Burada sıraladığım elli üç Afrikalı sanatçıyı içeren liste, Afrika müziğini keşfetmek isteyenlerin başvurabileceği en doğru adres olabilir. Elbette bazı isimler bu listede yer almayabilir, zira her gün Afrika’dan başka bir cevher çıkmakta. 1923 – 1979 yılları arasında yaşamış yazar ve filozof Pliny the Elder olarak bilinen Gaius Plinius Secundus’un yazdığı gibi “Her zaman Afrika’dan çıkan yeni bir şey vardır.”
Afrika Müziği ile ilk temasımı hala hatırlıyorum. Yaklaşık 90’ların başındaydı ve o zaman tam bir müzik tutkunu olan bir delikanlıydım. Algılayabileceğim her türlü ritmi keşfetmek için heyecandan yerimde duramazdım. Her ne kadar ülkemizde o dönemlerde çok çeşitli müziklere ulaşmak zor olsa bile, her gittiğim dükkânda (özellikle Zihni) farklı çalışmalara kulak verdim. Sonra bir gün, okul çıkışı bir arkadaşımın evine gittiğimde babasının çalışma odasında farklı bir müzik dinlediğini duydum. Kulağıma çalınan müzik daha önce duyduğum müziklerden çok farklıydı ve ne olduğunu anlayamadım. Daha sonra öğrendim ki söz konusu melodiler 1991 tarihli Fela Kuti’nin “Just Like That” adlı albümünden gelmekteydi.
Afrobeat daha önce duyduğum hiçbir müzik türüne benzemiyordu. Dayanılmaz, ritmik melodiler, gürleyen davullar, akan gitarlar ve sade basit sözler anında beni yakaladı. Bir daha ayrılmamak üzere resmen önüme tüm dünyayı serdi. Bilmediğim diyarları keşfetmenin heyecanı duyarak müziksel yolculuklar yaptım ve hayal dünyamda fiilen seyahat ettiğim bu bilinmez topraklardan mutlaka bana hitap eden bir ritim ve tarz ile döndüm. Adeta Matrix filminde Neo’nun aldığı hap sayesinde yeni, bambaşka, gerçek bir dünyaya açılması gibi... İşte gerçek ve bozulmamış müzik buydu, dinlediğinizde orijinalliğini iliklerinizde hissedebileceğiniz, herhangi bir teknolojik katkının yer almadığı öz müzik.
Çok kısa sürede Afrika müziğinin bağımlısı oldum. Yurtdışında yaşadığım dönemde, içimde dizginlenemez bir arzu ile, müzik dükkânlarını arşınlamaya, radyo programlarını can havli ile dinlemeye başladım. Araştırmalarım ve Afrikalı arkadaşlarımın tavsiyeleri üzerine daha çok şey keşfettim. Koleksiyonumda Rail Band, Ebenezer Obey, Franco ve Youssou N’Dour gibi grup ve sanatçılar yer almaya başladı. Bir süre sonra bu sanatçılar, kendimi sadık hayranı olarak gördüğüm The Smiths, Stone Roses, Sonic Youth, R.E.M gibi grupların yerini almaya başladı. O dönemdeki arkadaşlarım ise evime gelmez oldular, zira onlara dinlettiğim bu garip müziklere tahammülleri yoktu. Ancak o dönemde dinlediğimiz çoğu müziğin -rock, reggae, caz, R&B, blues...- köklerinin Afrika’ya dayandığını bilmiyorlardı. Açıkçası yenidünyada dans ettiğimiz çoğu müziğin kolları Afrika’ya uzanıyordu ve biz bunu görmüyorduk.
Neyse, 17 yıl ileriye saralım bandı... Ben bugün hâlâ Afrika müziği dinliyorum. Bu tutkum bana tüm dünyadan gelen müziklere açık olmayı ve önyargı duvarlarımı yıkmamı sağladı. Mesleğim olan turizm sayesinde birçok farklı toprağa ayak bastım ve her gittiğim yerde ilk yaptığım şey yerel insanların ne dinlediklerini araştırmak oldu. Daha sonra bavullar dolusu albümler ile odama döndüm ve bu zengin hazineyi tek tek dinleyerek hazmetmeye çalıştım.
Afrika müziği sadece kulaklarımı açmakla kalmayıp bu kıtaya karşı gözlerimin de açılmasına vesile oldu. Müziği bir lens olarak kabul edersek, Afrika politikasına, kültürüne ve tarihine odaklanmamı sağladı. Böyle bir müziği dinledikçe mecburen bunu yapan insanların geçmişini araştırma dürtüsü içinizde kabarıyor ve ben daha fazla araştırdıkça, daha Afrika ile Amerika arasındaki müziksel bağı görmeye başladım.
