeh’in rejim güçleri tarafından kafalarına copla vurularak öldürülmeleri öfkeyi daha da artırdı. Eylemler özellikle üniversitelerde yaygınlaştı. Sokaklarda ise kadınlar “Azadi” sloganlarıyla eylemlerin başını çekmeye devam etti.

- Genç kadınların başını çektiği eylemler okulların açılmasıyla birlikte liselere taşındı. Lise bahçeleri ve derslikler eylem alanı hâline geldi. Liselerde resmî tezleri anlatmak üzere konuşma yaptırılan devlet görevlileri ve paramiliter Besic komutanları öğrenciler tarafından “Defol” sloganlarıyla kürsüden indirildi.

- Tahran’da Politik tutsakların tutulduğu ve kötü bir işkence şöhretine sahip Evin Hapishanesi’nde isyan çıktı. Hapishaneden silah seslerinin gelmesi üzerine çok sayıda tutsak ailesi hapishane önüne gitti ama devlet güçleri ailelere izin vermedi. Hem içeride hem de dışarıda yaşanan çatışmalarda en az dört tutsak öldürüldü, onlarcası yaralandı.

- Mahsa Amini’nin ölümünün 40. gününde mezarlık başında ve ülke genelinde on binlerin katıldığı büyük gösteriler düzenlendi.

- Dünya genelinde çatışma verilerini inceleyen BBC, bu yılın ilk dokuz ayında 90'dan fazla ülkede ve bölgede petrol fiyatlarından kaynaklanan protestolar düzenlendiğini haberleştirdi.

- Britanya’da “Enough Is Enough” kampanyasında biraraya gelen sendikalar artan enerji faturalarına, enflasyona ve yoksulluğa karşı ülkenin 50 kadar şehir ve kasabasında eylemler düzenledi. Ulusal Eylem Günü ilan edilen günde on binlerce işçi taleplerini dile getirdi. 

- Britanya’nın yeni başbakanı Liz Truss ilan ettiği yeni neoliberal programdan sadece birkaç hafta sonra geri adım atmak zorunda kaldı. Ancak ortaya çıkan siyasi kriz sonucu kendisi de istifa etti. Sadece 45 gün görev yapan Truss böylece İngiltere'nin tarihinde en kısa süre görevde kalan başbakan oldu. Truss’ın yerine eski maliye bakanı Rishi Sunak Muhafazakâr Parti’den başka bir aday olmadığı için yeni parti lideri ve başbakanlık görevine atandı.

- Sosyal eşitsizlikleri gözler önüne süren bir araştırma, ABD’de son 43 yıl içerisinde (1978-2021) neoliberal dönemde en üst düzey yöneticilerin maaşlarının yüzde 1500 artarken işçi maaşlarının sadece yüzde 18 arttığını ortaya çıkardı. Bir CEO ile sıradan bir işçinin maaşı arasındaki farkın 400 katı bulduğu belirtildi.

- Bu sırada Çin’de Komünist Parti'nin (ÇKP) 20. Ulusal Kongresi gerçekleşiyordu. Çin devlet başkanı Şi, Tayvan hakkında "Güç kullanmayı dışlamıyoruz, ayrılıkçı hareketleri durdurmak için gereken her türlü tedbiri alacağız" diyerek yeni bir savaşın sinyalini verdi.

- NATO'nun her yıl düzenli olarak gerçekleştirdiği "Steadfast Noon" tatbikatı bu sene Belçika ile Kuzey Denizi ve İngiltere hava sahasında gerçekleşti. Fakat bu yıl küresel nükleer gerilimin bir parçası olarak tatbikatta ABD'ye ait nükleer silahlar yer altında bulundukları depolardan çıkarılarak savaş uçaklarına nakledildi ve montajı yapıldı.

- NATO tatbikatının hemen ardından da Rusya nükleer füzelerinin dahil olduğu bir tatbikat gerçekleştirdi.

- ABD’de görülen bir davada Fransız çimento devi Lafarge, Suriye'de bir fabrikayı çalışır hâlde tutmak için onbinlerce insanın kanını döken terör örgütü IŞİD'e ödeme yaptığından kendisine yöneltilen “IŞİD'e yardım etme" suçunu kabul etti. Lafarge, 777,8 milyon dolar para cezasına çarptırıldı.

- İspanya'da kabul edilen "Demokratik Hafıza Yasası"yla birlikte diktatör Franco dönemi yasadışı ilan edildi. Yasayla diktatörlük dönemi ve o dönemin mahkemelerince verilen cezalar yasa dışı ilan edilip Franco tarafından verilen soyluluk unvanları geri alındı.

- İtalya’da ise tam aksi yönde bir gelişme yaşandı. 25 Eylül’de yapılan genel seçimlerin ardından yeni parlamentonun ilk oturumunda aşırı sağcı İtalya’nın Biraderleri (FDL) Partisi"nden Mussolini hayranı Ignazio Benito Maria La Russa, Senato Başkanı seçildi. Tarihin en ilginç ve ironik tesadüflerinden biri olarak Senato başkanlığına La Russa’nın seçildiğini anons etme görevi, Senato’nun 92 yaşındaki üyesi, Yahudi Soykırımı'nda ailesini kaybeden Senatör Liliana Segre’ye düştü. Üstelik Senato başkanlık devri faşistlerin Roma yürüyüşünü başlattığı 10 Ekim’de, yürüyüşün 100. yıldönümüne de denk geldi.

- Hemen ertesi gün de Temsilciler Meclisi başkanlığına Rusya yanlısı ve LGBTİ+ karşıtı görüşleriyle tanınan Lorenzo Fontana seçildi. Fontana, Putin yönetiminin yanı sıra Yunanistan’da daha sonra “suç örgütü” ilan edilen neo-Nazi partisi Altın Şafak’a da destek veriyordu.

- İsveç’te yeni kurulan sağ koalisyon hükümeti ilk icraatlarını hayata geçirdi. Çevre Bakanlığı kapatılarak Enerji, İş ve Sanayi Bakanlığı altına alındı. İsveç’e özgü bir ileri adım olan feminist dış politika çizgisinin de ülke çıkarlarına aykırı durumlara yol açtığı gerekçesiyle kaldırıldığı açıklandı.

- Türkiye-Yunanistan sınırında 92 göçmen tamamen çıplak bir şekilde bulundu. İki taraf da birbirini suçlarken bu insanlık suçunu üstlenen olmadı. Uluslararası Göç Örgütü (IOM) ise 2014'ten bu yana Avrupa'ya gelmeye çalışan düzensiz göçmenlerin 29 binden fazlasının yolculuk sırasında hayatını kaybettiğini açıkladı.

- Ekim ayının son günlerinde arka arkaya kötü haberler geldi. Güney Kore'nin başkenti Seul'de düzenlenen Cadılar Bayramı etkinliklerinde meydana gelen izdihamda 154 kişi hayatını kaybetti. Hindistan’da ise bir yürüyüş köprüsünün çökmesi üzerine 141 kişi öldü. Somali’de yaşanan bombalı saldırıda da en az 100 kişi öldü. Bu ayın hemen ilk günlerinde de Endonezya’da bir futbol maçında yaşanan olaylarda 174 kişi hayatını kaybetmişti.

Türkiye:

- Amed Spor-Afyon Spor maçı öncesi Afyon Sporlu oyuncuların antrenmanını ziyaret eden Afyon İl Jandarma Komutanı Yılmaz Kırgel, “Gerçekten Afyon’un sizin kazanmanıza ihtiyacı var. Hele hele Mersin’de yaşadığımız o terör eyleminden sonra gönlümden geçeni söylüyorum: Şöyle bir 5-0 eze eze yenerseniz, buradan onları göndeririz” dedi. Kırgel’in açıkça nefret söyleminde bulunduğu konuşma tepki çekti. Diyarbakır Barosu, Kırgel hakkında suç duyurusunda bulundu. Kırgel ise sadece özür diledi.

Dezenformasyon yasası, TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi.

- AKP ve MHP “sansür yasası” olarak suçlanan “dezenformasyon yasası” taslağını meclise sundu. Yasa gazeteciler tarafından siyah maskelerle Genel Kurul basın locasında protesto edildi. CHP milletvekilleri de bu sırada "sansür yasasına hayır" dövizlerini göstererek gazetecilere destek verdi. Basın meslek örgütlerinin de karşı çıktığı tasarı TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi.

- CHP’nin başörtüsü konusunda kadınlara yasal bir güvence önerisi hazırlayan tasarısı AKP ve MHP oylarıyla reddedildi. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan yasa değil anayasa düzenlemesi yapacaklarını, buna da sadece başörtüsü güvencesinin değil LGBTİ+ karşıtı olarak yorumlanan, ailenin korunması maddesinin de ekleneceğini açıkladı. 

- Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Türkiye ekonomisi hakkında yaptığı konuşmada tarihe geçecek şu sözleri söyledi: “Neoklasik ekonomi düşüncesinden epistemolojik bir kopuşu temsil eden heterodoks yaklaşım günümüzde giderek ön plana çıkan davranışsal ekonomi ve nöro ekonomiyle daha fazla önem kazanmaktadır.” Kimsenin anlamadığı konuşma espri malzemesi oldu. 

- Altın Portakal Film Festivali Ulusal Uzun Metraj Film Yarışması Cahide Sonku Ödülü, Gezi Davası tutuklularından Çiğdem Mater‘e verildi. Mater’in adının anons edilmesi uzun süre alkışlandı. Ödülü Çiğdem Mater adına alan Zümrüt Burul kısa bir konuşma yaptı. 

- Festivalde 9 ödül kazanan Kurak Günler filminin yönetmeni Emin Alper de bir konuşma yaparak mezunu olduğu Boğaziçi Üniversitesi direnişine destek verdi. 

