Vakanüvisiniz hakir, sizi hızlı bir dünya turuna çıkarmaya karar verdi. Üstadları Evliya Çelebi ile Jules Verne’in izinden giderek bittabi...
Kuzey Kutbu’ndan başlıyoruz. Grönland’da buz(ul)lar, tahminlerden çok daha hızlı eriyor. Son 15 yılda buz kaybı müthiş bir artış göstererek dört katına çıkmış. Deniz seviyeleri yükselecek, sahil şehirleri mahvolacak. Bu konuda son araştırmayı yürüten ekibin başı: “Yapabileceğimiz tek şey, uyum sağlamak ve küresel ısınmayı yavaşlatmak. – Hiç etkisi olmasın demek için artık çok geç” diyor. Bu yüzyılın sonuna kadar dünyada denizlerin seviyesi 3 metre kadar yükselebilir. Fosil yakıtları hemen bırakmak gerek. (Guardian, 21 Ocak 2019; Common Dreams, 22 Ocak 2019)
Deniz buzları Arktik bölgesinde saniyede 10 bin tondan hızlı eriyor. Kuzey ülkelerinin sınırlarında askeri faaliyetler hızlanıyor, soğuk savaşın askeri üsleri yeniden açılıyor. (Guardian, 24 Ocak) Sadece Alaska’daki buzulların yılda 75 milyar ton buz kaybettiği hesaplanıyor! (Truthdig, 21 Ocak 2019)
Kuzeyin tundraları ve permafrost (donmuş toprak) bölgeleri: Karbon bakımından yoğun permafrost tabakası, Sibirya tundralarında sadece son 10 yıl içinde 0.9°C ısınmış durumda. Diğer permafrost bölgelerinde de sürekli donmuş toprak çözülünce hem C02, hem de metan gazları atmosfere salınıyor. En tehlikeli pozitif geri besleme (kendi kuyruğunu yiyen yılan) mekanizması hızlanıyor: felaket tehlikesi! (Think Progress, 17 Ocak 2019)
Orta Asya: Isınan iklim Kazakistan’ın Almatı dağlarındaki Tuyuksu buzulunu tehlikeli biçimde eritiyor. Dünyanın en uzun süre incelenmiş buzullarından biri olan Tuyuksu, 2.5 kilometrelik uzunluğunun 1/3’ünden fazlasını kaybetmiş. Diğer buzulların akıbetini de buradan kestirmek mümkün: Orta Asya’nın buzulları da eriyecek. Ayrıca Tibet platosu, Himalaya ve Karakurum sıradağları boyunca uzanan binlerce buzul eriyince, hayatları Pakistan’da İndus, Hindistan’da Ganga ve Brahmaputra, Çin’de Yangtze ve Sarı Irmak, Güneydoğu Asya’da da Mekong nehirlerinin sularına bağlı olan yüz milyonlarca, belki milyarlarca insan felakete sürüklenebilecek. (New York Times, 16 Ocak 2019)
Okyanuslar ve umman suları: Dünya denizlerinde ve okyanusları küresel ısınma yüzünden, endüstri çağının başladığı yaklaşık 150 yıl boyunca saniyede 1 atom bombası patlamasına eşdeğerde ısınmış durumda! Bu 150 yıllık süre içinde tüm dünya nüfusunun yıllık enerji kullanımının 1,000 (yazıyla bin) katı! İklim değişikliğinin enerjisinin yüzde 90’ını absorbe eden (soğuran) okyanuslar asitleniyor, genleşiyor ve ölüyor! (Guardian, 7 Ocak 2019)
Ayrıca, deniz suyu sıcaklığı bilim insanlarının tahminlerinden çok daha hızlı artıyor ve bu da dünyanın dört bir tarafındaki aşırı hava olaylarının negatif etkisini çok daha büyük oranda arttırıyor. Yüzyılın sonuna kalmadan deniz seviyelerinin sırf bu ısınma yüzünden 30 cm civarında yükselmesi bekleniyor. (Guardian, 10 Ocak 2019)