Bu yazıyı kaleme alırken istemez içimde bir heyecan patlaması oldu. Afrika müziğini yazmak kolay değil, zira yazacak çok şey var ve bu nedenle mümkün olduğu kadar bir bölgeye veya tarza yığılmayıp genel havayı teneffüs etmek zorundayız. Bundan dolayı ben sizlere burada Afrika’nın gerçek sanatçılarını, koşullar ne olursa olsun müziği her zaman yaşatmayı başaran kahramanları bir liste halinde sunuyorum; zira bu efsaneleri tek tek tanıtmak ancak 600 sayfalık bir kitabın içeriği olabilir. Bu müzik adamları, özellikle 1960–1990 arasında "alternatif pop" akımının dolaylı yoldan temellerini atan kişiler. "Alternatif pop" diyorum, zira daha on yıldan beri bu tarza "Dünya Müziği" deniyor.
Müzik hiç kuşkusuz evrenin iyileştirici gücü! Özellikle 21. yüzyılda yaşayan insanoğlunun şu günlerde ihtiyacı olan en önemli deva. Kanımca müzik, kültürler arası etkileşimi, alışverişi ve anlaşmayı en rahat sağlayacak araçlardan biri. Medya geliştikçe kültürel sınırlar ortadan kalkıyor ve farklı kültürlerden gelen insanlar birbirine karışıp ortaya oldukça dinamik bir yapı çıkıyor. Müzik bu etkileşimin en önemli faktörü, zira müzik önyargıdan uzak, dil sınırını yok eden, herkese eşit duran, dünyamızın en barışçıl, kendiliğinden ve kolay iletişim aracı.
Burada sıraladığım elli üç Afrikalı sanatçıyı içeren liste, Afrika müziğini keşfetmek isteyenlerin başvurabileceği en doğru adres olabilir. Elbette bazı isimler bu listede yer almayabilir, zira her gün Afrika’dan başka bir cevher çıkmakta. 1923 – 1979 yılları arasında yaşamış yazar ve filozof Pliny the Elder olarak bilinen Gaius Plinius Secundus’un yazdığı gibi “Her zaman Afrika’dan çıkan yeni bir şey vardır.” diyerek, bu yazıyı burada noktalamakta fayda var…
- King Sunny Ade (Nijerya)
- Africando (Senegal)
- Aster Aweke (Etiyopya)
- Bembeya Jazz (Gine)
- Bonga (Angola)
- Culture Music Club (Zanzibar)
- i.k. Dairo (Nijerya)
- Toumani Diabate (Mali)
- Manu Dibango (Kamerun)
- Hamza El Din (Mısır)
- Cesaria Evora (Cape Verde)
- Brenda Fassie (Güney Afrika)
- Franco (Kongo)
- Ghorwane (Mozambik)
- Jazz Epistles (Güney Afrika)
- Mory Kante (Gine)
- Umm Kulthum – Ümmi Gülsüm (Mısır)
- Salif Keita (Mali)
- Khaled (Cezayir)
- Angelique Kidjo (Benin)
- Tinariwen (Mali)
- Bi Kidude (Zanzibar)
- Toure Kunda (Senegal)
- Fela Kuti (Nijerya)
- İsmail Lo (Senegal)
- Ladysmith Black Mamabazo (Güney Afrika)
- Baba Naal (Senegal)
- Mabulu (Mozambik)
- Mahlathini and The Mahotella Queens (Güney Afrika)
- Miriam Makeba (Güney Afrika)
- Thomas Mapfumo (Zimbabwe)
- Hugh Masekela (Güney Afrika)
- Master Musicians of Jajouka (Fas)
- Oliver Mtukudzi (Zimbabwe)
- Youssou N’dour (Senegal)
- Babatunde Olatunji (Nijerya)
- Remmy Ongala and Super Matimila (Kongo)
- Orchestra Baobab (Senegal)
- Dolly Rathebe ( Güney Afrika)
- Tabu Ley Rochereau ( Kongo)
- Oumou Sangare (Maki)
- Thione Seck (Senegal)
- Super Eagles (Gambiya)
- Super Rail Band (Mali)
- Foday Musa Suso (Gambiya)
- Tarika (Madagaskar)
- Ali Farka Toure (Mali)
- Boubacar Traore (Güney Afrika)
- Papa Wemba ( Kongo)
- Zaiko Langa Langa (Zaire)
- Dr. Hukwe Zawose (Tanzanya)
- Mahmoud Ahmed (Etiyopya)
- Pierre Akendengue (Kamerun)