- Küresel eşitsizlikler üzerine hazırlanan OXFAM Raporu, Türkiye’nin servet dağılımı konusunda dünyadaki en adaletsiz üç ülkeden biri olduğunu gösterdi. En zengin yüzde 1’lik kesimin toplam servetin yüzde 41’ine sahip olduğu Türkiye genel sıralamada ise 161 ülke içerisinde 74. sırada, OECD ülkeleri arasında ise en son sırada yer aldı. Türkiye sendikal haklar açısından da sıralamada en sondaki 10 ülke arasındaydı.

- PKK’ye bağlı Halk Savunma Merkezi TSK’nın 2021 Şubat’ında Kuzey Irak’ta kimyasal silah kullandığına dair görüntüler paylaştı. Türk Tabipleri Birliği (TTB) Başkanı Şebnem Korur Fincancı görüntüler hakkında katıldığı bir programda bağımsız heyetlerin inceleme yapması çağrısında bulundu. Uzun yıllardır savaş bölgelerinde işkence ve tecavüzler üzerine uluslararası raporlar hazırlayan çalışmalarıyla bilinen Dr. Şebnem Korur Fincancı tutuklandı.

- Türkiye Taşkömürü Kurumu'na bağlı Amasra İşletmesi'ndeki maden ocağında patlama meydana geldi. 42 madenci hayatını kaybederken Cumhurbaşkanı Erdoğan “Biz kader planına inanmış insanlarız. Bunlar her zaman olacaktır, bunu da bilmemiz lazım" dedi. Sayıştay’ın 2020 raporunda grizu patlaması riski bulunduğu, özelleştirilmesi planlanan madende olması gerekenden çok daha az sayıda işçi ve teknisyen çalıştığı söylenmişti. Ölen madencilerin ailelerinden biri “Kardeşim 15 gün önce ‘Burada gaz kaçağı var, bizi yakında patlatacaklar’ dedi’” diye konuştu.

- Genel Maden İşçileri Sendikası (GMİS) Genel Başkanı Hakan Yeşil ise eylem yapanlara çıkışarak “Kimse provokatif eylemlere girmesin” diyebildi. Yeşil ayrıca soruşturma sonuçlarını dahi beklemeden madende metan gazı tespit eden cihazlarla ilgili bir sorun olup olmadığı konusunda "Burada bir eksik olduğunu düşünmüyorum" dedi. 

- Aralık 2016'dan beri tutuklu olan ve bir süredir demans teşhisi konulması nedeniyle tahliyesi talep edilen Halkların Demokratik Partisi (HDP) eski milletvekili Aysel Tuğluk hakkında Adli Tıp Kurumu "Cezaevinde kalamaz" raporu verdi. Tuğluk en sonunda tahliye edildi.

İklim-Çevre:

- Doğal Hayatı Koruma Vakfı'nın (WWF) yayımladığı ve bugüne kadarki en kapsamlı biyoçeşitlilik raporuna göre 1970-2018 arasında yaban hayvanlarının nüfusu yüzde 69 azalmıştı.

- BM dünyanın küresel sıcaklıklarda 2,8 derecelik bir artış yolunda olduğunu bildirdi.

- Fosil yakıt şirketleri Shell, BP ve TotalEnergies artan doğalgaz ve petrol fiyatları sayesinde Temmuz-Eylül arasındaki üç aylık dönemde kârlarını önceki yılın aynı dönemine göre iki kat artırdıklarını duyurdu.

- Bu veriler üzerine konuşma yapan ABD Başkanı Joe Biden, “Bakın, ben bir kapitalistim” diyerek başladığı konuşmasında yüksek kârlar açıklayan petrol şirketlerine seslenerek, "Üretimi artırıp Amerikalıların maliyetlerini azaltmalarına yardımcı olun" dedi. Oysa bu şirketlerden daha fazla vergi alarak fosil yakıtları yenilenebilir enerjiyle değiştiren politikalar açıklaması bekleniyordu.

- Alman çevre grubu Urgewald’in yaptığı araştırmaya göre, dünya çapında incelenen 1064 kömür şirketinin neredeyse yarısının yeni madenler ve elektrik santralleri geliştirdiği ve sadece 27 şirketin uluslararası iklim hedefleriyle uyumlu bir şekilde kömürden çıkış tarihlerini açıkladığı belirtildi. 

- Çocuk hakları vakfı KidsRights ile Erasmus Üniversitesi yayımladıkları ortak raporda, dünyadaki çocukların üçte birinin (yaklaşık 820 milyon çocuğun) aşırı sıcak hava dalgasına maruz kaldığı belirtildi. Raporda aktarılan Birleşmiş Milletler (BM) ve diğer uzman kuruluşların verilerine göre, 920 milyon çocuk susuzluk çekiyor, 600 milyon çocuk sıtma ve dang humması gibi hastalıklarla mücadele ediyordu.

- Just Stop Oil grubunun başlattığı bütün aya yayılan iklim adaleti eylemlerinde 4 hafta içerisinde polisin 626 kişiyi tutukladığı açıklandı.

- Yokoluş İsyanı aktivistleri birçok sergide meşhur ressamların resimlerine çorba, patates püresi gibi yiyecekler atıp kendilerini yapıştırarak basının ilgisini iklim değişimine çekmeye çalıştı. Resimler güvenlik camıyla korunduğu için hiçbir esere zarar gelmedi.

- Washington’da yapılan İMF ve Dünya Bankası grubu toplantıları iklim aktivistlerinin eylemleriyle sarsıldı. Aktivistler iklim değişimi kaynaklı felaketlerin altında ezilen yoksul dünyanın borçlarının silinmesini talep ettiler.

Fotoğraf: Greta Thunberg, Twitter

- Greta Thunberg’ın yeni kitabı The Climate Book yayımlandı. Thunberg bu çok özel kitabında 100’den fazla bilim insanının makalesine ve derlenen bölümlerin aralarında kendi yazılarına yer verdi.

- Greenpeace Akdeniz, yeni yayımladığı "Türkiye'de Hava Kirliliği Yükü" başlıklı raporuyla, Türkiye'de hava kirliliğinin 2021 yılında 34 bin erken ölüme neden olduğunu ortaya koydu. 38 ilde, 2021 yılı boyunca maruz kalınan kirlilik oranı Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) belirlediği yıllık limit değerin dört katından fazlaydı.

- 350.org “Türkiye’deki Bankaların İklim Değişikliğine Yaklaşımı” raporunu yayımladı. Rapora göre, Türkiye’de sekiz banka kömürü finanse etmeyeceğini açıklarken, geri kalanların böyle bir beyanı bulunmuyordu. Bankaların yaklaşık yarısı “karbon nötr” ve/veya “net sıfır” olmak yönünde hedef belirlemişken, geri kalanların ise bir tarih belirleyip belirlemediğine ilişkin bilgiye ulaşılamıyordu.

- Endüstri Bölgeleri Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi mecliste kabul edildi. Böylece, Cumhurbaşkanı’nın izniyle kurulacak sanayi bölgeleri için Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) süreci yürürlükten kaldırılmış oldu.

Kasım 

Ayın Sözü:

Dünyanın ciğerleri bu gece daha kolay nefes alacak.

İklim muhabiri Jake Spring, yağmur ormanlarının karbondioksiti emme yeteneğine atıfta bulunarak Lula da Silva’nın başkanlık seçimlerini kazanmasını bu sözle değerlendirdi. (Common Dreams)

Ukrayna Savaşı:

- The New York Times gazetesi, Ukrayna'nın işgalinden bu yana Rusya'ya ihracatını en fazla artıran ülkenin Türkiye olduğunu yazdı. Türkiye'nin Rusya'ya yaptığı ihracat bu dönemde yüzde 113 arttı. İlk sırada yer alan Türkiye'nin ardından Rusya'ya ihracatını en çok artıran ülke yüzde 24’le Çin oldu. Türkiye'nin Rusya'dan yaptığı ithalat ise savaş başladıktan sonra yüzde 213 artmıştı. Batı ülkeleri Rusya’ya ekonomik yaptırımlar uygularken Türkiye’nin aksi yönde gitmesi yıl boyu önemli bir gerilim konusu.

Fotoğraf: New York Times

- Ukrayna askerleri Herson kentine girerek kenti geri aldı. Herson’u haftalar önce tahliye ettiğini duyuran Rusya’nın büyük bir direniş göstermesi belenirken Rus askerleri kenti boşaltıp Dinyeper Nehri’nin öteki yakasına geçerek savunma pozisyonu aldı.

- Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, hem Rusya'nın hem de Ukrayna'nın dokuz aydır süren çatışmalarda savaş esirlerine işkence yaptığını bildirdi.

Dünya:

- BM Ortadoğu Barış Süreci Özel Koordinatörü Tor Wennesland, bu yıl şiddet olayları nedeniyle Batı Şeria'da 2005'ten bu yana en kötü dönemin yaşandığını söyledi. Wennesland, İsrail güvenlik güçlerinin bu yılın başından beri Batı Şeria ve Doğu Kudüs'te düzenlediği saldırılarda toplamda 125 Filistinliyi öldürdüğünü ifade etti.

- İsrail vatandaşı Filistinli bir doktor, polis nezaretinde bulunan 16 yaşındaki yaralı bir Filistinli çocuğa şeker verdiği gerekçesiyle işten kovuldu. Tel Aviv merkezli İnsan Hakları Doktorları (PHR) adlı kuruluş, olayı “ırkçı, milliyetçi ve popülist bir cadı avı” sözleriyle niteledi. 

- Dünya Kupası, Katar’da büyük tartışmalar içerisinde başladı. Yıllardır on binlerce göçmen işçinin ağır çalışma koşullarında ülkede var olmayan futbol ve turizm altyapısını inşa etmek için çalışması, bu süreçte 6 binin üzerine işçinin iş cinayetlerinde öldüğü iddiaları, stadyumlarda içki yasağı, kadınlara yönelik kılık kıyafet uygulamaları, LGBTİ+ sembollerinin yasaklanması FIFA’nın da ağır eleştiri almasına yol açtı.