Dünyanın yeraltı suları: İklim krizinin bir başka yıkım etkisi de yeraltı suları üzerinde. Yeni bir araştırma, küresel ısınmanın dünya yeraltı su kaynakları ve rezervleri için bir “saatli bomba” etkisi yaptığını gösterdi. İki milyar kadar insanın hayatı, temel temiz su kaynağı olarak yeraltı sularına bağımlı olduğu için bu, en temel meselelerden birini oluşturuyor. Bu rezervler, haddinden fazla tüketilmiş durumda ve yenilenemiyor. Araştırmanın yazarları iklim değişikliğine uyum stratejilerinin orta ve uzun vadede yeraltı sularının kullanımı kararlarını da içermesinin şart olduğunu söylüyorlar. (Common Dreams, 22 Ocak 2019)
Avustralya yanıyor – tüm sıcaklık rekorları art arda kırılıyor: Yazın ortalarına doğru ilerleyen Avustralya’nın güney bölgelerinde iki haftada iki büyük sıcak dalgasında 80 yıldır tutulan kayıtlara göre ilk hafta içinde 12, ikinci haftada da 17 rekor art arda kırıldı. Eyalet merkezlerinde ve büyük kentlerde 49,5C, 47,3C, 46C, 45,6C gibi cehennemî sıcaklıklar ölçüldü. Orta ve batı Avustralya’da, susuzluktan kırılan develeri ve yılkı atlarını yetkililer öldürmek zorunda kaldı. Nehir ve denizlerde de balıklar kitleler halinde öldü. Meteoroloji Müdürlüğü, sıcak ve kurak havanın kısmen iklim değişikliği sonucu olduğunu kabul etti. Küçük Noona kasabasında, asgari gece sıcaklığı 35.9C oldu! (Guardian, 24 Ocak 2019)
Yağmur ormanları yok oluyor: Dünyanın akciğerleri kabul edilen Amazon ormanlarında geçen yıl, on yıldan beri görülmüş en büyük ormansızlaştırma (yakma, kesme vb) yaşandığı, ancak yeni başkan Bolsonaro ile birlikte bunun daha da çok artacağı belirtildi. Sivil toplum örgütleri Brezilya’nın sera gazı salımlarının yüzde 46’sının ormansızlaştırmadan kaynaklandığını, ormansızlaştırma oranının yüzde 20 – 30’u bulması halinde Amazon’un orman niteliğini kaybedeceğini, şu anda da yüzde 20’ye çok yakın olduğunu belirttiler. (Guardian, 24 Kasım 2018)
Böcekler yok oluyor: Puerto Rico yağmur ormanlarında yaptığı araştırmalarla tanınan bilim insanları 35 yıl sonra oraya döndüklerinde orman tabanındaki böceklerin yüzde 98’inin –yani neredeyse tamamının!– yok olduğunu saptadılar. Ağaçların tepesindeki böceklerin de yüzde 80’i ortadan kaybolmuştu. Tabii, onlarla beslenen kuşlar da tamamen ortadan kalkmış, Rachel Carson’ın “Sessiz Bahar” kehaneti 55 yıl sonra olanca ürkünçlüğü ile üstümüze çökmüştü. Aynı durum Almanya’da uçan böceklerin ¾’ten fazlasının sadece 25 yılda ortadan kalkması, Meksika kuru ormanlarında da 35 yıl içinde böcek popülasyonunun yüzde 80 oranında çökmesi ile kendini gösteriyordu. Bilim insanları, küresel ısınmadan kaynaklanan böcek “kıyameti”nin insanların ve diğer canlıların da yaşam destek sistemini çökertmek anlamına geldiğini belirttiler. (Guardian, 15 Ocak 2019, ; Guardian 2017 Aralık)
Gezegeni kurtarmak için tarım devrimi yapmak ve etsiz beslenmek gerek: 16 ülkeden 37 bilimcinin üç yıllık araştırmasının sonuçları açıklandı: Gezegeni iklim felaketinden kurtarabilmek için bitki temelli beslenmeye ağırlık verilmesinin, hayvansal gıdaların da çok azaltılması gerektiği, yani dünyada beslenme biçimlerinin “dramatik biçimde değiştirilmesinin” şart olduğu belirtildi. Böyle bir değişime gidilmesinin dünyada her yıl en az 11 milyon yetişkin insanı ölümden kurtaracağı da hesaplanıyor. (Common Dreams, 17 Ocak 2019)
