Hakkında en fazla kitap kaleme alınan ‘şarkıcı’ kimdir sorusuna verilecek tek bir cevap olabileceğini söyledi musikişinas bir büyüğümüz. Küçük bir araştırmadan sonra buradan kendisine yanılmadığını söylemek düşüyor bize. Haklıydı, şimdiye kadar hakkında en fazla kitap yazılan ‘şarkıcı’ Bob Dylan'dı. Röportaj kitapları, biyografiler, akademik çalışmalar derken sonunda iş ansiklopediye kadar vardı. Geçtiğimiz günlerde Amerika'da bir Bob Dylan ansiklopedisi yayımlandı.
Bob Dylan'a ‘şarkıcı’, sadece ‘şarkıcı’ dediğimiz için bize kızan okuyucular olabilir. Hem yazımızın akıbetini, hem de kişisel akıbetimizi düşünerek hemen belirtelim, ‘halk kahramanı' ya da bir şarkıcıdan daha fazlası olarak anılmaktan pek bir sıkılmış Dylan. Daha doğrusu bu ve benzeri sıfatların beraberinde getirdiği sorumluluklardan. Bundan yaklaşık 40 yıl önce Playboy'a verdiği bir röportajda; bir halk kahramanı olmak, bunun size yüklediği sorumluluklar hakkında ne düşünüyorsunuz' sorusuna cevabı kısa ve öz: ''Berbat bir şey bu.''
Sonra, bir de 1997 yılındaki, hiçbir zaman politika ile ilgilenmediğini, neden hep protest bir kişilik olarak anıldığını bir türlü anlayamadığını belirttiği şaşırtıcı açıklaması var. Her ne kadar biz kendisini rahatlatmak için 'şarkıcı' sıfatını seçmiş olsak da, içimiz çok da rahat değil. Neticede neredeyse 50 yıldır, Amerikan ve dünya tarihinin en başarılı şarkı sözü yazarından, bestecisinden, yorumcusundan, yazarından, oyuncusundan ve kendisi inkâr etse de en mühimi, muhalifinden bahsediyoruz. Dylan'a hak vermemek elde değil, işin içine sıfatlar girince bizim de kafamız karıştı açıkçası. Kendimizi bir nebze de olsa temize çıkarma uğraşını daha fazla uzatmadan, hemen ansiklopediden bahsedelim biz en iyisi.
Daha çok akademik kitaplar yayımlayan, merkezi Britanya'da bulunan Continuum adlı yayınevi tarafından yayımlanan ansiklopedi The Bob Dylan Encyclopedia adını taşıyor ve yazarı da dünyada Bob Dylan uzmanı olarak tanınan Michael Gray. Kendisi aynı zamanda Dylan üzerine yazılmış ilk eleştirel kitabın, 1972'de Amerika, Britanya ve Japonya'da yayımlanan Song & Dance Man'in yazarı. 2000 yılında yeniden Song & Dance Man III: The Art of Bob Dylan adıyla yayımlanan ve bugüne kadar beş baskısı yapılan kitap, halen en kapsamlı Bob Dylan araştırması olarak anılıyor. Daha üniversite sıralarında, tarih ve İngiliz edebiyatı okurken, savaş öncesi dönemin bluesuna ve akabinde Bob Dylan'a merak salan Michael Gray, “bu ansiklopedi için nasıl bir çalışma yaptınız?” sorusuna; “yaşadım” diyerek yanıt veriyor kendisiyle yapılan söyleşilerde.
Aslında Gray'in kitabı, yayımlanan ilk Bob Dylan ansiklopedisi değil. İki yıl önce, Billboard Books, gazeteci - yazar Oliver Trager'in Keys to the Rain: The Definite Bob Dylan Encyclopedia adlı bir kitabını yayımlamıştı. Lakin Dylan'ın kayıtlarının kronolojik sıralamasının yapıldığı, yayınlanmış albümlerinin eleştirilerinin yer aldığı bu kitap için ansiklopedi demek güç. Gray'in milyonlarca maddeyi bir araya getirdiği kitabı ise ismiyle müsemma, son derece kapsamlı bir ansiklopedi. 30 milyona yakın madde bulunuyor kitapta ve bunların çoğunu da Michael Gray'in kendisi kaleme almış. Sadece maddelerin redaksiyonu bile bir yıldan fazla sürmüş. Her halinden ancak yaşanarak kaleme alınacak bir kitap olduğu belli The Bob Dylan Encyclopedia'nın.
Şahsi kanaatimizce popüler tarihin en anlamlı ismi hakkında aklınıza takılan her şeye yanıt bulmak mümkün bu 736 sayfalık ansiklopedi sayesinde. Şarkıların, albümlerin kayıt tarihleri, makaleler, Dylan'ı etkileyen yazarların, şairlerin biyografileri, şarkılardaki göndermelerin açıklamaları, Dylan ile ilgili kitaplar, ortak işler çıkardığı isimler, hangi şarkıda hangi enstrümanları kimlerin çaldığı, internet siteleri, bloglar, 'şarkıcının' kişisel ve profesyonel tarihindeki dönüm noktaları ya da mesela Billy the Kid hakkında bilgi bile var.
Neyin ağırlıkla ele alınması gerektiğine yıllar içinde yaptığı araştırmalar ve biriktirdikleri sonucunda karar vermiş yazar. Bu bağlamda, aslında öznel olarak adlandırabilecek bir çalışma. Zira, örneğin “Willam Blake mi, Dylan Thomas mi, Robert Browning mi, Dylan'ı etkileyen şairler arasında birinci sırada yer alır, böyle bir çalışmada hangisine daha fazla yer ayırmak gerekir?” ucu fazlaca açık bir tartışma konusu. Belki de cevabı olmayan bir soru. Bu nedenle ansiklopedideki benzer pek çok madde ile anlaşmanız güç olabilir. Küçük kan uyuşmazlıkları dışında yine de son derece kapsamlı ve zihin açıcı bir kitap bu. Baştan sona bir solukta okuyamasanız da, uzunca yıllar mutlaka göz atmak isteyeceğiniz bir kaynak.
Yayımlanmasının üzerinden henüz çok az zaman geçmiş olmasına rağmen, Amerikan edebiyat ve müzik çevrelerinin gündeminin ana maddesi oluvermiş kitap. Time dergisinde çıkan yazısında Richard Corliss, kitabı yere göğe sığdıramazken, The Village Voice'dan Devin McKinney, büyük bir Dylanolog olarak adlandırdığı Michael Gray'in emeğine saygı duyduğunu, amma ve lakin kitapta ciddi hatalar olduğunu belirtiyor. McKinney'in bu saptamasına hak verecek ya da aksini iddia edecek durumumuz yok, ama kendisinin John Lennon'dan yaptığı alıntıyı biz de satırlarımıza taşımak isteriz: "Bob Dylan'ın ne söylediğini duymanız gerekmez, söylediğini nasıl söylediğini duysanız yeter."
Michael Gray'in duydukları, ki sanırız dünya üzerindeki pek çok ölümlüden daha fazla kulak vermiş biridir kendisi Bob Dylan'ın söylediklerine, arada bizim kaçırdıklarımız olabilir diyerek bu ansiklopediden bir tane edinmekte fayda var. Kim bilir Dylan'ın yolu belki yeniden buralara düşer, kendisi açık havada bir kez daha arz-ı endam eder. Ne olur ne olmaz, biz hazırlığımızı şimdiden yapalım.