- Turnuvada en çok tartışılan olay Fas’ın yarı finale kadar yükseldiği hemen her maçın ardından özellikle Belçika ve Hollanda’da yaşanan kutlamaların Faslı göçmenler ile polis arasında çatışmalara neden olmasıydı.

- Yaklaşık 600 İranlı öğretim üyesi, Eylül ortasından beri devam eden gösterilerde tutuklanan öğrencilerin serbest bırakılması için çağrı yaptı. Öğrenciler ise kampüslerdeki eylemlerine aralıksız devam etti. Tahran ve Şerif üniversitesi gibi üniversitelerde öğrenciler hep beraber marşlar söyledi. 

- İran bu ay özellikle spor dünyasının rejim protestolarıyla sarsıldı. Daha önce Elnaz Erkabi’nin yarışmada başörtüsü takmadan yarışmasının ardından İranlı patenci Nilüfer Merdani, İstanbul Maratonu’ndaki paten maratonunda birinci olmayı başardı ve madalya törenine başörtüsüz çıktı. Ardından Birleşik Arap Emirlikleri’nde düzenlenen bir turnuvada İran plaj voleybolu takımının oyuncuları millî marşa eşlik etmedi. İran millî sutopu takımının oyuncuları da benzer şekilde Tayland’da düzenlenen Asya Şampiyonası’ndaki maçta İran ulusal marşını söylemedi. Katar’da düzenlenen Dünya Kupası’nın ilk maçında da millî takım oyuncuları marşa eşlik etmedi.

- Ancak Dünya Kupası sırasında İran Millî Takımı oyuncularının rejim tarafından tehdit edildiği iddialarının ardından oyuncular diğer maçlarda ulusal marşı söyledi. Göstericiler ise İran’a karşı diğer takımlara destek verdi. İran sokaklarında İran takımının mağlubiyetleri coşkuyla kutlandı. ABD maçı sonrasında olaylar çıktı.

- 2019 yılında yaşanan gösterilerde 1500 kişinin katledildiği olayların yıldönümünde İran’da büyük gösteriler gerçekleşti. Ülkenin farklı kentlerinde aralarında 10 yaşında bir çocuğun da olduğu en az 15 kişi öldürüldü. Birçok yerde barikat oluşturup ateş yakan göstericiler özgürlük sloganları attı.

Lula da Silva seçimlerden zaferle çıktı. Fotoğraf: BBC

- Brezilya’da seçimleri solcu aday Lula da Silva kazandı. Lula yanlıları sokaklarda ve metrolarda şarkılarla zaferi kutladı. 

- Bolsonaro'nun destekçileri ise kamyonlarıyla otoyolları kapadı. Polis ülke genelinde 342 noktada yolların trafiğe kapandığını açıkladı. Yüksek Mahkeme yol kapatma eylemlerinin "ulusal güvenlik riski oluşturduğunu" söyleyerek bu eylemlerin engellenmesini emretti ve polis eylemlere müdahale etti. Ayrıca binlerce Bolsonaro taraftarı ordu karargahlarının önünde eylemler yaparak açıkça darbe çağrısı yaptı.

- Bolsonaro ise seçim sonuçları açıklandıktan 44 saat sonra açıklama gerçekleştirdi. Bu 2 dakikalık açıklama sırasında ne yenilgiyi açıkça kabul etti ne de sonuçları reddetti. Ama taraftarları henüz sokaktayken "Hayallerimiz devam ediyor" dedi. Bu açıklamadan iki hafta kadar sonra seçimlerde usulsüzlük yapıldığını ilan etse de artık faydası yoktu.

- ABD’de gerçekleşen ara seçimlerde Temsilciler Meclisi’nin tamamı ve 100 koltuklu Senato’nun ise 35’i seçildi. Bunun yanında eyaletlerde referandumlar da yapıldı. Temsilciler Meclisi’nde çoğunluk Cumhuriyetçilere geçerken Senato’da çoğunluk Demokratlarda kaldı.

- Ara seçimlerde çok daha büyük bir zaferin ardından başkanlığa adaylığını açıklaması beklenen Trump, beklediği büyük zafere ulaşamasa da önümüzdeki dönemde başkanlığa aday olduğunu resmî olarak ilan etti.

- Elon Musk, aylarca süren hukuki sürecin ardından 44 milyar dolarlık satın alma anlaşmasını tamamlayarak Twitter'ın sahibi oldu. Musk, ilk iş olarak şirketin CEO'su ve birçok yöneticisini görevden aldı ve yönetim kurulunu da feshetti. Binlerce çalışanı işten çıkardı. Ardından da Trump ve aşırı sağcıların kapatılan hesaplarını aktif hâle getirdi.

- Çin'in güneyindeki Guangju kentinde binlerce kişi, "Sıfır Covid-19 Politikası" kapsamında uygulanan karantina önlemlerini protesto etti. Foxconn fabrikasında Covid-19’lu işçilerin tespit edilmesi üzerine fabrikadan çıkışların engellenerek içeride çalışma kampı kurulmasına karşı da işçiler isyan ederek polisle çatıştı ve bir kısmı fabrikadan kaçtı. Şirket ikramiye sözü vererek işçileri ikna etmeye çalıştı ancak bu sefer de ikramiyelerin ödenmemesi üzerine isyan çıktı. Şirket durumu “teknik arıza” olarak açıkladı.

- Bu gelişmeler yaşanırken Urumçi kentinde karantina altındaki bir binada çıkan yangında 10 kişinin ölmesi sonrası Covid-19 protestoları yayıldı. Başta Şanghay olmak üzere bir dizi kentte eylem düzenlendi. Şanghay'da "Kahrolsun Şi Cinping" sloganı dikkat çekti. Öğrencilerin cep telefonlarının fenerlerini açarak Çin ulusal marşının "Köle olmayı reddedenler ayağa kalksın" dizelerini söylediği görüldü. 

- Polis şiddeti nedeniyle Rusya’da savaş karşıtı eylemcilerin yaptığına benzer şekilde Çin’de de beyaz, boş defterleri kaldıran göstericilerin gözaltına alındığı görüldü. Eylemler nedeniyle “Sıfır Covid-19 Politikası”ndan vazgeçildi, ülke genelinde kısıtlamalar gevşetildi ve Çin yönetimi Covid-19 vakalarının gerilediğini ilan etti.

- Endonezya'nın Cava adasında meydana gelen 5,6 büyüklüğündeki depremde 331 kişi hayatını kaybetti ve yüzlerce kişi yaralandı.

- Açlık ve yoksulluğun dayanılmaz bir hâl aldığı Afganistan’da ailelerin açlık çeken çocuklarını sakinleştirmek için onlara ucuza temin edilebilen sakinleştirici ilaç verdiği haberleri yer aldı. Öte yandan yoksul ailelerin organlarını ve kız çocuklarını da satmaya başladığına yine aynı haberlerde yer verildi.

Türkiye:

- Gezi davasında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan Osman Kavala tutukluluğunun beşinci yılını doldurdu. Kavala cezaevinden yazılı açıklama yaparak “Ülkemizde hukuk normlarının hükümran hâle gelmesinin, etik değerleri öne çıkaran bir yenilenmeyi başlatacağına inanıyorum” diye seslendi.

- Kamuoyunda Kobane Davası olarak bilinen davanın duruşmasında iki yıldan uzun bir süredir tutuklu olarak yargılanan Bircan Yorulmaz ve Mesut Bağcık adli kontrol şartıyla tahliye edildi. Diğer 18 sanığın ise tutuklu yargılanmasına devam kararı verildi.

- "Dünyanın En Etkili Bilim İnsanları” listesinde Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yaman Barlas da yer aldı. Rektörlük ise ders vermesini engellediği Barlas'ın başarısını resmî sosyal medya hesabından gururla paylaştı.

- Ekmek Üreticileri Sendikası Başkanı Cihan Kolivar, katıldığı bir TV programında İstanbul’da ekmeğin fiyatının 7,5 TL’ye çıkarılmasını savunayım derken abartarak ekmeğin zaten aptal toplumların temel gıda maddesi olduğunu söyledi. Hızını alamayan Kolivar, “Bizim toplum ekmekle doyduğu için başında 20 senedir böyle yöneticiler duruyor” deyiverdi. Ardından da "Cumhurbaşkanına hakaret" suçlamasıyla tutuklandı. Kolivar günler sonra tahliye edildi.

- Türkiye’de yaşayan mültecilerin dramı arka arkaya gelen haberlerle gündem oldu. Bursa’da evlerinden çıkarılan Suriyeli aileden 8’i çocuk 9 kişi yeni evlerine bağladıkları sobadan çıkan yangında hayatını kaybetti. Ankara’da ise bir evde 5 Afgan mülteci öldürülmüş hâlde bulundu.

İstiklal Caddesi'nde 13 Kasım'da meydana gelen patlama yerinin ertesi günkü görüntüsü. Fotoğraf: AFP

- İstanbul Beyoğlu'ndaki İstiklal Caddesi'nde bir bombalı saldırı meydana geldi. Altı kişi öldü, 81 kişi yaralandı. Saldırının ardından Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) internete ve sosyal medya platformlarına erişim kısıtlaması getirdi.

- Yetkililer saldırının PYD ve PKK tarafından gerçekleştirildiğini ilan etti ancak PKK saldırıyı yaptığı iddialarını reddetti. Bombayı bırakarak kaçan Ahlam Albashır kısa sürede yakalandı. Albashir’in ağabeylerinin IŞİD için savaşırken öldüğü ortaya çıktı.

- Öte yandan İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ilginç bir şekilde ABD’den gelen taziye mesajını reddetti. Soylu “Amerikan Büyükelçiliği'nin taziyesini kabul etmiyoruz, müttefikliğimiz tartışılmalı” derken Cumhurbaşkanı Erdoğan olaydan sadece birkaç gün sonra G20 zirvesinde ABD Başkanı Biden’la görüştü ve bu konuda bir gerginlik yaşanmadı.