Güney Kutbu ile bitiriyoruz: Antarktika buz örtüsündeki değişme konusunda yapılmış en kapsamlı araştırma, buzlar kıtasındaki erimenin daha önce öngörülenden çok daha hızlı olduğunu, son çeyrek yüzyıl içinde 3 trilyon buzun eriyip gittiğini, yakın gelecekte bu erimenin dünyanın bütün sahil şehirlerini büyük tehlikeye atacak nitelikte olduğunu ortaya koydu. Araştırmayı yapan bilim insanları: “Eğer iklim değişikliğinin getireceği tehlikelere karşı hâlâ uyanamadıysak, bu bulgular şimdi en büyük ‘uyan borusu’ kabul edilmeli” dediler ve iklim değişikliğine karşı dünyayı kurtarma zamanının neredeyse geçmek üzere olduğunu da sözlerine eklediler. (Independent, 13 Haziran 2018)
***
Karar vericiler:
Bu küçük dünya turunun ardından, iş insanları ve politikacılardan oluşan karar vericilerin dünyanın gidişatını değiştirmek üzere neler yaptığına kısaca göz atalım:
*Dünya Kaynaklar Enstitüsü (WIR): “Ülkeler 2020 emisyon hedeflerinden çok uzak.”
*İklim konusunun da ele alındığı Ekonomi Forumu için Davos’a 1500 özel jet iniş yaptı.
* Brezilya Başkanı: “Amazon’un korunması, büyüme hedefiyle uyumlu olmalı.”
*ABD’nin bankacılık devi Wells Fargo, kirli enerji projesi Dakota Access Pipeline’a 1,5 milyar dolara yakın kredi vermeye hazırlanıyor.
* ABD’nin savaş uçağı devi Boeing, içten yanmalı motorla “uçan araba” yaptı.
* Dünya silah devlerinden Sig Sauer, dünyanın en küçük otomatik tüfeğini satışa çıkardı.
***
Eylemciler:
Eylemcilerin dünyanın gidişatını değiştirmek için ne yaptıklarına da kısaca göz atalım:
İklim adaleti için okul kıran öğrencilerin eylemleri dünyada kartopu gibi büyüyor. 16 Yaşındaki Grevci Greta’nın öncülük ettiği eylemlerde dünyanın birçok yerinde 60 binden fazla öğrenci derslere girmedi. 20 binden fazla grevci öğrenci Davos toplantısına ev sahipliği yapan İsviçre’nin çeşitli bölgelerinde eylem yaptı. Geçen hafta Almanya’da 30 bin, Belçika’da 13 bin ve İsviçre’de 15 şehir ve kasabada 20 bin öğrencinin katıldığı dev grevler yapıldı. Davos toplantısının son günü yapılacak greve Greta da katılıyor. Britanya’da öğrenciler de 15 Şubat günü büyük greve hazırlanıyor.
ABD’de de yapılan son kamu oyu yoklamalarında halkın kanaatlerinde son zamanlarda büyük değişikler gözlendiği, ankete cevap verenlerin yüzde 72’sinin küresel ısınmadan kişisel kaygı duyduğunu ifade ettiği belirtiliyor. Katılanların neredeyse ¾’ü, küresel ısınmanın gerçek olduğunu belirterek, ABD Başkanı ve yönetimi ile “ters düşmüş” durumda.
(“Karar vericiler” ve “Eylemciler” bölümlerinin derlenmesinde Guardian ve Common Dreams mecralarından yararlandık.)
***
Tüylü ve geniş kenarlı şapkası ile yerlere kadar eğilerek reverans yapan vakanüvis hakir, gençliğe kocaman bir selam gönderir...
Vakanüvis ÖM