- Terör saldırısından birkaç gün sonra TSK Irak ve Suriye Kürdistan bölgelerine "Pençe Kılıç” adı verilen hava harekâtına başladı. Harekatta çok sayıda hedefin vurulduğu açıklandı. Saldırının ardından Kilis ve Gaziantep’e Suriye tarafından füze saldırıları gerçekleşti. Biri çocuk üç kişi hayatını kaybetti. Savaşa karşı bazı barolar, insan hakları ve çevre örgütleri açıklamalar yaptı. Parlamentodaki partilerden ise bir tek HDP ve TİP savaş yöntemlerine karşı açıklamalarda bulundu.

- Yargıtay, Büyükada Davası olarak bilinen, 11 hak savunucusunun yargılandığı davada verilen hapis kararlarını “eksik araştırmayla hüküm kurma” ve “kesin delil bulunmadığı” gerekçeleriyle bozdu. 

- Türkiye’nin birçok ilinde kadınlar 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü‘nde sokaklara indi. Polisin müdahale etmediği illerde gösteriler sorunsuz geçerken Beyoğlu Kaymakamlığı’nın “toplumsal iç barışı tehdit edebileceği” gerekçesiyle yürüyüş ve basın açıklaması yasağı getirmesi tepki çekti.

- Yüzlerce kadın, İstiklal Caddesi’nin sivillere dahi baştan sona kapatılmış olmasına karşın birçok sokakta bir araya gelerek Haliç’e yürüdü. 200’den fazla kadın gözaltına alındı. Bir kadın eylemcinin polis tarafından bacağı kırıldı.

Ömer Madra ve Özdeş Özbay, Barın Han'daki stüdyodan canlı yayın yapıyor. Fotoğraf: Açık Radyo

- 17. İstanbul Bienali sona erdi. Barın Han’da kurulan Açık Radyo yerleştirme alanı ve stüdyosunda Açık Radyo 6 panel ve 45 programcının katıldığı 30 canlı yayın gerçekleştirdi. 

- Tahir Elçi’nin 28 Kasım’da öldürülmesinin 7. yıldönümünde Tahir Elçi Vakfı’nın ilkini düzenlediği İnsan Hakları ve Özgürlük Ödülü, İran’da katledilen Mahsa Amini’ye atfedildi.

İklim-Çevre:

- Oxfam’ın yayımladığı “Karbon Milyarderleri: Dünyanın en zenginlerinin yatırım emisyonları” başlıklı rapor, dünyanın en zengin 125 milyarderinin ortalama bir insandan bir milyon kat daha fazla sera gazından sorumlu olduğunu ortaya koydu. Bu hesaplamada sadece bireysel karbon ayak izi değil aşırı zenginlerin sahip oldukları şirketlerin ve yatırımların da sera gazı emisyonlarındaki payları hesaplanarak sonuca ulaşıldı.

- Climate Trace koalisyonu yeni ve çarpıcı bir araştırma raporu yayımladı. Rapora göre, dünyanın dört bir yanındaki petrol ve gaz tesislerinden kaynaklanan sera gazı emisyonları, üreticilerinin iddia ettiğinden yaklaşık üç kat daha fazlaydı. Raporda, ülkelerin bildirdiği emisyonların gerçekte olduğundan çok daha düşük olduğu tespit edildi.

- Hollanda’da Greenpeace ve Extinction Rebellion aktivistleri Amsterdam Schiphol Havalimanı'ndaki uçuş sayılarının azaltılması ve hava yoluyla daha az seyahat edilmesi için özel jetlerin havalandığı bölümleri uçuş trafiğine kapadı. 200’ün üzerinde aktivist gözaltına alınırken ticari uçuş sektörü alanında çalışan Avrupa Ticaret Derneği sözcüsünün özel jetlerin sadece lüks değil ambulans amaçlı da kullanıldığını belirterek eylemi eleştirmesi tarihi bir absürtlük örneği olarak kayıtlara geçti.

- BM İklim Zirvesi COP27 bir diktatörlük rejimi olan Mısır’ın lüks tatil kenti Şarm El Şeyh’de, dünyanın en büyük plastik üreticisi Coca Cola’nın sponsorluğunda ve 636 fosil yakıt temsilcisinin katılımıyla başladı. Çok sayıda aktivist akreditasyon dahi alamazken zirve alanının uzağında eylem yapmak isteyenler için izole bir yer ayrıldı. Greta Thunberg ise zirveyi boykot etti.

- Mısır’da yıllardır hapiste bulunan demokrasi aktivisti Alaa Abd el-Fattah Nisan ayından beri sürdürdüğü açlık grevini zirvenin başladığı gün su içme grevine de çevirdi. Mısır rejimi yüzlerce aktivist ve STK’nın el-Fettah’ın serbest bırakılması çağrısına yanıt vermezken kısa süre sonra sağlığı kötüleşen el-Fattah’a polis zorla besleme yoluyla müdahale etti. Bunun üzerine el-Fattah da grevine son verdiğini açıkladı. Mısırlı yetkililer el-Fattah’ın annesi ve kardeşiyle görüşmesine izin verdi.

- Glasgow'da devletler ısınmayı 2 değil 1,5 dereceyle sınırlı tutma hedefinde uzlaşmış olsalar da sundukları katkı beyanları bu hedefe ulaşmayı imkânsız kıldığı için COP27’ye yeni katkı beyanlarıyla gelmiş olmaları gerekiyordu. Ancak COP27’de sadece 26 devlet yeni katkı beyanı sundu, 165 devlet ise bunu başaramadı.

- 12 Kasım’da COP27 zirvesine basınç yapmak için küresel eylem gününde dünyanın birçok noktasında binlerce kişi sokaklara indi.

- Ukrayna, COP27’de pavilyonu ve sunumlarıyla savaşın ekolojik maliyetine odaklanan bir tavır aldı. Ukrayna pavilyonu gri renklerle savaşta parçalanmış ve kurşun isabet etmiş ağaç parçaları içeriyordu. Savaşın ülkenin koruma alanlarının beşte birini yok ettiği belirtildi ve yıkılan kentlerin, altyapının yeniden inşasının 50 milyon ton karbondioksit salımına neden olacağı söylendi.

- Ada ülkesi Tuvalu’nun Dışişleri Bakanı Simon Kofe, zirvenin son günlerinde dünyaya Metaverse dünyasında kurdukları Tuvalu ülkesinden seslendi. Denizlerin yükselmesi sonucu yok olma riski altında olan Tuvalu, tarihini ve kültürünü yok olmaktan kurtarmak için son çare olarak ülkeyi dijital dünyaya yani Metaverse’e nakletmekte bulmuştu.

- Zirvede Türkiye yeni ulusal katkı beyanını açıkladı. Türkiye “yüzde 41 artıştan azaltım” yani gerçekte 2030 yılına kadar yüzde 30 artış hedefi koydu. Türkiye 2053 net sıfır hedefleri dahilinde de emisyon tepe noktası yani pik yıl olarak 2038 yılını açıkladı. Bu hedef tabii ki aktivistlerin eleştirilerine neden oldu.

- COP27 iklim zirvesi de öncekiler gibi beklenenin çok altında kalan bazı uzlaşılarla sona erdi. Alınan en önemli karar, iklim krizinden etkilenen yoksul ülkelere para yardımı yapılması için "Kayıp ve Zarar Fonu"nun kurulması oldu. Ancak hangi ülkenin ne kadar katkı yapacağına karar verilmedi. Öte yandan fosil yakıtların kullanımının sınırlandırılmasına dair hiçbir ilerleme sağlanamadı ve sonuç bildirgesinde buna dair bir taahhüt yer almadı. Önceki zirveden öteye giden bir uzlaşı yerine aynı cümlelerin kopyala yapıştır yöntemiyle tekrarlandığı eleştirileri yapıldı.

Fotoğraf: Evrensel 

- Demirören Holding'in Ziraat Bankası'ndan aldığı 300 milyon dolar ve 1 milyar 118 milyon lira krediye karşılık ipotek ettirdiği Göktürk Mahallesi'ndeki Kemer Country'ye ait yeşil alana polis eşliğinde yıkım ekibi geldi. Site sakinleri ile vatandaşlar yıkıma tepki gösterirken polis müdahalesiyle karşılaştı.

- Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş döneminde yeniden ihaleye açılan ODTÜ otoyolu projesine karşı direnmeye devam eden ODTÜ’lü öğrenciler belediye meclisi toplantısına katılmak isterken karşılarında polisi buldu. Öğrenciler polis müdahalesine karşı açıklama yaptı.

Aralık 

Ayın sözü: 

Biz devrim yapmak istiyoruz ama siz buna izin vermeyeceksiniz.

Tahran Belediye Başkanı Alireza Zakani’nin yaptığı konuşma sırasında bir öğrencinin ayağa kalkarak Zakani’ye karşı haykırdığı sözler. Zakani ise öğrencinin sözlerinin çocukça olduğunu söyleyerek kendisiyle dalga geçti. (El Cezire)

Ukrayna savaşı

- Ukrayna’nın 12 ülkedeki 18 misyonuna içerisinde patlayıcı ve hayvan gözü gibi maddelerin olduğu zarflar gönderildi. Bunlardan biri olan Ukrayna Madrid büyükelçiliğinde zarfı açan bir çalışan patlama sonucu yaralandı. İspanya’da Başbakan Pedro Sanchez dahil altı ayrı kuruma patlayıcı madde içeren zarflar gönderilmişti. Ukrayna sorumlu olarak Rusya’yı gösterse de zarfları kimin gönderdiği bulunamadı.

Ukrayna'ya gönderilen bombalı zarflar panik yarattı. Fotoğraf: Reuters

- Ukrayna, yılın son ayına stratejik olduğu kadar sembolik de önemi olan bir saldırıyla girdi. Rusya’nın yüzlerce kilometre içerisindeki iki stratejik askeri hava üssü SİHA’larla vuruldu. Saldırılarda en az 3 kişi öldü, yakıt tankerleri ve bazı uçaklar vuruldu.

- Rusya ise bu saldırıya bir kez daha sivilleri hedef alarak yanıt verdi. 100’e yakın füzeyle birçok Ukrayna şehrini vurdu. En az dört kişi hayatını kaybetti. Birçok kentte uzun süre elektrik ve su kesintileri yaşandı. Ancak bu saldırılardan sadece 2 hafta sonra, Ukrayna droneları bir kez daha Moskova yakınlarındaki Engels Havaalanı’nı vurdu. Bu sefer de 3 kişi öldü.

- Rusya'da muhalif siyasetçi İlya Yaşin "Rusya ordusu ve onun Ukrayna'daki özel operasyonu hakkında sahte bilgi yaydığı" gerekçesiyle 8,5 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Yaşin'in yaptığı "sanığın son sözü" konuşması Mediazona tarafından yayımlandı ve Rusya'da en çok konuşulanlar arasına girdi. Savaş karşıtı bir konuşma yapan Yaşin Rusya halkına “Umutsuzluğa kapılmayın. Burası bizim ülkemiz. Onların değil” diye seslendi.

- Zelenski ABD’yi ziyaret etti. ABD’den patriot füzeleriyle yeni silah yardımı almayı başardı. Biden yönetiminin Ukrayna'ya toplam askeri yardımının bu yardım paketi ile birlikte 21,9 milyar dolara ulaştığı açıklandı. Aynı günlerde Rusya eski başkanı ve güvenlik konseyi üyesi Medvedev de Çin’e ziyarette bulunarak stratejik ortaklık görüşmesi gerçekleştirdi. 

- Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği'nin paylaştığı verilere göre, 24 Şubat'tan beri Ukrayna'da savaş nedeniyle 6 bin 826 sivil öldü, 10 binin üzerinde sivil yaralandı. Uluslararası Gazeteciler Federasyonu'nun (IFJ) verilerine göre de savaşta 12 gazeteci öldürüldü. 8 milyon kadar Ukraynalı ülkelerini terk edip Avrupa ülkelerine sığınmak zorunda kaldı. 6,5 milyon insan ise savaş sebebiyle ülke içinde yer değiştirmek zorunda kaldı. 

Dünya

- İran özgürlük ve devrim mücadelesiyle sarsılmaya devam etti. İran Millî Futbol Takımı’nın Dünya Kupası’ndan elenmesi üzerine rejim karşıtları sokaklarda kutlamalar yaptı. 

- İran’da üç günlük genel grev ve kitle gösterileri gerçekleşti. 30’dan fazla kentte onbinler sokaklara indi, bazı kentlerde çarşı esnafı kitlesel şekilde kepenk kapatarak eylemlere destek verdi, sınırlı sayıda da olsa çeşitli fabrika ve rafinerilerde grevler yaşandı. Öğrenciler dersleri boykot ederek kampüslerde eylemler düzenledi.

- Rejim karşıtı eylemlere katıldığı için ölüm cezasına çarptırılan protestocular ise idam edilmeye başlandı. Mahkeme’nin "Allah'a karşı düşmanlık" suçu işlediği gerekçesiyle ölüm cezasına çarptırdığı Muhsin Şikari asılan ilk eylemci oldu. 

Muhsin Şikari, Rejim tarafından idam edilen ilk direnişçi oldu.

- İran insan hakları örgütleri tarafından ülkede 3 aydır süren özgürlük ve devrim eylemleri sonucu 18 binin üzerinde eylemcinin tutuklandığı ve 69’u çocuk olmak üzere en az 506 kişinin öldürüldüğü açıklandı. Ancak şiddet ne kadınları ne de İran halkını özgürlük mücadelesinden alıkoyamadı.

- Afganistan, Taliban rejimi altında yılın son ayını da açlık, felaket ve yasaklarla geçirdi. Ayın ilk günlerinde ülkenin kuzeyindeki Samangan vilayetinde bir medreseye bombalı saldırı düzenlendi. Saldırıda çoğu medrese öğrencisi çocuktan oluşan 15 kişi öldü.

- ABD tarafından finanse edilen, kadın ve LGBTİ+'lara yönelik yayın yaparak okuldan uzak kalan çocuklara eğitim programları da sağlayan Azadi Radyo yayından kaldırıldı. “Özgürlük” anlamına gelen ismiyle yayın yapan Azadi Radyo, Taliban’a boyun eğmeme sözü vermişti.

- Bu karardan kısa bir süre sonra da arka arkaya kadın haklarına yönelik saldırılar geldi. Önce kız çocuklarının ilkokul eğitimi alması yasaklandı. Sonra kadınların üniversite eğitimi alması yasaklandı. En son da kadınların STK’larda çalışmasına yasak getirildi. Önceki aylarda da kadınlara spor salonları, cafeler ve parklar yasaklanmıştı. Afganistan kadınlar için koca bir cezaevinde dönüşüyordu ama az sayıda da olsa kadınlar sokaklarda bu yasakları protesto etti. Bazı üniversitelerde erkek öğrenciler de yasakları protesto ederek sınıfları terk etti.

- Katar’da gerçekleşen dünya futbol kupasında bazı ilkler yaşandı. Turnuva, ilk kez Arap veya Müslüman bir ülkenin ev sahipliğinde gerçekleşti. İlk kez bir dünya kupası maçını kadın hakemler yönetti ve yine ilk kez bir Afrika-Arap ülkesi, yani Fas Millî Takımı yarı finale yükseldi.

- Kupayı Arjantin Millî Takımı Fransa’yı penaltılarla yenerek üçüncü kez kazandı. Ancak sahadaki sevinç gösterilerine restoran zinciri sahibi Nusret damgasını vurdu. Her nasılsa FİFA’dan sahaya inme izni koparabilen Nusret’in Arjantinli oyuncuları teker teker çekiştirerek çektirdiği fotoğraflar, Dünya Kupası’nı oyuncuların elinden alarak kupayı eline aldığı anlar ve yaptığı tuhaf hareketler tartışma yarattı. 

- Tunus'ta modern tarihin en düşük katılımlı genel seçimleri gerçekleşti. Siyasi partilerin büyük çoğunluğunun boykot ettiği seçimlere katılım yüzde 8,8'de kaldı. Cumhurbaşkanı Kays Said'in zaten bütün yetkileri elinde toplaması nedeniyle halkın teveccüh göstermediği seçimler hakkında Bağımsız Yüksek Seçim İdaresi Başkanı Faruk Buasker ilginç açıklamalarda bulundu. Buasker katılım azlığını, "önceki seçimlere kıyasla yabancı finansmanı olmamasına" bağladı ve "En temiz seçimdi bu, hiç oy satın alınmadı" dedi.

- İsrail’de tarihin en sağcı hükümeti kuruldu. Hakkında yolsuzluk davası bulunan Netanyahu kendisini kurtarmak amacıyla ülkenin en sağcı partileriyle koalisyon kurdu. İsrail'in Batı Şeria'yı ilhak etmesini isteyen Dini Siyonizm Partisi, paramiliter terör örgütleriyle ilişkili olan Yahudi Gücü Partisi, LGBT karşıtı Noam Partisi ile Netanyahu’nun Likud Partisi hükümet kurmakta uzlaştıklarını açıkladılar. 

- ABD’nın aşırı sağcı Texas Valisi Greg Abbott, Noel günü ülke siklon bombası nedeniyle -40 derecelere varan soğuklarla boğuşurken binlerce mülteciyi otobüslere doldurup Washington sokaklarına ve Başkan Yardımcısı Kamala Harris’in evinin önüne bıraktı. Valinin bu vicdansızlığı mülteci dostu grupların hızlı bir şekilde yardım sağlamasıyla kimse soğukta donmadan atlatılabildi.

- Yunanistan’ın Selanik şehrinde bir benzin istasyonundan 20 euroluk benzini ödemeden kaçan 16 yaşındaki Roman genç polis tarafından başından vurularak öldürüldü. Cinayet üzerine Yunanistan solu ve öğrencileri ayağa kalktı. Onbinler polis şiddetine ve ırkçılığa karşı sokaklara indi. 

- Almanya'da ülke çapında yapılan operasyonlarla, darbe planladıkları ve terör örgütü üyesi ya da destekçisi oldukları varsayılan, aralarında eski bir milletvekilinin de olduğu 25 kişi gözaltına alındı. Söz konusu 25 zanlının aşırı sağcı "İmparatorluk Vatandaşları" (Reichsbürger) adlı örgütün üyesi olduğu bildirildi. Bu örgütün adı geçen yıl ortaya çıkarılan bir başka darbe planında daha geçmişti. 

- Avrupa Birliği (AB) yakın tarihindeki en büyük yolsuzluk skandallarından biriyle sarsıldı. Belçika mahkemesi, Avrupa Parlamentosu yardımcılarından biri olan Yunan milletvekili Eva Kaili ile birlikte üç kişiyi rüşvet almaktan gözaltına aldı. Yapılan ev aramalarında 1,5 milyon euro nakit para bulundu. Kaili’nin babası da ayrıca 600 bin euro nakit parayla yakalandı. Kaili, Katar’dan rüşvet almakla suçlandı. Parlamento üyelerine rüşvet veren ülkeler arasında Fas’ın da adı geçiyordu.

- Avrupa Birliği, kendisinden istenilen reformların hiçbirini tam olarak yerine getirmemesine rağmen Bosna Hersek’e aday ülke statüsü vererek resmi üyelik müzakerelerini başlattığını ilan etti. Kararın arkasında Ukrayna savaşının neden olduğu jeopolitik gelişmelerin olduğu belirtildi.

- Peru’nun solcu Cumhurbaşkanı Pedro Castillo, sağ partilerin çoğunluğundaki Kongre'yi, hükümeti devirmeye çalışmakla suçlayarak feshettiğini açıkladı. Bu karar üzerine kendi kabinesinden dahi istifalar ve itirazlar geldi. Castillo'nun fesih kararına karşın Kongre'de oylama yapıldı. 101'e karşı 6 oyla Castillo'nun görevden alınmasına karar verildi. Kongre Castillo'nun yardımcısı Dina Boluarte'yi başkan olarak seçti. Ancak Castillo taraftarları sokaklara indi. Çıkan çatışmalarda 27 kişi hayatını kaybetti. Ülkede OHAL ilan edildi.

- Çin'de geçtiğimiz ay başlayan Covid-19 isyanlarının ardından kısıtlamalar kaldırılmış ve devlet organları vaka sayılarının azaldığını ilan etmişti. Ancak, Aralık ayının son günlerinde sadece Zhejiang eyaletinde, bir gün içerisinde 1 milyon vaka tespit edildi. Yeni yıla girilirken vaka sayıları artmaya devam ediyordu.

- ABD, Tayvan'ın savunmasını güçlendirmesine destek için 10 milyar dolar askeri yardım kararı aldı. Karardan sadece birkaç gün sonra Çin’e ait 71 savaş uçağı Tayvan’la arasındaki hava savunma tanımlama bölgesine girerek tarihinin en büyük bölge ihlalini gerçekleştirdi ve bölgedeki gerilim had safhaya çıktı. 

- Paris'te bulunan Ahmet Kaya Kürt Kültür Merkezi'ne silahlı saldırı düzenlendi. Üç kişinin hayatını kaybettiği saldırının faili aşırı sağcı William M. Olarak açıklandı. Ancak saldırganın akıl sağlığının yerinde olmadığının söylenmesi şüphe yarattı. Katliamın ardından Paris sokakları protestolara sahne oldu ve çatışmalar yaşandı.

- Yılın son günlerinde Dağlık Karabağ bölgesinde bir kez daha gerilim yükseldi. Karabağ’ı Ermenistan’a ve dış dünyaya bağlayan Laçin Koridoru’nda madenlerin yasa dışı işletildiği ve çevreye zarar verildiği iddiasıyla Azeriler eylemlere başladı. Karabağ Ermenileri de Azerilerin eylemlerinin ambargoya dönüştüğünü ve birçok ihtiyaç malzemesine ulaşılamadığını söyleyerek sokaklara indi. 

- Uluslararası Göç Örgütü verilerine göre, 2022 yılı boyunca Doğu Akdeniz’de 368 kişi ölmüş ya da kaybolmuştu. 2021 yılında bu rakam 111 olarak kayıtlara geçmişti.

- Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), 2022’de çatışma, şiddet ve doğal afetler nedeniyle yerinden edilen kişi sayısının 100 milyonu geçtiğini açıkladı. 2021’de bu sayı 59,1 milyondu.

- Yeni yıla yaklaşılırken BM İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi (OCHA) 2023 yılında yardıma muhtaç durumda olacağı tahmin edilen kişi sayısının 339 milyona çıkacağını açıkladı. Bu sayı, dünya nüfusunun yüzde 4'ünden fazlasına tekabül ediyordu ve önceki yıldan 65 milyon insan daha fazlaydı. Hemen ardından Birleşmiş Milletler (BM) 2023 yılında dünya genelindeki ihtiyaç sahiplerine yardım edilebilmesi için 51,5 milyar dolar toplanması gerektiğini duyurdu. Bu, BM'nin şu ana kadar talep ettiği en büyük bağış miktarı oldu.

Türkiye 

- 7 Kasım tarihinde Sivas-Gürün'de bir yolcu otobüsünün devrilerek iki kişinin öldüğü kazada bir insanlık dramı yaşandı. Aralık ayında öğrenilen ayrıntılarda Tuzla’dan Diyarbakır'daki Geri Gönderme Merkezi'ne taşınan Suriyeli göçmenlerin yolculuk boyunca ellerinin arkadan kelepçeli olduğu ve bu nedenle kaza sırasında kendilerini savunamayarak savruldukları ortaya çıktı. 

- Bursa Nilüfer Kent Konseyi Gençlik Meclisi’nin düzenlemek istediği “Toplumsal Cinsiyet Atölyesi” Ülkücülerin ve Yeni Akit gibi hükümete yakın bazı aşırı sağcı medya gruplarının hedefi oldu. Uludağ Üniversitesi Ülkücüleri, Gençlik Meclisi önünde basın açıklaması yaparak açıkça etkinliği tehdit etti. Tehditler üzerine katılımcıların güvenliği nedeniyle atölyenin ertelendiği belirtildi. İçişleri Bakanlığı ise örgütlü nefrete karşı harekete geçmek yerine, Nilüfer Belediyesi hakkında inceleme başlattığını duyurdu.

- Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğine onay verip vermeyeceği tartışmaları sürerken, İsveç devlet televizyonu SVT ile bir röportaj gerçekleştiren Cumhurbaşkanlığı sözcüsü İbrahim Kalın bir soruya sinirlenerek röportajı yarıda kesti. Türkiye'nin mafya üyelerine sığınak olup olmadığı yönündeki soruya kızan Kalın gazeteciyi "PKK ve FETÖ dilini kullanmakla" suçladı.

- CHP, Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ‘İkinci Yüzyıla Çağrı Buluşması’nda vizyon belgesini açıkladı. Dünyadan ve Türkiye’den itibarlı 70 kişiden oluşan bir ekip açıklayan Kılıçdaroğlu’nun başdanışmanı olarak seçtiği isim iklim değişimine yönelik yeşil piyasa politikalarının savunucu Jeremy Rifkin oldu. Toplantıda Kılıçdaroğlu’nun ardından bu 70 kişilik ekipten birçok uzman ve bilim insanı sunumlar gerçekleştirdi. 

- Diyarbakır’da, çocuk istismarı suçlamasıyla görevden alınan MHP İl Başkanı Cihan Kayaalp’in beraat gerekçesi açıklandı. Mağdur ifadelerini çelişkili bulan mahkeme heyeti, “İstismar olsa bile çocuğun rızası var” diyerek utanç verici bir gerekçe açıkladı.

- İsmailağa Cemaati’nin kollarından Hiranur Vakfı kurucusu Yusuf Ziya Gümüşel'in 6 yaşındaki kızını Kadir İstekli isimli müridiyle “evlendirdiğinin” ortaya çıkması ülke çapında tepkilere ve protestolara neden oldu. Gümüşel ve kızını evlendirdiği müridi İstekli tutuklandı. AKP sözcüleri dahi olaya tepki gösterdi. Aile Bakanı davaya müdahil olacaklarını açıkladı.

- Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, HDP eski MYK üyeleri hakkında, 24 Nisan 2021’de yaptıkları ve "Ermeni soykırımı" ifadesini kullandıkları basın açıklaması nedeniyle, Türk Ceza Kanunu’nun "Türklüğe hakaret" başlıklı 301. maddesi uyarınca yargılanmaları istemiyle dava açtı. Böylece Hrant Dink cinayeti döneminde çokça tartışılan 301. Madde konusunda ülke tekrar başa sarmış oldu.

Belgesel yönetmeni Sibel Tekin tutuklandı. Fotoğraf: ANKA

- Belgesel yönetmeni, gazeteci ve akademisyen Sibel Tekin, Ankara’da yaz saati uygulamasıyla ilgili bir belgesel çekimi sırasında polis aracının görüntüye girdiği gerekçesiyle gözaltına alındı ve “silahlı terör örgütüne üye olma” suçundan tutuklandı. Ancak, tutuklama kararında, Tekin'in hangi terör örgütüne üye olmakla suçlandığının yazmaması dikkat çekti. Belgesel Sinemacılar Birliği imza kampanyası başlatarak Tekin’in serbest bırakılmasını talep etti.

- Hasta ve infazları yakılan tutukluların serbest bırakılması için Kadıköy’de yapılan bir yürüyüş esnasında Halkların Demokratik Partisi (HDP) İstanbul İl Örgütü Eşbaşkanı Ferhat Encü’ye bir polisin attığı tokat büyük tepki çekti. Protestoda Encü'nün de aralarında olduğu 69 kişi gözaltına alındı. Ertesi gün yine Kadıköy’de bu kez HDP eş genel başkanı ve milletvekillerinin de katıldığı protestoya polis yine müdahale etti ve onlarca kişi daha gözaltına alındı.

- İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu hakkında Yüksek Seçim Kurulu (YSK) üyelerine “ahmak” diyerek hakaret ettiği gerekçesiyle 2 yıl 7 ay hapis ve “siyasi yasak” cezası verildi. Ceza, itiraz yolu açık olduğu için kesinleşmemiş olsa da kararın açıklanmasının ardından binlerce kişi Saraçhane meydanında kararı protesto etti.

• Ertesi gün de Saraçhane’de gerçekleşen mitinge 6’lı Masa denilen muhalefet bloğu partileri başkanları katıldı ve İmamoğlu’na sahip çıktı. Onbinlerce kişinin katıldığı mitingde parti liderleri konuşma yaptılar. Ancak mitinge hükümete yakın medya kuruluşları ve TRT gibi devlet yayın organları ilgi göstermedi. Sadece bu da değil NTV, HaberTürk, CNNTürk gibi haber kanalları da haber değeri görmemiş olacak ki mitingi canlı olarak yayınlamadılar.
• Bu gelişmelerin hemen ardından bu kez de İçişleri Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne işe alış süreçlerinde yüzlerce kişinin “terörle irtibatlı ve iltisaklı” olduğunu öne sürerek başlattığı terör soruşturmasını sonuçlandırdı ve dosyayı İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’na teslim etti. İBB, “Terör bağlantılı kişiler kamu kurumlarında iş buluyorsa, sorun belediyenin değil, güvenlikten sorumlu İçişleri Bakanlığı’nındır.” açıklamasında bulunurken, soruşturmayı gerçekleştiren müfettişin AKP’den milletvekili aday adayı olduğu ortaya çıktı.

- Türk Tabipleri Birliği Başkanı Şebnem Korur Fincancı’nın duruşmasına katılmak için uluslararası örgütlerden çok sayıda insan hakları savunucu ve doktor İstanbul’a geldi. Dünya Tabipler Birliği bir açıklama yayınlayarak Fincancı için adalet talep etti. Ayrıca aralarında Etienne Balibar ve Noam Chomsky gibi isimlerin de olduğu 228 akademisyen ortak bir açıklama yayımlayarak Fincancı’nın serbest bırakılmasını talep etti. Duruşma öncesi yüzlerce kişi biraraya gelerek basın açıklaması gerçekleştirdi. Duruşmada tutukluluğunun devamına karar verildi.

- HDP Diyarbakır Milletvekili Semra Güzel’in milletvekilliği Meclis’te yapılan oylama sonucu, ‘devamsızlık’ gerekçesiyle düşürüldü. Oysa Güzel, aylardır tutuklu olduğu için meclise gelemiyordu. Oylamada İyi Partili vekiller de Güzel’in vekilliğinin düşürülmesine evet derken, CHP hayır oyu kullandı. 

- Paris’te Ahmet Kaya Kürt Kültür Merkezi’nde gerçekleşen ve üç kişinin öldürüldüğü katliamla aynı gün birçok ilde Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) binalarına ve yöneticilerinin evlerine yönelik baskınlar düzenlendi. Çok sayıda kişi gözaltına alındı. Birçok ilde protesto gösterileri düzenlendi ve yine gözaltına alınanlar oldu.

- Türkiye’de yaşamakta olan 1 milyon 200 bin Suriyeli mülteci çocuğun 350 bin kadarının okula gidemediği açıklandı. Maalesef gelecekleri yok edilen bu çocuklar neredeyse hiçbir partinin gündeminde yer almıyordu. 

- Yeni yılın asgari ücret görüşmeleri sonunda Cumhurbaşkanı Erdoğan 8.500 TL asgari ücrette anlaştıklarını duyurdu. Oysa bu miktar hiçbir sendikayı memnun etmemişti. DİSK 13 bin 200 TL, Türk İş ise en az 9 bin TL talep etmişti. 

- Boğaziçi Üniversitesi’nde kayyum-rektör uygulamasına karşı 726 gündür süren direniş ve 493 defa gerçekleştirilen Boğaziçi Üniversitesi Akademisyenleri Nöbeti ülke tarihinin en uzun süren üniversite mücadelesi oldu ve yeni yılda da devam edeceğini gösterdi.

- Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Konseyi Başkanı, adli tıp uzmanı Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı Aralık sonunda ikinci kez hakim karşısına çıktı. Bu duruşmanın hemen öncesinde Fincancı hakkında ikinci bir ‘terör örgütü üyeliği’ soruşturması başlatılmış, soruşturmaya TTB Merkez Konseyi üyeleri de dahil edilmişti. İkinci duruşmada Fincancı: “Ben bu devletin başına musallat olmuş at sineğiyim. Sadece Türkiye’de değil dünyanın neresinde olursa olsun hangi devlet suç işlerse o benim derdim olmaya devam edecek” dedi. Tutukluluk halinin devamına karar veren mahkeme, duruşmayı 11 Ocak 2023’e erteledi.

İklim-Çevre

- COP27 iklim zirvesinden birkaç hafta sonra Paris İklim Anlaşması’na benzer bir anlaşmaya varılması hedefiyle plastik kirliliğinin önlenmesi konusundaki Uluslararası Anlaşma müzakerelerinin ilki Uruguay'da gerçekleşti. 2024’te küresel bir anlaşmaya varmayı amaçlayan görüşmelerde fosil yakıt ve plastik üreticisi şirketler de eksik olmadı. Önemli bir gelişme kaydedilmeyen görüşmelerde Türkiye delegasyonu 25 kuruş olan poşet parası uygulamasını ve sıfır atık projesi ile topladığı plastik çöp miktarını anlatarak meseleye ne kadar uzak olduğunu gösterdi.

- İki yıldır Çin’de düzenlenmesi gereken ama pandemi bahanesiyle sürekli olarak ertelenen BM Biyoçeşitlilik zirvesi COP15 Çin’den alınarak Kanada’nın Montreal şehrinde Çin ve Kanada’nın ortak sahipliğinde gerçekleştirildi. Zirveden dünya topraklarının ve denizlerinin yüzde 30’unu koruma altına alacak bir anlaşma konusunda uzlaşmaya varılması “tarihi uzlaşı” olarak ilan edildi. Ayrıca 500 milyar doları bulan çevreye zararlı küresel sübvansiyonlarda reform yapılması ve 2030’a kadar her yıl 30 milyar dolar finansman sağlanması kararları da alındı.

COP15'ten bir kare. Fotoğraf: Xinhua / Alamy Stock Photo

- Anlaşma bazı eleştirilere de neden oldu. 2010 yılında yine BM düzeyinde ilan edilen Aichi biyolojik çeşitlilik hedeflerinin bugüne kadar tek birine dahi ulaşılamamış olması hatırlatıldı. Ayrıca ABD, Vatikan ile birlikte bu anlaşmanın bir tarafı olmadığı için eleştirildi. Yaptırım mekanizmasının olmaması diğer bir eleştiriydi.

- Biyoçeşitlilik zirvesi sırasında 3 bin bilim insanının yer aldığı dev bir araştırmanın sonuçları açıklandı. Araştırma, acil tedbir alınmadığı takdirde her 10 canlı türünden birinin bu yüzyılın sonunda tamamen yok olacağını ortaya koyuyordu.

- Ekim ayı sonunda bu yılın ve belki de bu yüzyılın en önemli kitaplarından biri olan ve iklim aktivisti Greta Thunberg'in editörlüğünü yaptığı İklim Kitabı yayınlanmıştı. Aralık ayında ise hem bu yılın hem de belki de yüzyılın en önemli bilimsel araştırma raporu yayınlandı. Küresel ısınma ve iklim krizini dünyaya 35 yıl önce haber veren bilim insanı James E. Hansen'ın 14 bilim insanıyla birlikte hazırladığı rapor "Küresel Isınma Yolda" başlığını taşıyordu. Raporun ortaya koyduğu sonuç şöyleydi: Atmosferdeki sera gazı yoğunluğu bugünkü seviyesinde kalacak olursa, önümüzdeki onyıllarda dünya ortalama sıcaklığı artışı 7 ila 10 derece arasında olacaktı. 

- Amerikalı aktris Jane Fonda’nın başlattığı Fire Drill Fridays- Ateşi Söndürme Cumaları eylemleri üç yıl aradan sonra geri döndü. Fonda bu eylemlere Fridays for Future'ın kurucusu Greta Thunberg’den ilham alarak 2019 yılında başlamıştı. Greta öğrencileri harekete geçirirken Fonda da yetişkinleri harekete geçirmeyi hedefliyordu. Fonda bu eylemler sırasında gözaltına alınmıştı. Pandemi nedeniyle ara verilen Fire Drill Fridays, Aralık ayında Washington’da bir açılış mitingi ile eylemlerine yeniden başladı. 

- Fonda, Beyaz Ev-Saray yakınlarındaki Freedom Plaza'da göstericilere şöyle seslendi: "Zaman tükeniyor. Bilim insanları bize harekete geçmek için son on yılda olduğumuzu söylüyorlar. Önümüzdeki sekiz ila 10 yıl içinde fosil yakıt emisyonlarımızı yarıya indirmek için yaptıklarımız ya da yapmadıklarımız, ne kadar yaşanabilir bir geleceğe sahip olacağımızı belirleyecek. Yani hemen şimdi. Çok geç olmadan cesurca hareket etme zamanı. İşte tam da bu yüzden şu an buradayız. 2019 yılının Ekim ayında, o ilk Fire Drill Friday etkinliği yine tam da burada gerçekleşmişti. Harika bir etkinlik ortakları grubumuz vardı ve ben sivil itaatsizlik eylemim nedeniyle gözaltına alınmıştım. 82. yaşıma hapiste girmiştim."

- 170’ten fazla ülkeyi kapsayan değerlendirmeler sunan Paris-Equity-Check, ülkelerin Ulusal Katkı Beyanları’nı değerlendiren bir rapor açıkladı. Rapora göre Çin, Rusya, Suudi Arabistan, Türkiye, Vietnam ve İran hâlâ +5°C küresel ısınmayla ilişkili iklim planları olan ülkeler arasında yer alıyordu.

- Yerli halkların ve yaşam savunucularının yıllardır yapımına karşı mücadele ettiği ABD’deki Keystone Boru Hattı’nda tarihinin en büyük kazalarından biri yaşandı. 10 yılın en büyük ham petrol kazası denilen olayda, yaklaşık 600 bin galon ham katran kumulu petrolü Keystone 1 boru hattından fışkırarak çevreye yayıldı. 

- ABD ve Kanada'da Noel Bayramı öncesinde 250 milyon kişi, hayati tehlike yaratan dondurucu kış koşullarıyla karşı karşıya kaldı. Siklon bombası denen hava olayı sonucu yüzbinlerce hane elektriksiz kaldı ve en az 60 kişi hayatını kaybetti. Okyanusun öteki tarafındaki Japonya’da da aşırı soğuklar nedeniyle 17 kişi hayatını kaybetti. Aynı günlerde yaz mevsimine giren Avustralya yazın ilk sıcak dalgasını yaşadı. Sıcaklıklar 40 dereceyi buldu.

- Aralık ayının ilk haftalarında AKP-MHP ittifakı 10. kez zeytinliklerin maden faaliyetlerine açılmasına ilişkin düzenlemeyi meclise sundu. Ancak, hızla örgütlenen çevre grupları yaygın kampanyalar ve basın açıklamaları yaparak bir kez daha yasa teklifini geri püskürtmeyi başardı. 

- Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü‘nden bilim insanları, Karadeniz’e kıyısı olan Sakarya ve Artvin arası 11 ili kapsayan bin 100 kilometrelik kıyı şeridi boyunca deniz tabanından tortu örnekleri topladı. 31 ayrı istasyondan alınan örneklerdeki kimyasal analizlerde; 10 farklı toksik metal izlerine rastlandı. 

- ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü'nde görevli bilim insanlarının çıktığı 'kış seferinde' Marmara'da oksijen azlığı trendinin sürdüğü; 20 metreden sonra birçok balık türünü strese sokan oksijen değerlerine ulaşıldığı ve 80 metreden sonra oksijenin sıfıra indiği belirlendi. Aralık ayı boyunca devam eden seferde Türkiye'de ilk kez Marmara'nın karbon yutma kapasitesinin de hesaplanacağı söylendi.

- Sağlık ve Çevre Birliği HEAL, Türkiye’deki kömürlü termik santrallerden çıkışın faturasına dair rapor yayınladı. Rapor, termik santraller 2030'da kapatılırsa yüz binlerce ölüm ve hastalık önlenmiş olacak, 3,1 trilyon TL de tasarruf yapılmış olacağını ortaya koyuyordu.

2022'de aramızdan ayrılanlar

Pierre Parsus, ressam, desinatör 

Sidney Poitier, aktör (Oscar kazanan ilk siyah oyuncu)

Peter Bogdanovich, yönetmen

Mark Forest, aktör, opera sanatçısı

Bob Saget, oyuncu

Dwayne Hickman, aktör, televizyon yapımcısı ve yönetmeni

Herbert Achternbusch, yazar

 Ahmet Çalık, futbolcu

Jean-Jacques Beineix, film yönetmeni 

Aykut Edibali, siyasetçi, yazar ve Millet Partisi Genel Başkanı 

Hossein Valamanesh, ressam

Alekos Fassianos, ressam

Carmela Corren, şarkıcı ve oyuncu

Bozkurt Kuruç, tiyatro oyuncusu, yönetmen

Steve Schapiro, fotoğrafçı

Michel Subor, aktör

Yvette Mimieux, aktris

Gaspard Ulliel, aktör

Badal Roy, tabla ustası

Hardy Krüger, oyuncu

Elza Soares, samba şarkıcısı

Meat Loaf,  müzisyen-şarkıcı

Louie Anderson, aktör ve komedyen

Selahattin Beyazıt, iş insanı, eski Galatasaray başkanı

Thích Nhất Hạnh, Zen Budist rahip, öğretmen, yazar, şair ve barış aktivisti 

Ali Arif Ersen, ressam ve fotoğraf sanatçısı

Uğur Alacakaptan, hukukçu, akademisyen

Fatma Girik, oyuncu

Etchika Choureau, aktris

Ertunç Şenkay, yönetmen

Diler Saraç, sinema oyuncusu

Pierre Bellon, milyarder

Ebu İbrahim el-Haşimi el-Kureyşi, IŞİD lideri

Üner Tan, nörolog ve evrimsel biyolog

George Crumb,  besteci 

Aysel Bora, çevirmen 

Luc Montagnier, virolog ve Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü sahibi

Haydar Dümen, psikiyatr ve seksolog

Ivan Reitman, yönetmen ve yapımcı

Salih Bolat, şair

Carmen Herrera, sanatçı

Arif Şentürk, halk müziği sanatçısı

Cristina Calderón Harbanson Yaghan dilini konuşan son kişi, etnograf, zanaatkar, yazar ve kültürel aktivisti

Fausto Cigliano, şarkıcı

Sina Akyol, şair

Dan Graham, sanatçı ve yazar

Joni James, pop şarkıcısı

Paul Farmer, halk sağlıkçısı, aktivist

Muvaffak ‘Maffy’ Falay, caz müzisyeni

Mark Lanegan, rock müzisyeni

Ayten Erman, sinema ve tiyatro oyuncusu

Yunuslar- Karadeniz’de Ukrayna savaşı nedeniyle öldükleri tahmin ediliyordu

Volodimir Struk, siyasetçi

Anne Beaumanoir, nörolog ve insan hakları aktivisti

Akrep Nalan, pop müziği şarkıcısı ve oyuncu

Ron Miles, kornet ustası caz müzisyeni

Aijaz Ahmad, Marksist edebiyat kuramcısı

Murat Özer, sinema eleştirmeni 

 Traci Braxton, şarkıcı, radyocu

William Hurt, sinema oyuncusu

Oksana Şvets, oyuncu

Reza Beraheni - şair

Aydın Engin, gazeteci ve yazar

Taylor Hawkins, müzisyen

Mira Calix, müzisyen 

Ayaz Mutallibov, Eski Azerbaycan cumhurbaşkanı

Kara gerdanlı dalgıç kuşları (Yunus ölümler gibi yine Ukrayna savaşı nedeniyle öldükleri tahmin ediliyordu.)

Fitzroy "Bunny" Simpson, müzisyen

Mıgırdiç Margosyan, yazar

Estelle Harris, aktris

Sidney Altman,  biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi

Miguel Ángel Estrella, piyanist ve insan hakları aktivisti

Peng Ming-min, demokrasi aktivisti, siyasetçi ve hukukçu

Charnett Moffett, caz müzisyeni

Zekeriya Beyaz, ilahiyatçı

Michel Bouquet, tiyatrocu

Balkan Naci İslimyeli, ressam

Jacques Perrin, aktör, film yapımcısı ve yönetmen

Arno, müzisyen 

Garbis Balıkçı, Sevag Balıkçı’nın babası

Klaus Schulze, müzisyen

İsmail Ogan, Olimpiyat Oyunları şampiyonu güreşçi

Yurdanur Göker, karikatürist

Naomi Judd, country şarkıcısı, müzisyen, aktris, söz yazarı ve aktivist

Cem Madra, radyocu, belgeselci, etnolog

Rona Aybay, akademisyen

Canan Arıtman, doktor ve eski CHP milletvekili

Ahmet Say, müzik yazarı

Şirin Ebu Akile, gazeteci 

Halife bin Zayid en-Nehyan, Birleşik Arap Emirlikleri devlet başkanı

Lil Keed, rapçi

Mimi Parker, müzisyen

Knox Martin, ressam ve heykeltıraş

Vangelis, besteci

Andrew Fletcher, müzisyen

Alan White, müzisyen

Bo Hopkins, aktör

Gilberto Rodríguez Orejuela, uyuşturucu baronu

Latif Demirci, karikatürist

Tarhan Erdem, siyasetçi

Tim Sale, Amerikalı çizgi roman sanatçısı

Jean-Louis Trintignant, sinemacı

Mahmut Ustaosmanoğlu, İsmailağa Cemaati'nin lideri

Cüneyt Arkın, oyuncu

Robert Floyd Curl, Jr., kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi

Kazuki Takahashi, manga yazarı

Manuel Charlton, hard rock gitaristi

Shinzō Abe, siyasetçi 

Tony Binarelli, Sihirbaz

Erden Kıral, yönetmen ve sinemacı

James Lovelock, bilim insanı

İlhan İrem, müzisyen

Nichelle Nichols, oyuncu

Bill Russell, NBA oyuncusu

Aydın Uğur, akademisyen

Sungun Babacan, seslendirme sanatçısı

Semih Sergen, Oyuncu

Olivia Newton John, aktris

Nişan Yaubyan, mimar

Zofia Posmysz, Polonyalı yazar, insan hakları aktivisti

Civan Canova, oyuncu

Bingöl Erdumlu, aktivist

Camilo Guevara, Che Guevara’nın oğlu

Çukur Adam - Tanaru kabilesinin son üyesi

Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği’nin son devlet başkanı 

Barbara Ehrenreich, Marxist yazar

II. Elizabeth, İngiltere Kraliçesi

Mark Miller, aktör, senarist, yapımcı ve yönetmen

Jean-Luc Godard, yönetmen

İrini Papas, Yunan sinema ve tiyatro oyuncusu

Hilary Mantel, yazar

Pharoah Sanders, caz saksafoncusu

Rita Gardner, aktris ve şarkıcı 

Savaş Çağman, müzisyen

Komet, Gürkan Coşkun, ressam

Onur Şener, müzisyen

Liji Pulcu Çizmeciyan, yazar

Coolio (Leon Ivey Jr), rapçi

Sacheen Littlefeather, yerli aktivist

Bruno Latour, filozof

Angela Lansbury, oyuncu

Billur Kalkavan, oyuncu ve sunucu

Bülend Özveren, televizyon sunucusu ve spor spikeri

Ashton Carter, fizikçi, siyasetçi

Halit Kıvanç, televizyon sunucusu, yazar ve spor spikeri

Mike Davis, sosyalist akademisyen

Ahmet Tulgar, gazeteci

Lia Origoni, şarkıcı

Jerry Lee Lewis, müzisyen

Aaron Carter, rapçi

Tolga Güleryüz, tiyatrocu

Hurricane G, rap şarkıcısı 

Gal Costa, müzisyen

Bego (Bedri) Polat, Dersim katliamı tanığı

Joye Braun, yerli aktivist

Hebe de Bonafini, Plaza de Mayo Anneleri kurucusu

Hıncal Uluç, spor-magazin yazarı

Jiang Zemin, Çin Halk Cumhuriyeti'nin 5. Başkanı 

Sönmez Targan, gazeteci-yazar

Önay Sözer, akademisyen

Terry Hall, müzisyen

Sarper Özsan, müzisyen

Aydın Ilgaz, yayıncı 

Pakize Suda, oyuncu, yazar

Maxi Jazz, müzisyen

Pelé, efsane futbolcu

Vivienne Westwood, moda tasarımcısı